Birinci Latin Savaşı (MÖ 498 - MÖ 493)

Tarihî kroniklerden menkul, ^[a][7] Romalılar ile Latinler arasındaki bu savaşın başlangıç tarihi MÖ 501 yılına kadar götürülebilse de, aradaki anlaşmazlığın temel sebepleri çok daha önce oluşmuştur. MÖ 501'de Romalılar, Titus Lartius'u diktatör, Spurius Cassius Viscellinus'u ise magister equitum olarak seçti. Bu durum olası bir çatışma beklentisinin açık bir göstergesiydi.^[8] Romalıların o yıl bu diktatörlük kararını vermesinin iki ana sebebi vardı. İlki, Sabinlerle Roma arasında ortaya çıkmaya başlayan birtakım sürtüşmeler ve olaylardır. Bu olaylar arasında bir grup Sabin'in, Roma'da düzenlenen bir festival esnasında birçok Romalı kadını, ironik biçimde, kaçırması da bulunuyordu. Bu görece önemsiz olay, daha sonraları iki şehri savaşın eşiğine getiren bir tehdide dönüşmeye başlamıştı. Oysa henüz birkaç sene önce (yk. MÖ 505 - MÖ 503) Roma, Sabinleri mutlak bir suretle mağlup etmişti.^[8][9] Roma'nın diktatör seçmesinin diğer sebebi ise, daha kayda değer olarak, yaklaşık otuz şehir devletinden müteşekkil ve merkezi Latium'da bulunan Latin Birliği'nin tahrikleri^[10][11] ve bunların savaş durumuna doğru evrilen sürekli hareketliliğinin Romalılarca doğru biçimde değerlendirilmiş olmasıdır. Titus Lartius'un (veya Largius veya Larcius) göreve gelmesini müteakiben kısa bir süre sonra Sabinlerle barış yapılmış ve Lartius uğraşması gereken esas mesele olan Latin Birliği meselesine odaklanma fırsatı elde etmiştir. Roma'nın Latium'da yükselen salahiyeti, bölgedeki güç dengelerini peyderpey bozmaktaydı. Bunun sonucu olarak Tusculum'un önderi Octavius Mamilius, Latin Birliği'ne bağlı tüm şehirleri Roma'ya karşı kışkırttı. Mamilius, eski Roma kralı Lucius Tarquinius Superbus'un damadıydı. Tarqunius Superbus ise Silva Arsia Muharebesi'nde Etrüsklerle beraber savaşıp mağlup olduktan ve Clusium'un desteğini almasına rağmen Roma tahtını tekrar ele geçirme planı başarısızlıkla sonuçlandıktan sonra Tusculum'a sürgüne yollanmıştı.^[10][12]

Bu harbin sonuç getiren en mühim muharebesi, MÖ 496 yılında Frascati civarında meydana gelmiş olan Regillus Gölü Muharebesi'dir. Roma'ya zaferi getiren unsur patricii süvarilerinin kararlı hareketleri olmuştur. Roma efsanelerinde bu süvari birliğinin içinde Castor ve Pollux kardeşlerin de bulunduğu söylenceleri yer almıştır.

Savaşın sonunda Cassius Akdi (Latince Foedus Cassianum) imzalanmış ve bu akitle birlikte Roma ile Latin Birliği arasında bir ittifak doğmuştur. Akde ismini veren, dönemin Roma konsülü Spurius Cassius Viscellinus'tur. Bu savaş Roma'nın katettiği hakimiyet yolunun kilometre taşlarındandır. Yine de Roma, Latin Birliği'ne mensup şehirlerin özlük haklarına saygılı davranmış ve bu dönemde teritoryal bir hakimiyet amacı gütmemiştir. Akdin şartı, dış tehdit söz konusu olduğunda Birlik'in askerî destek sağlaması ve teşkil edilecek her ordunun Romalı generallerce sevk ve idare edilmesiydi. Öte yandan bu akitle beraber Roma vatandaşlarıyla Latinler arasındaki evlilikler yasal hale getirilmiş ve önceleri anlaşmazlığa yol açan bu durum çözülmüştür. Yine tüm şehirler arasındaki ticarî ilişkiler yeniden tahsis edilmiştir.

• Regillus Gölü Muharebesi
• Latin Birliği