Buğday

Triticum aestivum (buğday), Triticum cinsine bağlı bütün dünyada ıslahı yapılmış tek yıllık otsu bitki türüdür. Değişik araştırmacıların yaptıkları araştırmaların ışığında buğdayın gen merkezi olarak Güney Türkmenistan, Anadolu, Batı İran ve Kafkasya kabul edilir.[kaynak belirtilmeli]

Triticum aestivum
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Plantae
Şube:Spermatophyta
Sınıf:Magnoliopsida
Takım:Poales
Familya:Poaceae
Alt oymak:Triticinae
Cins:Triticum
L.
Türler
Metne bakınız.

Karasal iklimi tercih eder. Buğday; un, yem üretilmesinde kullanılan temel bir besin maddesidir. Kabuğu ayrılabileceği gibi kabuğu ile de öğütülebilir. Buğday aynı zamanda çiftlik hayvanları için bir yem maddesi olarak da yetiştirilmekdedir. Hasattan sonra atık ürün olarak saman balyası çıkar. Enerji miktarı 1.18'dir.[kaynak belirtilmeli]

Sınıflandırma

Sınıflandırmada ilk ele alınan bitki buğdaydır. Sınıflandırmada önce başak özellikleri dikkate alınmıştır. Kılçıklılık, kılçıksızlık, kavuz rengi, dane rengi ele alınan ilk kriterler olmuştur. Daha sonraları başak sıklığı buğdayların sınıflandırılmasında rol oynamıştır. Rusya taksonomistleri buğdayları sınıflandırmak için ekotipler ve biyotipler üzerinde durmuşlardır. Ekotip ve biyotiplerin sınıflandırılması morfolojik karakterlere göre olmuştur. Stoloji alanındaki ilerlemeler sonucu, buğdayların sınıflandırılması kromozom sayılarına göre yapılmaya başlamıştır. Kromozom sayıları sonucu buğdayların genom sayıları ve genom formülleri üzerinde durulmuştur. Kromozom sayıları ve genom formüllerine göre yapılan sınıflandırmalarda buğdaylar üç gruba ayrılır:

  1. Diploid grup (AA)= kaplıca grubu
  2. Tetraploid grup (AABB) = makarnalık buğdaylar grubu
  3. Hekzaploid grup (AABBDD) = ekmeklik buğdaylar grubu

Her grubun da yabani formları, kavuzlu ve çıplak kültür formları vardır.

Tür ve alttür üzerindeki çalışmalar sonucunda tetraploid ve hekzaploid gruptaki bütün buğdaylar tek tür altında toplanmıştır. Daha önce tür kabul edilen buğdaylar ise çeşit grupları haline sokulmuştur. Son olarak kromozom sayılarına göre buğdaylar, diploid ve alloploid olarak iki grupta toplanmıştır. Diploid buğdayların en önemlisi Triticum monococcum’dur. Alloploid buğdaylardan 2n= kromozomlu Triticum aestivum en önemli türleridir.

Taksonomi

Triticum aestivum türünde 2 tanımlı alt tür ve birçok varyete bulunur:[1][2]

  • Triticum aestivum aestivum
  • Triticum aestivum spelta

Buğday üretimi

En büyük buğday üreticileri
(milyon metrik ton)
SıraÜlke2010201120122013
1  Çin115117126122
2  Hindistan80869594
3  ABD60546258
4  Rusya41563852
5  Fransa40384039
6  Kanada23252738
7  Almanya24222225
8  Pakistan23252424
9  Avustralya22273023
11  Ukrayna16221623
10  Türkiye19212022
12  İran13131414
13  Kazakistan9221314
14  Birleşik Krallık14151312
15  Polonya9999
Dünya651704675713
Kaynak: BM Gıda ve Tarım Örgütü [3]
2020’deki en büyük buğday üreten ülkeler
SıraÜlkeMilyon ton
1  Çin134.2
2  Hindistan107.6
3  Rusya85.9
4  ABD49.7
5  Kanada35.2
6  Fransa30.1
7  Pakistan25.2
8  Ukrayna24.9
9  Almanya22.2
10  Türkiye20.5
Dünya761
Kaynak: BM Gıda ve Tarım Örgütü[4]

Kaynakça