Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti
Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti (Uygur: شەرقىي تۈركىستان سۈرگۈندى ھۆكۈمىتى ULY: Sherqiy Türkistan Sürgündi Hökümiti; DTSH olarak kısaltılmış), Doğu Türkistan'lı Uygur, Kazak ve diğer Türk halklar tarafından sürgünde kurulan bir hükûmet düzenidir ve Doğu Türkistan'ı Çin yönetiminden kurtarılana kadar Doğu Türkistan'ı ve halkını temsil etmeye yetkili tek organ olduğunu iddia eder.[1] Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti, Eylül 2004'te kuruluşundan bu yana ona karşı çıkan Çin tarafından tanınmamıştır.[2]
Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti شەرقىي تۈركىستان سۈرگۈندى ھۆكۈمىتى Sherqiy Türkistan Sürgündi Hökümiti East Turkistan Government in Exile | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tür | Sürgündeki Hükûmet | ||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Urumçi (iddia edilen) | ||||||
| Merkez | Washington, District of Columbia, ABD | ||||||
| Resmi diller | Uygur; Kazakça ve Kırgızca aynı zamanda tanınan ulusal diller arasındadır | ||||||
| Resmî din | İslam, DTSH dini özgürlüğü de korur ve garanti eder | ||||||
| Tür | Sürgündeki hükûmet | ||||||
| Liderler | |||||||
| |||||||
| Yasama organı | Sürgündeki Parlamento | ||||||
| Kuruluşu | 14 Eylül 2004 | ||||||
| Para birimi | ABD Doları (fiili) | ||||||
| Zaman dilimi | UTC−05:00 (EST) | ||||||
Resmî site https://www.east-turkistan.net | |||||||
Doğu Türkistan
Doğu Türkistan toprakları, Çin Halk Cumhuriyeti tarafından Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti'nin gayri meşru bir askeri işgal olarak gördüğü bir durum olan Sincan Uygur Özerk Bölgesi olarak yönetilmektedir. DTSH'nin konumu, Doğu Türkistan'ın uzun bir bağımsızlık tarihi olan ayrı bir ulus olmasıdır.[3] DTSH kendilerini "ayrılıkçı" olarak görmüyor çünkü "ait olmadığınız bir şeyden ayrılamazsınız" diye inanıyorlar.[4] Çin Halk Cumhuriyeti'nin konumu, Çin'in 1949'da "barışçıl bir şekilde Sincan'ı kurtardığını", Doğu Türkistan / Sincan'ın uzun zamandır Çin'in bir parçası olduğunu, Doğu Türkistan'ın bağımsız olmadığını ancak Birinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti (1933 ve 1934 arasında) ve İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti (1944 ve 1949 arasında) olarak fiili bağımsızlığını "Çin bölmek ve tarihi gerçekleri tahrif ederek özellikle ayrılıkçıların, aşırı dinciler ve teröristlerin, dış düşman kuvvetlerile kuruduğunu iddia ediyor.[5]
Kuruluşu
Doğu Sürgündeki Türkistan Hükûmeti, 14 Eylül 2004'te küresel Doğu Türkistan / Uygur topluluğunun üyeleri tarafından Washington DC'deki ABD Capitol'un HC-6 odasında resmen ilan edildi. 1992 yılında oluşturulan ilk Doğu Türkistan Uluslararası Kongresi'nin başkanı olan Ahmat Igambardi Cumhurbaşkan ve, Anwar Yusuf Turani Başbakan olarak seçildi.[1]
Hedefleri
Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti, kendisini Çin'in şu anda Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi olarak bilinen Doğu Türkistan'ın işgalini ve sömürgesini sona erdirmeye çalışan ve Doğu Türkistan'ın bağımsızlığını laik, çoğulcu ve demokratik yönetim olarak herkes için İnsan Hakları ve Özgürlüğü garanti eden Cumhuriyet olarak geri kazanmaya çalışan bir sürgün hükûmeti olarak tanımlamaktadır.[6] Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti, 2004, 2006, 2008, 2009, 2011, 2013, 2015 ve 2019 yıllarında kuruluşundan bu yana 8 Genel Kurul topladı. DTSH'nin merkezi esas olarak büyük bir Uygur diasporasının yaşadığı Washington DC'de bulunmaktadır, ancak Türkiye dahil 12'den fazla ülkede üyeleri var. Çin, Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti'nin kurulmasını protesto etmesine ve anayurdunu Doğu Türkistan olarak adlandıran bir kusur "Uygur ayrılıkçıları terörist" olarak iddia etmesine rağmen, DTSH ile Doğu Türkistan İslam Hareketi arasında hiçbir bağlantı yoktur.[7]
Liderlik
Hükümet Liderliği
Sürgündeki Hükûmet, 13'ten fazla ülkedeki Doğu Türkistan diasporası topluluklarının seçilmiş temsilcilerinden oluştuğundan, liderleri birçok ülkede bulunmaktadır. Mevcut liderlik, DTSH'nin Washington D.C.'deki 9. Genel Kurulunda yapılan seçimlerin ardından 12 Kasım 2023'te göreve başladı.[8]
| Durumu | Ad Soyad | Yeri |
|---|---|---|
| Başbakan | Abdulahad Nur | Kanada |
| Cumhurbaşkan | Dr. Mamtimin Ala | Avustralya |
| Cumhurbaşkan Yardımcısı | Dr. Sayragul Sauytbay | İsveç |
| Kabine Sekreteri | Perhat Abduweli | Norveç |
| Dışişleri ve Güvenlik Bakanı | Salih Hudayar | ABD |
| İçişleri Bakanı | Abdushukur Samsak | İsveç |
| İletişim ve Enformasyon Bakanı | Dr. Jurat Obul | ABD |
| Kültür, Eğitim ve Diyanet İşleri Bakanı | Adil Ablimit | Hollanda |
| Ekonomi ve Maliye Bakanlığı | Ibrahim Emin | Belçika |
| Aile, Kadın, Gençlik ve İnsan Hakları Bakanı | Gulveryem Tokhtiyeva | Kazakistan |
Parlamento Liderliği
Parlamento, DTSH'nin yasama organıdır. Sürgündeki Hükûmet Parlamentosu 13 ülkedeki diaspora topluluklarını temsil eden 60 üyeden oluştuğundan, liderleri birçok ülkede bulunmaktadır. Mevcut liderlik, Washington DC'deki 9. Doğu Türkistan Genel Kurulunda yapılan seçimlerin ardından 11 Kasım 2023'te açıklandı. Parlamento ayrıca hükûmetin farklı bakanlıklarının denetlenmesine yardımcı olan altı komiteden oluşuyor.
| Durumu | Ad Soyad | Yeri |
|---|---|---|
| Parlamento Başkanı (Meclis Başkanı) | Yarmemet Baratjan | ABD |
| Parlamento Başkanı Yardımcısı(Meclis Başkan Yardımcısı) | Abduveli Adem | Turkiye |
| Parlamento Genel Sekreteri (Meclis Genel Sekreteri) | Elijan Emet | Belçika |
| Dışişleri ve Hukuk İşleri Komitesi Başkanı | Mirqedir Mirzat | Fransa |
| Diaspora ve İçişleri Komitesi Başkanı | Kurbanjan Hisamidin | Norveç |
| İletişim, Medya ve Bilgi Komitesi Başkanı | Fatmagul Çakan | Turkiye |
| Kültür, Eğitim, Diyanet İşleri ve Araştırma Komisyonu Başkanı | Abdullah Khojada | Fransa |
| Kültür, Eğitim, Diyanet İşleri ve Araştırma Komisyonu Eş Başkanı | Abdumutellip Ibrahim | Fransa |
| Aile, Kadın, Gençlik ve İnsan Hakları Komitesi Başkanı | Amannissa Mukhlis | ABD |
Eski Liderlik
2019 - 2023
Başbakan: Salih Hudayar; Amerika Birleşik Devletleri
Başbakan Yardımcısı: Mirqedir Mirzat; Fransa
Cumhurbaşkanı: Ghulam Yaghma; Kanada
Cumhurbaşkanı Yardımcısı: Abdulahat Nur; Kanada
Meclis Başkanı: Osmancan Tursun; Almanya
2015 - 2019
Başbakan: İsmail Cengiz; Türkiye (Nisan 2019'da azledildi)
Geçici Başbakanı: Abdulahat Nur; Kanada (Nisan 2019 - Kasım 2019)
Cumhurbaşkanı: Ahmetjan Osman; Kanada (Ekim 2018'de azledildi)
Geçici Cumhurbaşkanı: Ghulam Yaghma; Kanada (Ekim 2018 - Kasım 2019)
Cumhurbaşkanı Yardımcısı: Hızırbek Gayretullah; Türkiye
Parlamento Başkanı: Koresh Atahan; Almanya
2009 - 2015
Başbakan: İsmail Cengiz; Türkiye
Cumhurbaşkanı: Ahmet İgemberdi; Avustralya
Cumhurbaşkanı Yardımcısı: Hızırbek Gayretullah; Türkiye
Parlamento Başkanı: Dr. Sultan Mahmut Kaşgari; Türkiye
2006 - 2009
Başbakan: Damiyan Rehmet; Avustralya
Cumhurbaşkanı: Ahmet İgemberdi; Avustralya
Cumhurbaşkanı Yardımcısı: Abdvueli Can; Türkiye
Parlamento Başkanı: Dr. Sultan Mahmut Kaşgari; Türkiye
2004 - 2006
Başbakan: Enver Yusuf Turani; ABD (2006'da azledildi)
Geçici Başbakan: Damiyan Rehmet; Avustralya
Cumhurbaşkanı: Ahmet İgemberdi; Avustralya
Cumhurbaşkanı Yardımcısı: Abdvueli Can; Türkiye
Parlamento Başkanı: Dr. Sultan Mahmut Kaşgari; Türkiye
Faaliyetler
DTSH, Uygurlar, Kazaklar, Kırgızlar ve Doğu Türkistan'daki diğer Türk halkları için insan hakları durumu hakkında çok çeşitli bilinçlendirme ve savunuculuk kampanyaları yürütmektedir. Washington'da ABD Kongresi'nde, Kanada Hükûmeti, AB üye ülkeleri, NATO, Japonya ve Hindistan üzerinde yoğunlaşarak[9] açıkça Doğu Türkistan'ın bağımsızlığını yeniden kazanması için çalışmaktadır [10] Mart 2020'de, yeni seçilen Başbakan Salih Hudayar liderliğindeki Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti ve Doğu Türkistan topluluğunun üyeleri ABD Kongre üyesi Ted Yoho [11] ile bir araya gelerek ABD'nin Kongresinde Doğu Türkistan hakkında bir konuşma yapmasını istedi. Kongre üyesi Ted Yoho Doğu Türkistan'ı "işgal altındaki bir ülke" olarak nitelendirdi ve Çin'i Uygurlar, Kazaklar, Kırgızlar ve diğer Türk halkları soykırımı için kınadı.[12][13]
Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti belirli bir siyasi eğilime sahip olmamasına rağmen, Başbakanının ABD Kongresi'nin muhafazakâr üyeleriyle yakın etkileşimleri,[11] muhafazakâr medyada tutarlı bir görünüm,[14][15][16] Steve Bannon'un Savaş Odası'na konuk görünüşü,[17] ve genel milliyetçi söylemini Doğu Türkistan'ın bağımsızlığı için zorluyor. Kasım 2019'da, ABD Ulusal Güvenlik Konseyi eski Stratejik Planlama Direktörü, ABD Hava Kuvvetleri Tuğgeneral Robert Spalding ve ABD Savunma Bakanlığı eski Çin Direktörü Joseph Bosco ile diğer Amerikalı analistleri DTSH'nin Washington, DC'deki 8. Genel Kuruluna katıldığı ve konuşma yaptı.[18]
Haziran 2020'de Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti, bağımsızlık yanlısı Uygur, Mançu ve Tibet gruplarının "her türlü Çin emperyalizmine" karşı olma çabalarına öncülük etti ve ABD Dışişleri Bakanlığı, Avrupa Birliği Konseyi ve Hindistan, Japonya ve İngiltere Dışişleri Bakanlıklarına ortak bir mektup gönderdi ve "Çin işgalini" reddetti ve "uluslararası toplumu Doğu Türkistan, Mançurya, Güney Moğolistan ve Tibet için tam bir ulusal bağımsızlık sağlayan demokratik bir çözüm getirmeye yardım etmeye çağırdı. ." [19]
Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti, Uygur İnsan Hakları Politikası Yasası'nın [20] kabul edilmesine övgüde bulundu ve Başkan Donald J Trump'a ve ABD Kongresine teşekkür etti. DTSH, "Umarız bunun Doğu Türkistan'a özgürlük ve bağımsızlığı geri kazanmanın ilk adımı olacağını umuyoruz" diye açıklama yaptı.[21]
Kaynakça
Dış bağlantılar
- http://east-turkistan.net/ 19 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti
- http://twitter.com/ETExileGov 15 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti'nin Twitter Hesabı
- http://nationalawakening.org/ 16 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Doğu Türkistan Ulusal Uyanış Hareketi