Federasyon
Federasyon veya federal devlet, coğrafi yapılarına göre oluşmuş birden fazla devletin kendi istekleriyle bir araya gelerek dışarıya karşı tek bir siyasal güç olarak görülmeleri ve bu amaçla kurdukları örgütün, kendisini oluşturan devletlerin üzerinde olması; iç işlerinde ise, yine aralarındaki anlaşmaya göre geniş veya dar ölçüde özerk olmaları ile oluşan topluluk.
Federal devlet; bu anlamda iç yapıları itibarıyla özerk olan devletlerin (federe devlet) oluşturduğu siyasi bir birliktir. Federe devletlerin her biri kendi ülkesine, anayasasına sahip iken diğer devletlerle olan ilişkilerin düzenlenmesinde yetki federal devlete aittir. Bununla birlikte federe devletlerin içinde kendi yasama, yürütme ve yargı organları da vardır. Fakat yasalar üst devlet (federal devlet) kimliğine ait anayasaya aykırı olmama koşulu taşır. Federe devletler iç güvenliklerini sağlamak amacı ile kendi polis teşkilatını kurabilir ve farklı yargılama hususları belirleyebilir. Bir federe devlet için suç teşkil eden bir yasa diğer devlet için suç teşkil etmeyebilir. Farklı federe devlet yasalarının uygulanmasında çoğunlukla bulunulan yer göz önüne alınır fakat uygulamada kişilerin hangi federe yapıya bağlı bulunduğu hususuna göre de hareket edildiği görülmektedir. Bu durum ülkeden ülkeye ve özerklik genişliğine göre farklılık taşımaktadır. Yine uygulamada görülen başka bir durumda dolaşım esnasında olan vatandaşın çelişen yasalara muhatap kalması durumunda üst anayasa kanunlarının geçerli olabileceğidir.
Kuruluş biçimleri
Birleşme yoluyla federalizm
Birbirlerinden bağımsız olan üniter devletler, bir araya gelerek federal devlet oluştururlar. Bu geçiş aşamasında devletler, ilk önce konfederasyon meydana getirirler. Oluşturulan konfederasyon daha sonra federasyona dönüşür. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri ve İsviçre Federal Devletleri birleşme yoluyla kurulmuştur.[1]
Ayrılma yoluyla federalizm
Üniter nitelikte olan bir devletin il gibi birimleri ayrılmak isteyebilir. Ayrılmak isteyen birimler bağımsız devletler kurmak yerine, federe devlet haline gelmeyi tercih ederler. Bunun sonucunda federe devlet haline gelirler. Örneğin, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun 1918 tarihinde dağılmasından sonra Avusturya, federal devlet haline gelmiştir. Rusya 1924 tarihinde Sovyetler Birliğine dönüşmüştür.[1]
Federal devletler
Federal cumhuriyetler
| Tah. Yıl | Federasyon | Federatif birimler | Başlıca federatif birimleri | Küçük federatif birimleri |
|---|---|---|---|---|
| 1776[2] |  ABD | Amerika Birleşik Devletleri'nin eyaletleri | 50 eyalet | 1 federal bölge; 4 Milletler Topluluğu; 1 sözleşmeli toprak, 11 bağlı özerk toprak (ABD hakimiyeti altında bulunsa da, anayasanın bazı kısımlarından yararlanabilen topraksal bölge) |
| 1821 |  Meksika | Meksika'nın idari bölümleri | 31 eyalet | 1 federal bölge |
| 1848 |  İsviçre | İsviçre'nin kantonları | 26 kanton | |
| 1853 |  Arjantin | Arjantin'in eyaletleri | 23 eyalet | 1 özerk şehir |
| 1863 |  Venezuela | Venezuela'nın eyaletleri | 23 eyalet | 1 federal bölge, 1 federal bağımlılık |
| 1889 |  Brezilya | Brezilya'nın eyaletleri listesi | 26 eyalet (1822 ve 1889 yılları arasındaki monarşik dönemde 18 eyalet) | 1 federal bölge ve 5,565 belediye |
| 1920 |  Avusturya | Avusturya'nın eyaletleri | 9 eyalet | |
| 1949 |  Almanya | Almanya'nın eyaletleri | 16 eyalet | |
| 1950 |  Hindistan | Hindistan'ın idari yapılanması | 28 eyalet | 7 Birlik Bölgesi (Ulusal Başkent dahildir) |
| 1956 |  Sudan | Sudan'ın en üst düzey idari birimleri | 17 eyalet | |
| 1956 |  Pakistan | Pakistan'ın yönetim birimleri | 4 il | 4 federal bölge |
| 1963 |  Nijerya | Nijerya'nın eyaletleri | 36 eyalet | 1 toprak |
| 1975 |  Komorlar | 3 ada | ||
| 1979 |  Mikronezya Federal Devletleri | Mikronezya Federal Devletleri'nin idari bölümleri | 4 eyalet | |
| 1992 |  Rusya | Rusya'nın federal yapılanması | 21 cumhuriyet, 46 oblast, 9 kray, 1 özerk oblast, 4 özerk okrug, 2 federal düzeyde şehir[3] | |
| 1995 |  Etiyopya | Etiyopya'nın bölgeleri | 9 bölge | 2 sözleşmeli şehir |
| 1995 |  Bosna-Hersek | Bosna-Hersek siyasi bölünmeleri | 2 kuruluş | 1 ilçe |
| 2005 |  Irak | Irak'ın illeri | 18 il | |
| 2008 |  Nepal | Nepal'in bölgeleri | 14 bölge | 75 ilçe |
| 2011 |  Güney Sudan | Güney Sudan'ın eyaletleri | 10 eyalet | |
| 2012 |  Somali | Somali'nin eyalet ve bölgeleri | 18 eyalet[4][5] |
Federal monarşiler
| Tah. Yıl | Federasyon | Federatif birimler | Başlıca federatif birimleri | Küçük federatif birimleri |
|---|---|---|---|---|
| 1867 |  Kanada | Kanada'nın eyaletleri ve bölgeleri | 10 eyalet | 3 topraksal bölge |
| 1901 |  Avustralya | Avustralya'nın eyalet ve bölgeleri | 6 eyalet | 2 topraksal bölge |
| 1963 |  Malezya | Malezya'nın eyaletleri | 13 eyalet | 3 federal topraksal bölge |
| 1970 |  Belçika | Belçika'nın idari birimleri | 3 Komünite, 3 Bölge | |
| 1971 |  Birleşik Arap Emirlikleri | Birleşik Arap Emirlikleri'nin emirlikleri | 7 emirlik | |
| 1983 |  Saint Kitts ve Nevis | Adalar/Saint Kitts ve Nevis'in bucakları | 2 ada/14 mahalle |
Uzun şekilde sınıflandırma
- Federal Cumhuriyet: Almanya, Somali, Nijerya.
- Federasyon: Rusya, Saint Kitts ve Nevis
- Cumhuriyet: Arjantin, Avusturya, Hindistan (Hindistan Egemenliği olarak da adlandırılır), Irak, Güney Afrika, Sudan.
- Diğerleri:
- Bolivar Cumhuriyeti (Venezuela)
- Konfederasyon (İsviçre)
- Milletler Topluluğu (Avustralya)
- Dominyon (1982 öncesi Kanada)
- Federal Demokratik Cumhuriyet (Etiyopya, Nepal)
- Federe Devlet (Mikronezya Federal Devletleri)
- Federatif Cumhuriyet (Brezilya)
- İslam Cumhuriyeti (Pakistan)
- Krallık (Belçika)
- Birlik (Komorlarlar)
- Birleşik Emirlik (Birleşik Arap Emirlikleri)
- Birleşik Meksika Devleti (Meksika)
- Amerika Birleşik Devletleri (Birleşik Devletler)
- Yok:
- Bosna-Hersek (1997'den bu yana)
- Kanada (1982'den bu yana)
- Malezya
Feshedilenler
- Amerika Konfedere Devletleri (1861-1865)
- Kamerun Federal Cumhuriyeti (1961-1972)
- Orta Amerika Birleşik İlleri (1823 - yaklaşık 1838)
- Kolombiya Birleşik Devletleri (1863-1886)
- Çekoslovakya (1969-1992)
- Birleşik Hollanda Cumhuriyeti (1581-1795)
- Fransız Ekvatoral Afrikası (1910-1958)
- Fransız Batı Afrikası (1895-1958)
- İnka İmparatorluğu (1197-1572)
- Endonezya Birleşik Devletleri (1949-1950)
- Libya Krallığı (1951-1963)
- Federe Malay Devleti (1896-1946)
- Malaya Federasyonu (1948-1963)[6]
- Mali Federasyonu (1959-1960)
- New Granada (1858-1863)
- Lehistan-Litvanya Birliği (1569-1795)
- Rodezya ve Nyasaland Federasyonu (1953-1963)
- Güney Arabistan Federasyonu (1962-1967)
- Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği[7] (1922-1991)
- Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (1917-1993)
- İspanya Federal Cumhuriyeti (1873-1874)
- Uganda (1962-1967)
- Batı Hint Adaları Federasyonu (1958-1962)
- Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti[8] (1943-1992)
- Yugoslavya Federal Cumhuriyeti (1992-2003)
- Arjantin Konfederasyonu (1831-1861)
Bazı Arap konfederasyonlar ve de facto durumda olan federasyonlarda bulunmaktadır.
Ayrıca bakınız
- Anti-Federalizm, Amerika Birleşik Devletleri'nde bir 18. yüzyıl hareketi
- Avrupa Birliği