Hayır Bey
Hayır Bey (Gerçek adı Hayrabay'dır.[1][2]) (d. 1464 veya 1465 - ö. 5 Ekim 1522),[3] Memlük Devleti ve Osmanlı İmparatorluğu'nda görev yapmış Çerkes asıllı asker ve devlet adamı.
| Hayır Bay | |
|---|---|
 | |
| I. Selim'e takdim edilirken (sol önde). Kolundan çekiştiren de Yunus Paşa. | |
| Mısır Beylerbeyi | |
| Görev süresi 29 Ağustos 1517 - 5 Ekim 1522 | |
| Yerine geldiği | Makam oluşturulmadı |
| Yerine gelen | Çoban Mustafa Paşa |
 Köstendil Sancakbeyi | |
| Görev süresi 27 Ağustos 1516 - 29 Ağustos 1517 | |
 Halep Valisi | |
| Görev süresi Eylül 1504 - 27 Ağustos 1516 | |
| Yerine geldiği | Emir Sibay |
| Yerine gelen | Şehir ilhak edildi |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Malbay oğlu Hayrabay 1464-1465 Kerç, Kırım Hanlığı |
| Ölüm | 5 Ekim 1522 Mısır Eyaleti, Osmanlı İmparatorluğu |
| Bitirdiği okul | Memlük sarayı |
| Mesleği | Asker |
| Dini | İslam |
| Askerî hizmeti | |
| Bağlılığı | Memlük Devleti(1516'ya kadar)Osmanlı İmparatorluğu(1516'dan sonra) |
| Branşı | Memlük ordusu Osmanlı ordusu |
| Rütbesi | Vezir |
| Çatışma/savaşları | Büyük Mısır Seferi |
Erken dönem hayatı
1464 veya 1465'te, Malbay adındaki bir Çerkes'in oğlu olarak Kerç yakınlarındaki Samsun köyünde doğdu.[4] Babası, onun da kardeşleri gibi iyi bir eğitim alması için Sultan Kayıtbay'ın yanına, Memlük sarayına verdi. Eğitiminden sonra Memlük olarak orduya girdi.
Çeşitli rütbelerde görev yaptıktan sonra 1496'da Emir oldu. 1497'de de II. Bayezid'e elçi olarak gönderildi. 1502'de ise Kansu Gavri'nin tahta çıkışıyla Hacibü’l-Hüccablık (Baş Hacib) görevine getirildi. 1504'te Şam Valisi olan kardeşi öldü ve yerine Halep Valisi Emir Sibay atandı. Kendisi de boş kalan Halep Valiliği ile görevlendirildi. Muhtelif rivayetlere göre Halep Valiliği sırasında Yavuz Sultan Selim ile irtibat halindeydi ve Osmanlı için casusluk yapıyordu.
Büyük Mısır Seferi
Mercidabık[5]
24 Ağustos 1516'da gerçekleşen Mercidâbık Muharebesi'nde Memlük ordusunun sol kanadına kumanda ediyordu.[6] Muharebe boyunca Anadolu ordusuna karşı yaptığı taarruzlar başarısız oldu ve sağ kanat kumandanı Emir Sibay'ın ölmesi üzerine geri çekildi. Geri çekilmesi de Osmanlı zaferini garantiledi ve Sultan Kansu Gavri'nin de öldüğü muharebede, Memlük ordusu feci bir hezimete uğradı. Hayır Bey de önce Halep'e oradan da Şam'a çekildi.
Osmanlı safına geçmesi[7]
Şam taraflarına kaçan Hayır Bey'in takip görevi Yunus Paşa'ya verildi. Bir süre aralarında iletişim kuruldu ve bunların sonucunda Hayır Bey, Yavuz Sultan Selim'in huzuruna çıkarak af diledi ve bağlılığını bildirdi. Hayır Bey'in sözlerine güvenen padişah da onun itaatini kabul etti ve Köstendil Sancakbeyi olarak tayin etti. Bundan sonra da Arap çöllerinde Osmanlı ordusuna refakat etti ve Ridaniye Muharebesi'nde de çarpıştı.
Mısır Beylerbeyliği
29 Ağustos 1517'de, geçici olarak idarede bulunan Yunus Paşa'nın yerine Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk Mısır Valisi olarak atandı.[8] Osmanlı ilk defa bu kadar sorun potansiyeli olan bir bölge ele geçiriyordu. Bu yüzden de isyan çıkmasını istemeyen Yavuz Sultan Selim, Mısır'ı bilen ve sadık biri olan Hayır Bey'e görevi verdi. Hayır Bey de görevlere ekseriyetle eski adamlarını getirdi. Osmanlı İmparatorluğu'na sadakatle hizmet etti ve I. Selim'in ölümü ardına eski bir Memlük komutanının çıkardığı Canberdi Gazali İsyanı'na katılmadı ve katılmak isteyen Mısır ümerasını da engelledi. 5 Ekim 1522'de de görev başında olduğu sırada, 57-58 yaşlarındayken hayata gözlerini yumdu ve yaptırdığı caminin civarına defnedildi.
Kişiliği ve ailesi[4]
Halk arasında Melükü'l Ümera olarak bilinen Hayır Bey, toplantılar düzenletip herkese danıştıktan sonra karar veren bir devlet adamıydı. Ayrıca içki ile müziğe düşkündü. Aynı zamanda Sert ve inatçıydı. Ölümünden sonra da 600.000 altın malvarlığı bulundu.
Bilinen kardeşleri
- Kesbay
- Hızır Bey
- Canbolat
- Kansu