Irak Türkmen Soykırımı
Irak Türkmen Soykırımı, Irak Türkmenlerinin Irak ve Şam İslam Devleti tarafından bir dizi katliam, tecavüz, infaz, sürgün ve zorla cinsel köle haline getirilmesini içermektedir.[5] IŞİD'in 2014 yılında Iraklı Türkmenlerin topraklarını ele geçirmesiyle başladı ve IŞİD Irak'taki tüm topraklarını kaybedene kadar devam etti. 2017 yılında IŞİD'in Iraklı Türkmenlere uyguladığı zulüm Irak Parlamentosu tarafından resmen soykırım olarak tanındı.[6][7] 2018 yılında ise Iraklı Türkmen kızların ve kadınların cinsel köleliğe maruz kalması Birleşmiş Milletler tarafından resmen tanındı.[8][9]
 Karatepe şehrinde IŞİD karşıtı küçük bir yerel milisten Şii Türkmen savaşçıları | |
| Tarih | 1 Ağustos 2014 – 31 Ağustos 2017[1] |
|---|---|
| Kurbanlar | En az 2,200 ile 3,500 arası kişi katledildi, 600,000 kişiden fazlası yurdundan edildi,[2] 4,900 kişi kayıp[3] |
| Şüpheliler | IŞİD |
| Sebep | Türk karşıtlığı,[4]İnsan ticareti |
Arka plan ve başlangıç
Irak Türkmenleri
Irak Türkmenleri Irak'ın üçüncü büyük etnik grubudur. Türk asıllıdırlar ve güneyde Araplar, kuzeyde ise Kürtlerle çevrili tarihi Türkmeneli bölgesinde yaşamaktadırlar.[10] Sünni ve Şii olarak neredeyse eşit bir şekilde bölünmüş olmaları zulme uğramalarında büyük rol oynamıştır. Soykırımda hem Sünni hem de Şii Türkmenler doğrudan hedef alınmıştır. [11] Daha önce de Altınköprü katliamı, Gavurbağı katliamı, 1959 Kerkük katliamı, 1924 Kerkük katliamı gibi katliamların hedefi olmuşlardır.
Öncülük
Haziran 2014'teki Kuzey Irak taarruu sırasında IŞİD, Musul, Telafer, Tikrit ile Kerkük ve Diyala vilayetlerinin bir kısmı gibi Türkmenlerin çoğunlukta olduğu veya önemli Türkmen nüfusuna ev sahipliği yapan birçok bölgeyi işgal etti.[12]
Soykırım
Haziran 2014'te IŞİD militanları Telafer'i ilk defa işgal ettiklerinde yaklaşık 700'ü erkek, 470'i kadın ve 130'u çocuk olmak üzere 1.300 Iraklı Türkmen'i esir almıştır. Irak Türkmen Cephesi(ITF) 1.300 kişiden sadece 42'sinin geri dönebildiğini, geri kalanlardan ise bir daha haber alınamadığını belirtmiştir.[13] 300 Türkmen daha sonra toplu katliama uğradı.[14] Türkmenlerin evleri yakıldı, hayvanları çalındı ve birçoğu kaçmak zorunda kaldı.[15] Eylül 2014'te çoğunluğu Telafer'den gelen en az 350.000 Türkmen yurdundan edildi. Açlıktan ölme tehdidi altında kaldılar.[16] Bölge sakinleri ve yerel sivil toplum aktivistlerine göre, saldırılardan bu yana Telafer'deki Türkmenlerin yaklaşık yüzde 90'ı bölgeden göç etmek zorunda kaldı.[17] Irak eski İnsan Hakları Bakanı ve Türkmen Kurtarma Vakfı sözcüsü Mehdi el-Bayati, Şubat 2017'de Türkmen mülteci sayısının 600.000'e yükseldiğini belirtti.[18] Mehdi el-Beyati ayrıca Türkmen bölgelerinin tüm altyapısının IŞİD tarafından ağır şekilde tahrip edildiğini öne sürdü.[19]
9 Haziran'da Telaferli 15 Türkmen esir Musul'da IŞİD tarafından katledildi. Aynı kasabada bir Şii camisinin bombalanmasının akabinde çok sayıda insan şehirden göç etmeye başladı ve dokuz mülteci hayatını kaybetti.[20] Yezidi ve Türkmen topluluklarından 65 çocuk Musul'daki bir yetimhaneye bırakılmıştır ve bu çocuklar ebeveynlerinin katledilmesine bizzat şahit oldukları için travma geçirmişlerdir. Bu çocuklardan bazıları cinsel istismara uğramıştır.[21]
16 Haziran 2014 tarihinde IŞİD, Kerkük şehri yakınlarındaki 4 farklı bölgede (Çardağlı, Karanaz, Beşir, Biravçi) en az 40 Türkmen'i katletmiştir.[20][22] IŞİD ayrıca Türkmenleri etnik kökenleri nedeniyle hedef almıştır.[23][24] Bir gün sonra Beşir'de 52 Türkmen daha öldürüldü ve yerel halka tarafından katliamın etnik köken temelli olduğu ifade edildi.[25] Aynı bölgede 18 Haziran'da ve 20-21 Haziran tarihleri arasında bir kez daha beş ve ardından 17 sivil katledilmiştir.[26] Beşir'den gelen bir görgü tanığına göre de kasabada 700 Türkmen katledildi.[27] Haziran 2014'te IŞİD, El Şemsiyat köyünden 26 Şii Türkmen'i kaçırdı.[20] Aynı ay içinde Şii Türkmenler, IŞİD'in tehditleri üzerine El Kibba ve Şreyhan'dan kaçtı.[28] Telafer, Beşir, Biravçi ve Karanaz köylerinde yaşayan pek çok Türkmen de IŞİD militanları tarafından daha fazla tehdit aldıktan sonra bölgeden ayrıldı.[29]
18 Haziran'da IŞİD ile Irak Kara Kuvvetleri arasında Amirli ve Tuz arasında çıkan çatışmalarda en az 20 Türkmen sivil katledildi.[26] Amirli kuşatması sırasında, aralarında 50 çocuk ve 10 yeni doğanın da bulunduğu 150 kişi zorlu koşullar nedeniyle yaşamını yitirdi.[30] Amirli'nin 2014 yılında düşmesinin ardından kasabanın elektrik, gıda ve su tedariki kesildi. Aralarında hamile kadınların da bulunduğu onlarca kişi insani yardım ulaştırılamadan hayatını kaybetti. Karanaz, Çardağlı ve Biravçi'deki evler ve okulların yanı sıra camiler de ateşe verildi.[31]
IŞİD, 23 Haziran'da Guba, Şrikhan ve Telafer bölgelerinden en az 75 Türkmen'i kaçırdı. Guba'nın kuzeyindeki bir vadide sadece 2 ceset bulundu. Muhtemelen kurbanlar infaz edildiler. IŞİD'in talep etmesi üzerine 950 Türkmen aile bölgeden zorunlu göç etmek zorunda kaldı.[32][33] Aynı köylerde üç Şii ibadethanesi dinamitle havaya uçuruldu [34] ve saldırılarda 25 kişi hayatını kaybetti.[35] 7 Ağustos'ta Sincar'da 100 Türkmen idam edildi.[21]
Toplam 600 Türkmen kadının IŞİD tarafından esir alındığı ve cinsel köle olarak kullanıldığı düşünülmektedir. Bunlardan yaklaşık 400-500'ü Suriye'deki IŞİD'in geçici kamplarına gönderildi. Şubat 2018'de bir grup kadın Kerkük'teki BM İnsan Hakları Bürosu'nun önünde protesto gösterisi düzenledi. Protesto göz ardı edilmesine rağmen, pankartlar taşıdılar ve Irak hükümetinden kayıp yaklaşık 450 Türkmen kadının kurtarılması için bir şeyler yapmasını talep ettiler.[36] ITC'nin lideri Hasan Turan, Türkmen kadınlarının geri dönmesi durumunda aileleri tarafından namus cinayetlerine maruz kalmalarının muhtemel olmasından korkmaktaydı. "Pek çok kız geri dönemeyecek ve eğer dönerlerse ailelerinin onları yine de kabul etmesini umuyorum. Onlar kurban." 2018'in sonlarında BM nihayet Türkmen kadınlarına yönelik cinsel köleliği tanıdı.[8][13] IŞİD'den sağ kurtulan Tikrit yakınlarındaki küçük El Alam kasabasından ismi açıklanmayan bir Türkmen kadın BBC Türkçeye, IŞİD'in bakire kızları evli kadınlardan ayırdığını ve balire kızlara herkesin gözü önünde tecavüz etmeye başladığını söyledi. IŞİD ayrıca kasabanın Türkmen dili öğretmenini de tecavüz ederek öldürdü.[37] Birçok Irak Türkmen ve insan hakları örgütü, Irak ve Şam İslam Devleti'nin Irak Türkmenlerine yönelik soykırımının Türk karşıtlığından dolayı yapıldığını belirtti.[38][39]
Çocuklar da genellikle eğitim amacıyla kaçırılma olaylarının kurbanı olmuşlardır. Ninova'da 13 Mart'ta yaşları 10 ila 17 arasında değişen 25 Türkmen çocuk Bara'am yetimhanesinden zorla kaçırılmış ve Telafer'deki çocuk toplama kamplarına gönderilmiştir.[40]
Mart ayında Kerkük yakınlarındaki Beşir'de 16 Türkmen'e ait bir toplu mezar bulundu.[41] Yine Mart ayında IŞİD, Ninova'nın Karakuyan bölgesinde eşleri IŞİD militanları tarafından öldürülen 9 Türkmen dul kadını katletti. Kadınların katledilme gerekçesi IŞİD militanlarıyla evlenmeyi reddetmiş olmalarıydı.[42] IŞİD, Biravcılı köyünde 23 köy sakinini katlettikten sonra iki Türkmen'i de zorla kaçırdı. Guba ve Shrikhan'da 60 Türkmen erkek ve çocuk zorla kaçırıldı. Aynı ay Erhan Camcı isimli genç bir Türkmen Kerkük'teki evinden zorla kaçırıldı.[29]
Bir yıl sonra, Ağustos 2015'te Musul'da IŞİD, 700 Irak Türkmenini daha katletti ve onları dinden dönmekle itham etti.[43]
2015 yılında Selahaddin vilayetinde IŞİD'in araba bombalamasında 40 Türkmen hayatını kaybetmişti. ITF, IŞİD'in Irak Türkmenlerine yönelik saldırılarının stratejik bir etnik temizlik olduğunu belirtti.[4] Telafer'de 125'i kadın 540 Türkmen sivil yine IŞİD'in elinde kaybolmuştur, bunlardan sadece 22'si bulunmuştur.[44]
2015 yazında 3.000 Türkmen Amerli ilçesinden sığındı. 2015 yılının sonlarında 1.500 Türkmen aile (7.500 kişi) Kerbela'ya sığındı.[45]
Taza Khurmatu'ya 8 Mart'ta kimyasal silahlarla saldırı düzenlenmiş, üç kişi ölmüş, 1.500 kişi de yaralanmıştı. 25.000 kişi de kasabadan bu olaylar sonrası ayrıldı. Aynı yıl Beşir köyüne de kimyasal silahlarla saldırı düzenlendi.[46][47] Beşir'in %90'ı 2016'da geri alınırken 250 ev de dahil olmak üzere yıkıldı.[48] Türkmen köyü Beşir'de 9 kadın zorla kaçırıldı, tecavüze uğradı ve herkesin gözü önünde elektrik direğine asıldı. Yine aynı köyde 12 yaşındaki bir kız çocuğu toplu tecavüze uğradıktan sonra elektrik direğine asıldı. Türkmen halkı kızın cesedini getirmeye çalıştığında, 15 erkek IŞİD'in keskin nişancı ateşiyle katledildi. Haziran ayında Tuzhurmatu'nun düşmesinden sonra da tecavüz vakaları kayıtlara geçti.[49]
Ocak ayında Irak Silahlı Kuvvetleri tarafından Musul yakınlarındaki Raşidiye'de bir toplu mezar bulundu. Mezar, katledilen 27 Türkmen erkek ve erkek çocuğuna ait olduğu ortaya çıktı. Vücutlarında işkence izleri bulunmaktaydı.[50] 2017 yılında kaybolan Türkmen kadın, kız ve çocuk sayısı 1.200'e kadar yükseldi.[19] 2018'de 100 kişi daha kayboldu.[51]
Tarihi mirasların yok edilmesi
IŞİD, Irak Türkmenleri için önemli olan tarihi eserlerin yok edilmesinin de baş sorumlusudur. Sünni ya da Şii olsun birçok asırlık cami ve kütüphaneler yok edildi. Telafer'deki en eski kütüphane havaya uçurulurken, Diyala'da 1.500'den fazla tarihi eserin bulunduğu bir diğer kütüphane yerle bir edildi. Yok edilen tarihi eserler arasında Yahya Ebu el-Kasım Türbesi (1293 yılında Zengiler tarafından inşa edilmiş, 2014 yılında yıkılmıştır), İmam Avnüddin Türbesi (1248 yılında Zengiler tarafından inşa edilmiş, 2014 yılında yıkılmıştır), Kadı el-Ban Musuli Türbesi (Musul Atabegleri tarafından inşa edilmiş, 2014 yılında yıkılmıştır) bulunmaktadır, El İmam Muhsin Camii (Selçuklular tarafından inşa edilmiş, 2015'te ağır hasar görmüştür), El-Nuri Ulu Camii (1172'de Zengiler tarafından inşa edilmiş, 2017'de yıkılmıştır), İmam El Baher Camii (1259'da inşa edilmiş, 2014'te yıkılmıştır) ve Paşa Camii (1881'de Osmanlılar tarafından inşa edilmiş, yıkılmıştır).[33]