Kaçar Hanedanı
Kaçar Hanedanı (Azerice: قاجارلار Qacarlar, Farsça: دودمان قاجار, 1794[4]–1925), İran'daki Azerbaycan Türklerinin Kaçar boylarından olan Kovanlı kolu tarafından kurulmuş ve 1794 ile 1925 yılları arasında hüküm sürmüş bir İran[5] Devletidir.[6][7][8]
Kaçar Hanedanı | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1779-1925 | |||||||||||||
.svg){kind=small} 1906 - 1925 .svg) Arma | |||||||||||||
 19. yüzyılda Kaçar hanedanı altında İran Haritası | |||||||||||||
| Başkent | Esterabad(1779-1789) Tahran(1789-1925) | ||||||||||||
| Yaygın dil(ler) |
| ||||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||||
| Şah | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Başbakan | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Kökenleri
Kaçarlar Anadolu'nun Kırşehr-i ve Bozok (Yozgat) bölgesinden 15. yüzyılın bitimine doğru Azerbaycan’ın Gence yöresine göçen Türkmen oymağıdır.[9] Şam Bayatı, Akça Koyunlu ve Akçalu olmak üzere üç Türkmen obasından oluşuyorlardı.[9] Bir kısmı 17. yüzyılda sınır muhafızı görevi için Gürgan bölgesine Esterabad civarına gönderilmişlerdir.
Tarihçe
Kuruluş dönemi
Kaçar boyları, 18. yüzyılda Develi kolu ve Koyunlu (Kovanlı) kolu olmak üzere iki koldan oluşan boylar birliği olup, iki kol arasında güç mücadelesi yaşanmaktaydı. Bu mücadeleyi kazanan Koyunlu kolundan Muhammed Hasan Han, Afşar Hanedanı'nın kurucusu Nadir Şah'ın ölümünden sonra Gilan, Mazenderan ve Cürcan olmak üzere Hazar Denizi sahilini alarak Güney İran'da Zend hanedanını kuran Kerim Han Zend ile mücadele etmeye başlamıştır.
Kerim Han Zend, Kaçarların iç mücadelesinden istifade etmek için Muhammed Hasan Han'ın oğlu Ağa Muhammed'i Şiraz'daki sarayında tutsak alarak Develiler'e destek vermiştir. 1758'da Muhammed Hasan Han, Koyunlu kolunun başına geçmiş ve Zend Hanedanı içinde yer almıştır.
Ağa Muhammed, Kerim Han Zend'in ölümünden sonra 1779'da Şiraz'dan kaçmayı başarmış ve 1781'de Çarlık Rusyası'nı geri çevirerek Astarabad'da Develi kolunu yenerek Kaçar konfederasyonunu birleştirmiştir. 1796'da İran'ı birleştirerek başkenti Tahran olan Kaçar Hanedanı'nı kurmuştur.
Ağa Muhammed bir yandan Güney İran'daki Zend Hanedanı ile mücadele ederek öte yandan Kuzey İran'da hakimiyetini genişlemeye devam etmiştir. 1785'te Hazar Deniz sahilini elde etmiş ve merkezini Tahran'a taşımıştır.
1794'te Lütf Ali Han'ı esir alarak Zend Hanedanı'nı yıkmış ve 1795'te Rusya'nın himayesini isteyen Gürcistan'ı fethederek üstünlüğünü kabul ettirmiştir. Tiflis'i aldıktan sonra Tahran'a dönerek 1796'da Şah olarak tahta çıkıp Ağa Muhammed Şah olmuş ve ardından Meşhed'i alarak ismen devam etmekte olan Afşar Hanedanı'nı tamamen yıkmıştır.
1796'te Çarlık Rusyası Gürcistan seferini hazırlamış fakat II. Kazalin'in ölümünden dolayı iptal edilmiştir. Rusya'nın güneye inişinden endişelenen Ağa Muhammed Şah, Buhara seferini iptal ederek Gürcistan'a doğru hareket etmiş ancak yolun ortasında 19 Haziran 1797'de suikast sonucu öldürülmüştür.
Rusya ile mücadele
Ağa Muhammed Şah, çocukken kısırlaştırıldığı için evlat bırakmamıştır. Sadrazam İbrahim Karantar Şirazi Fars valisi Sultan Baba Han'ı getirerek Feth Ali Şah olarak tahta çıkarmıştır.
1798'de Feth Ali Şah, Azerbaycan'da Sadık Han Şagagi, Güney İran'daki Muhammed Han Zend, öz kardeşi olan Hüseyin Kuli Han ile mücadele etmiştir.
1801'de Fars memurları ('Tacik')'nın gücünü azaltmak amacıyla sadrazam İbrahim Karantara Şirazi'yi azlederek idam etmiştir. Tebriz'e veliaht Abbas Mirza'yı tayin ederek Azerbaycan'ı kontrol altında tutmaya çalışmıştır. Bundan sonra Kaçarların veliahtları hep Tebriz valisi olmuştur.
1800'de Doğu Gürcistan Rusya'ya ilhak edilmiş ve bunu kabul etmeyen Kaçarlar ile Rusya arasında 1804'ten sonra silahlı çatışmalar yaşanmaya başlanmış ve Birinci İran-Rusya Savaşı patlak vermiştir.
Kaçar ordusuna komuta eden Abbas Mirza ordunun ıslahat ihtiyacını hissederek Nizam-ı Cedid'i teşkil etmiştir. Abbas Mirza Aras Nehri'ni aşarak Erivan'ı elde etmiş ve savaşta üstünlüğü sağlamıştır. Bunun için 1810'de Rusya barış istemiş fakat bunu Kaçarlar reddetmiştir.
1812'de Aslan Decu'da kesin yenilgiye uğradıktan sonra Büyük Britanya'nın aracılığıyla 13 Eylül 1813'te Gülistan Antlaşması imzalanmış ve Kaçarlar, Gürcistan ve Kuzey Azerbaycan'ı kaybetmiştir. Aynı dönemde Osmanlı ile de savaşılmış ve Bağdat'ın kapısına dayanmıştır ancak yine Britanya'nın aracılığıyla Erzurum Antlaşması imzalanmış ve Kasr-ı Şirin Antlaşmasında belirtilen sınırlar tekrar onaylanmıştır.
Britanya'nın yarı sömürgesi
1836'de Feht Ali Şah'ın torunu Muhammed Şah tahta çıkmıştır. Bu dönemde Britanya güneyden İran'ı yarı sömürgesi yapmaya başlamıştır.
İsmaililiğin önderi Ağa Han isyanı ettiyse de bastırılarak Hindistan'a sığınmıştır. 24 Mart 1844'te Seyyid Ali Muhammed vahiyin indiğini ve kendisinin kayıplara karışan 12. imam olduğunu iddia ederek Babiliğini örgütlemeye başlamıştır. Babiler, Kaçarların siyasetini, mevcut Şiiliğini ve başta Rusya ve Britanya olmak üzere Avrupalıların sömürgeciliklerini eleştirmiştir.
1848'de Muhammed Şah öldüğünde Babiler isyan etmiş ve Nasreddin Şah Rusya'nın yardımıyla Babileri bastırmaya çalışmıştır. Babileri bastırmakla başarılı olan sadrazam Emir Kabir İran'ın ıslahatını başlatmış ancak 1852'de Nasreddin Şah tarafından öldürülünce ıslahat hareketi de sona ermiştir.
1870'da Kaçar Hanedanı'nın ekonomisi iflas etmiş ve Avrupalı yatırımcılara ekonomik ayrıcalık haklarını vermeye başlamıştır. Böylece İran, Rusya ve Britanya'nın yarı sömürgesi haline gelmiş ve dünya ekonomisinin de parçası olup dışarıdan ucuz malları girdikleri için İran'ın ekonomik gücü zayıflamıştır.
Britanya'ya gizlice tütün üretimi ve satışının 50 yıllık hakkını tekel olarak verilmiştir. 1890'de İstanbul'da çıkan Akhtar gazetesi tarafından bu ortaya çıkarılınca İran'da ulemalar ve kapalıçarşı esnafı Bazariler 'Tütün Kıyamı' adlı protesto hareketini başlatmış ve Kaçar Hanedanı tütün ile ilgili ayrıcalık haklarını Britanya'dan geri almıştır.
Meşrutiyet devrimi
Kaçar Hanedanı Devletinin Şahları (1794-1925)
| İsim | Resim | Unvan | Baba ismi | Hayatı | Tahta Geçme | Tahttan Ayrılma | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | | Ağa Muhammed Şah | Hakan, Şahenşah | Ağa Muhammed Mustafa Han Kovanlı-Kaçar | 1742–1797 | 20 Mart 1794 | 17 Haziran 1797 |
| 2 | .jpg) | Feth Ali Şah | Hakan, Hakan ibn Hakan, Şahenşah | Hüseyin Kuli Han Kovanlı-Kaçar | 1772–1834 | 17 Haziran 1797 | 23 Ekim 1834 |
| 3 | .jpg) | Muhammed Şah | Şah, Hakan, Şahenşah | Abbas Mirza Kovanlı-Kaçar | 1808–1848 | 23 Ekim 1834 | 5 Eylül 1848 |
| _ |  | Mehdi-Ülya | Muhammed Şah'ın karısı | 1814-1888 | 5 Eylül 1848 | 5 Ekim 1848 | |
| 4 |  | Nasreddin Şah | Şahenşah, Hakan | Muhamməd Şah | 1831–1896 | 5 Ekim 1848 | 1 Mayis 1896 |
| 5 |  | Muzaffereddin Şah | Şahenşah, Hakan | Nasreddin Şah | 1853–1907 | 1 Mayıs 1896 | 3 Ocak 1907 |
| 6 |  | Muhammed Ali Şah | Şahenşah, Sultan | Muzaffereddin Şah | 1872–1925 | 3 Ocak 1907 | 16 Temmuz 1909 |
| 7 |  | Ahmed Şah Kaçar | Sultan | Muhammed Ali Şah | 1898–1930 | 16 Temmuz 1909 | 15 Aralık 1925 |
Kaçar Hanedanı soyağacı
| Ağa Muhammed Mustafa Han - | |||||||||||||||||||||||||||
| Ağa Muhammed Şah 1.(1796-97) | Hüseyin Kuli - | ||||||||||||||||||||||||||
| Feth Ali Şah 2.(1797-1834) | |||||||||||||||||||||||||||
| Abbas Mirza | |||||||||||||||||||||||||||
| Muhammed Şah 3.(1834-48) | |||||||||||||||||||||||||||
| Nasreddin Şah 4.(1848-96) | |||||||||||||||||||||||||||
| Müzaffereddin Şah 5.(1896-1907) | |||||||||||||||||||||||||||
| Muhammed Ali Şah 6.(1907-09) | |||||||||||||||||||||||||||
| Ahmed Şah Kaçar 7.(1909-25) | |||||||||||||||||||||||||||
Galeri
Kaçar sanatından örnek
Kaçar mimarisinden bir örnek
Feth Ali Şah'ın resmi (1798)
Şah'ın önüne çıkan Mollalar
