Megreller

Rusya’da 1897 yılında yapılan ilk genel nüfus sayımından iki yıl önce "Rus İmparatorluğu’nda Yaşayan Halkların Alfabetik Listesi" başlığıyla bir ön çalışma yapılmış. 1895 yılında Petersburg’ta yayınlanan bu listede Rusya halklarının değişik yayınlarda yer alan ve farklı yıllara ait nüfus bilgileri derlenerek dilleri, dini inançları ve yaşadıkları bölgeyle ilgili kısa bilgiler verilmiştir. Buna göre Megrellerin (Мингрельцы = Mingreller) 1891 yılındaki nüfusu 214.000 kişidir.^[4]

Megrellerin çoğunluğu iki dilli olup Megrelce ve Gürcüceyi bir arada konuşur, ancak yazı dilleri sadece Gürcücedir. Megrelce, kuzeybatı (Zugdid-Samurzakan) ve güneydoğu (Senaki) olmak üzere iki ana diyalekte ayrılır. Lazca ve Megrelce birbirine yakın dillerdir. Megreller ve Lazlar birbirinin şivesini rahatça anlayabilmektedirler.^[5]

Karadeniz kıyısındaki çoketnikli bölgede kurulan Kolhis Krallığı (Egrisi), bilinen en eski Zan-Svan devletidir. Coğrafi konumu nedeniyle ağırlıklı olarak Zanların yaşadığı krallığın başkenti bugünkü Kutais ve Fasis şehirleri olmuştur.^[3] MÖ 5. yüzyıldan itibaren Perslerin, Büyük İskender ve ardıllarının, Pontus Krallığı'nın ve Romalıların saldırılarıyla karşılaşan krallık MÖ 1. yüzyılda Romalılar tarafından yıkılmıştır.^[3] MS 2. yüzyılda aynı bölgede Lazika Krallığı kurulmuştur.^[3] 778 yılında Lazika, 1008 yılına kadar bölgede varlığını sürdüren Abhazya Krallığı'na bağlanmıştır. Ardında bölgede Megrelya'yı da içinde alan Gürcistan Krallığı kurulmuştur. Megrellerin yaşandığı Megrelya bölgesi, 1200'lü yıllardan 19. yüzyıla kadar Dadiani hanedanı tarafından yönetilmiştir. 1557'ye kadar bölgeyi dük (eristavi) olarak yöneten Dadiani'ler 1557'de Megrelya Prensliği'nin kurulmasıyla Prens unvanını almıştır. Bu prenslik 1867'de Rus İmparatorluğu'na bağlanana kadar varlığını korumuştur. Gürcistan'da Sovyet yönetiminin kurulmasından sonra, Megreller 1930'lara değin nüfus sayımlarında ayrı halk olarak sayılmış, daha sonraki sayımlarda ise Gürcü olarak kaydedilmiştir.^[6]

Sovyet dönemi sonrasındaki bağımsız Gürcistan'ın ilk devlet başkanı olan Zviad Gamsahurdia (1939-1993) bir Megrel'di. 1992'de Tiflis'te başlayan iç savaşta iktidardan indirildi ve yerine Eduard Şevardnadze devlet başkanı oldu. Bu sırada Megrelya'da gerçekleşen iç savaşlarda Gamsakhurdia'nın destekçileri kaybetti.

1990'ların başındaki Abhaz-Gürcü ihtilafında yaklaşık 180.000-200.000 Gürcü ve Megrel Abhazya'da Gürcülere uygulanan etnik temizlik kapsamında Abhazya'dan sürgün edilmiştir.^[7] Yerlerinden edilmiş 40.000-60.000 kişi evlerine geri dönmüştür.^[8] Megreller günümüzde daha çok Gürcistan'ın Samegrelo-Zemo Svaneti bölgesinde yaşamaktadır.

Mutfak

Geleneksel Megrel yemekleri baharatlı ve bol çeşnili olmalarıyla öne çıkar. Bunun sebebi, eski zamanlarda ılıman, subtropikal iklim nedeniyle Megrelya için en büyük tehdidi sıtma hastalığının oluşturması ve bu bölgenin sakinlerinin en başından beri çok miktarda biber tüketmenin bu korkunç hastalığın gelişimini bir dereceye kadar engellediğini fark etmesidir.

Megrelya mutfağı, başta soslar olmak üzere çeşitli çeşniler kullanır. Geleneksel yemekler arasında Megrel Haçapurisi, Ghomi (mısır unuyla yapılan bir meze), Sulguni (yağlı peynir) ve baharatlı soslarla (örneğin Acika) kızartılmış etler bulunur. İki özel yemek - Elarci ve Satsivi bayramlarda ve onur konukları için yapılır. Bu yemekler, Gürcistan genelinde Megrel mutfağının güzelliği olarak kabul edilir.

Şarap

Gürcistan'da 500'den fazla asma çeşidi var ve bunların 60'ı Megrelya'da yetişiyor. Bunların en ünlüsü, en iyi şarabın yapıldığı Ocaleşi üzümüdür; Hafif bir yabani gül aroması ve parlak kırmızı bir renge sahip yarı tatlı bir kırmızı şaraptır.

19. yüzyılın ikinci yarısında Ocaleşi neredeyse tamamen ortadan kayboldu. O zamana kadar üzümler, Avrupa'da olduğu gibi bağda bile değil, ağaç dallarında yabani liana şeklinde yetiştiriliyordu; Daha sonra, bu şaraba olan talebin artması, Ocaleşi üzümünün neslinin neredeyse tükenmesine yol açtı (Megrelce'de "Ocale" kelimesi "ağaçta yetişen" anlamına gelir). 19. yüzyılın ortalarında, Megrelya'nın son prensinin kız kardeşi Salome Dadiani'nin kocası Fransız Achilles Murat, şarap üretme ve satma planının bir parçası olarak Ocaleşi üzümünü Avrupai tarım uygulamalarına göre yetiştirmeye başladı. Böylece Ocaleşi üzümü kurtulmuş oldu ve bu şarap Megrelya'nın Tsageri ve Martvili semtlerinde yapılmaktaydı. Bu şarabın üretimi Gürcistan'ın diğer bölgelerine de yayılmıştır.

Müzik

Megrel halk müziği çok seslidir ve şarkı sözleri yalnızca Megrelce söylenir. Şarkılar melankolik ve hüzünlü bir tempo ile karakterize edilir. Megreller, müziklerinin sürekli süregelen savaşlardan dolayı zarar görmüş ve yoksullaşmış Megrelya'nın trajik tarihini yansıttığına inanırlar. Megrel romantik şarkılarına genellikle Çonguri (dört telli ahşap bir enstrüman) eşlik eder.

En ünlü Megrel halk şarkısı İavnana veya "Megruli Nana" dır. Bazı araştırmacılar, şarkının sözlerine eşlik eden gizemli "Nana Nanina" kelimelerinin, Hristiyanlık öncesi bir yaz tanrıçasının adı olduğunu düşünüyor. "Megruli Nana" şarkısının ezgilerinden biri Rus besteci Pyotr İlyiç Çaykovski tarafından ünlü Noel balesi "Fındıkkıran" da kullanıldı. Bir başka ünlü Megrel şarkısı - "Dadiani'nin Çağrısı" Dadiani ailesine adanmıştır.

Megrellerin tamamına yakını Ortodoks Hristiyan olup Tiflis'teki Gürcü Kilisesi'ne bağlıdır.^[3] Geçmişte her Megrel klanının ruhsal şefaat elde etmek için kullandığı kendi koruyucu azizi ve ikonu (cincinhati) bulunmaktaydı. Kemikleri İlori köyündeki Megrel kiliselerinde tutulduğu iddia edilen Aziz Giorgi en önemli aziz kabul edilmekteydi. Hristiyanlık öncesi pagan inanışların izleri özellikle ağaçlarla tapınma ile ilgili adetler ise hala yöre folklorunda doğum, evlilik ve ölüm, yeni yıl adetleri ile hasat festivallerinde görmek mümkündür. Megrelya'da en önemli dini yapı Martvili Manastırı olup, Megrel başpiskoposu Giorgi Çkondideli'nin makamı bu manastırın içindedir. Martvili'nin eski adı Çkondidi olup, Megrelce "Koca Meşe ağacı" anlamına gelmekteydi ki başpiskopos burada ikamet ettiği için Çkondideli (Çkondidili) unvanını taşımaktaydı.^[9]

Karaçay-Balkar komşuluğu

Karaçaylar arasındaki Aydabul soyu Megrel kökenli olup zamanla Karaçaylaşmışlardır.^[10]

• Konstantine Gamsahurdia (1893–1975), 20. yüzyılın en etkili Gürcü yazarlarından biri^[11]
• Zviad Gamsahurdia (1939–1993), ilk Gürcistan başbakanı^[12] (1991–1992)
• Lavrentiy Beria (1899–1953), Stalin döneminde Sovyet gizli polis şefi^[12]
• Merab Kostava (1939–1989), Gürcistan Ulusal Kahramanı^[13]
• Şevkefza Sultan (y. 1825–1889), Osmanlı Valide Sultanı
• Khvicha Kvaratskhelia, Napoli Fc'de oynayan Megrel asıllı Gürcü Kanat futbolcusu