Selçuk Bey
Selçuk Bey (d. 901 - ö. 1009), Büyük Selçuklu Devleti'ne adı verilen kişidir. İsminin Kaşgârî'de geçen özgün şekli Selçuk (سلجك) şeklindedir. İkinci hece sonradan kalınlaşmıştır.
| Selçuk Bey | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Selçuk Bey (Pınarbaşı Türklük Anıtı) | |||||
 | |||||
| Doğum | 901 | ||||
| Ölüm | 1009 (107-108 yaşlarında) | ||||
| Çocuk(lar)ı | Mikail Yabgu, Arslan Yabgu, Musa Yabgu, Yusuf Yabgu | ||||
| |||||
| Hanedan | Selçuklu Hanedanı | ||||
| Babası | Dukak Bey | ||||
| Dini | Musevi sonradanIslam | ||||
Aral Gölü'yle Hazar Denizi arasındaki topraklara hakim olan Oğuz Türkleri'nin Kınık boyundandır. Babası Oğuz Yabgu Devletinin ordu komutanı subaşıdır.[1] "Temür Yalıg" (Demir yaylı) unvanı ile anılan babası Dukak Bey, devlet işlerinde söz sahibi bir bey idi.[2]
Hayatı
Dukak Bey'in ölümünden sonra 10. yüzyılın birinci yarısı içinde 17-18 yaşlarında olan Selçuk Bey subaşı,[3] Yabgu unvanı ile tanınan Oğuz hükümdarının yerini almak gibi yüksek siyasî bir amacın peşinde olmakla birlikte henüz genç ve tecrübesizdi. Nitekim o, henüz güçlü hâle gelmeden, bir toplantı sırasında protokolde olması gereken yerin üzerinde bir mevkiye oturmak suretiyle, bu niyetini açığa vurdu.[4] Bu amacına denk bir gücü bulunmadığı için yabgu ile mücadele etmeyi göze alamayan Selçuk, kendisine bağlı birlikler ve ailelerle birlikte Oğuz Devleti'nin kışlık merkezi Yenikent'ten ayrılarak İslâm gazilerinin toplandığı Cend şehrine gelip yerleşti. Cend, Oğuz Devleti'ne bağlı bir şehir olup Oğuz yabgusuna vergi veriyordu. Selçuk Bey, Cend'de bir toplantı meclisi kurarak İslâmiyete geçme kararı aldı.[5] Bölge valisine gönderdiği elçiyle validen kendilerine İslâm dinini öğretecek imam ve fakihler istedi.
Bu tarihî olaydan sonra İslâm dünyasında Müslüman olan Oğuzlara diğer soydaşlarından ayırt etmek için özel bir adlandırma ile Türkmen denmeye başlandı. Bundan sonra gittikçe yerleşip yaygınlaşan Türkmen adı, 13. yüzyıldan itibaren tamamen Oğuz adının yerini aldı.[6]
Bir yıl sonra Oğuz yabgusundan Cend şehrinin vergisini almak üzere tahsildârlar geldi. Bunun üzerine Selçuk Bey: "Müslümanların gayrimüslimlere vergi vermeyeceğini" söyleyerek bağımsızlık yolunda ilk adımını attı ve gayrimüslim Türkler üzerine cihad hareketini başlattı.[7] Bu savaşlar her iki taraf için de zorlu geçti, hatta Selçuk Bey bu savaşlardan birinde oğlu Mikail'i kaybetti. Bunun üzerine Mikail'in oğulları olan Tuğrul ve Çağrı Bey'i yanına alarak kendi yetiştirdi.
Maveraünnehir bölgesinde Karahanlılar ve Samanîler arasındaki hâkimiyet mücadelesinde Samanîlerin yanında yer aldı. Buhara'ya kadar ilerlemiş olan Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han'ı Selçuk Bey'in bizzat başında bulunduğu Türkmen kuvvetleri sayesinde geri püskürtmeyi başardılar.[8] Nûr kasabasını ele geçirerek oğlu Arslan Yabgu'yu buraya göndermiştir.
Kendi oğullarıyla birlikte Büyük Selçuklu Devleti'nin temellerini atan Selçuk Bey, 1007 veya 1009 yılında Cend'de öldü.[9]