Chiếu hết (cờ vua)
Chiếu hết[1] hay chiếu bí[2] (tiếng Anh: checkmate) là bất kỳ thế cờ nào trong cờ vua và các trò chơi tương tự cờ vua khác, trong đó quân vua của người chơi đang ở thế chiếu (bị dọa bắt quân) và không thể trốn thoát. Khi một bên bị chiếu hết, bên còn lại sẽ thắng ván đấu.
Trong cờ vua, vua không bao giờ thực sự bị bắt—người chơi thua ngay khi vua của người chơi bị chiếu hết. Trong các cuộc thi đấu chính thức, việc từ bỏ một ván đấu chắc chắn thua trước khi bị chiếu hết thường được coi là nghi thức tốt.[3][4]
Nếu một người chơi không bị chiếu nhưng không có nước đi hợp lệ thì sẽ rơi vào thế hết nước đi và ván đấu ngay lập tức kết thúc với kết quả hòa. Trong biên bản thi đấu, một nước đi chiếu hết được ký hiệu bằng dấu "#", ví dụ: 34. Qg3#.
Ví dụ
Một thế chiếu hết có thể xảy ra chỉ sau hai nước đi của một bên khi tất cả các quân cờ vẫn còn trên bàn cờ (ngay giai đoạn mở đầu của ván cờ như trong chiếu hết hai nước),[5] ở giai đoạn trung cuộc (như trong ván đấu thế kỷ năm 1956 giữa Donald Byrne và Bobby Fischer),[6] hoặc sau nhiều nước đi với ít nhất ba quân cờ ở thế kết thúc ván cờ.
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 |           | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 |  | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
Lịch sử
Trong cờ vua tiếng Phạn thời kỳ đầu (k. 500–700), quân vua có thể bị bắt và ván cờ kết thúc ngay lúc này. Người Ba Tư (k. 700–800) đưa ra ý tưởng cảnh báo quân vua đang bị tấn công (thông báo chiếu theo thuật ngữ hiện đại). Điều này được thực hiện để tránh một ván đấu bị kết thúc sớm một cách bất ngờ. Sau đó, người Ba Tư đã bổ sung thêm một quy tắc, đó là quân vua không thể di chuyển vào vị trí bị chiếu hoặc bỏ mặt ở vị trí đang bị chiếu. Kết quả là quân vua không thể bị bắt,[10] và chiếu hết là cách duy nhất để kết thúc ván cờ.[11]
Trước những năm 1600, có thể giành chiến thắng một ván cờ bằng cách ăn được tất cả các quân cờ của đối thủ, chỉ để lại một quân vua. Phong cách chơi này bây giờ được gọi là annihilation (tạm dịch: tiêu diệt, hủy diệt) hoặc robado (tạm dịch: cướp).[12] Vào thời Trung cổ, người chơi bắt đầu coi việc thắng bằng chiếu hết là cao quý hơn, vì vậy trong một thời gian, chiến thắng theo phong cách hủy diệt đã trở thành thắng-một-nửa; trước khi phong cách chơi này bị bỏ đi.[13]
Hai quân cờ chính
 |  |  |  |
Hai quân cờ chính (quân hậu hoặc quân xe) có thể dễ dàng chiếu hết ở mép bàn cờ bằng kỹ thuật được gọi là chiếu hết bậc thang mà đối thủ gần như không có khả năng phản kháng.[14] Quá trình này là đặt hai quân cờ trên hàng hoặc cột liền kề và buộc quân vua sang một bên của bàn cờ bằng cách sử dụng một quân cờ để chiếu quân vua và quân còn lại để chặng đường không cho quân vua đi về phía ngược lại.[15] Trong hình minh họa, Trắng chiếu hết bằng cách ép vua Đen đến biên, mỗi lần một hàng. Chiếu hết bậc thang có thể được sử dụng để chiếu hết bằng hai quân xe, hai quân hậu hoặc một quân xe và một quân hậu hậu.[16]
Chiếu hết cơ bản
Có bốn quân cờ chiếu cơ bản khi một bên chỉ còn quân vua và bên kia chỉ có những lợi thế tối thiểu cần thiết để chiếu vua, tức là (1) một quân hậu, (2) một quân xe, (3) hai quân tượng trên các ô màu đối lập, hoặc (4) một quân tượng và một quân mã.[18] Nếu bên thắng có nhiều lợi thế, nhiều quân cờ hơn, chiếu hết sẽ dễ dàng hơn.
Chiếu tướng với quân hậu là phổ biến nhất và dễ đạt được nhất. Nó thường xảy ra sau khi một con tốt được phong cấp thành quân hậu. Chiếu vua với quân xe cũng thường xảy ra, nhưng chiếu hết với hai tượng hoặc với tượng và mã hiếm khi xảy ra. Chiếu bí hai tượng khá dễ thực hiện, nhưng chiếu hết bằng tượng và mã thì khó và đòi hỏi độ chính xác.
Vua và Hậu
| | | |
Hai bàn cờ đầu tiên cho thấy các vị trí chiếu bí cơ bản với quân hậu một cách tương đối, có thể xảy ra ở bất kỳ cạnh nào của bàn cờ. Đương nhiên, vị trí chính xác trong một ván đấu chính thức có thể khác với ví dụ. Ở ví dụ đầu tiên, quân hậu của người chiếu bí đang đứng đối diện với quân vua đối thủ và quân vua còn lại đang bảo vệ quân hậu của mình. Ở ví dụ thứ 2, hai quân vua đang đối mặt nhau và quân hậu đứng cùng hàng (hoặc cột) với quân vua của đối phương.
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 |      | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
| 8 | | 8 | |||||||
| 7 | 7 | ||||||||
| 6 | 6 | ||||||||
| 5 | 5 | ||||||||
| 4 | 4 | ||||||||
| 3 | 3 | ||||||||
| 2 | 2 | ||||||||
| 1 | 1 | ||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | ||
