Tây Ban Nha chinh phục Đế quốc Inca
Cuộc chinh phục Đế quốc Inca của Tây Ban Nha, còn gọi là Cuộc chinh phục Peru, là một trong những chiến dịch quan trọng nhất trong quá trình Tây Ban Nha thuộc địa hóa châu Mỹ. Sau nhiều năm thăm dò sơ khảo và tranh chấp quân sự, 168 binh sĩ Tây Ban Nha dưới quyền conquistador Francisco Pizarro, các anh em của ông và đồng minh bản địa bắt giữ được Sapa Inca Atahualpa tại trận Cajamarca năm 1532. Sau cái chết của Atahualpa, cuộc chinh phục dai dẳng mới thực sự bắt đầu nhưng đã kết thúc với chiến thắng của Tây Ban Nha vào năm 1572, sáp nhập hoàn toàn lãnh thổ rộng lớn của Đế quốc Inca vĩ đại một thuở thành Phó vương quốc Peru, một phần của Đế quốc Tây Ban Nha. Cuộc chinh phục Đế quốc Inca (tên bản địa là "Tahuantinsuyu"[1] hoặc "Tawantinsuyu"[2] trong tiếng Quechua, nghĩa là "Vương quốc bốn phần"),[3] kéo theo các chiến dịch bành trướng sang vùng Chile, Colombia ngày nay và Lưu vực sông Amazon.
| Cuộc chinh phục Peru của Tây Ban Nha | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Một phần của Tây Ban Nha thuộc địa hóa châu Mỹ | |||||||||
 Từ trái sang phải, từ trên xuống dưới: 1.Trece de la Fama (13 Kẻ Can Trường) 2.Francisco Pizarro trong cuộc thám hiểm thứ hai đến Peru 3.Trận Cajamarca, hoàng đế Atahualpa bị bắt sống bởi quân Tây Ban Nha 4.Huascar bị ám sát 5.Người Tây Ban Nha đòi vàng chất đầy một phòng, bạc chất đầy hai phòng 6.Atahualpa bị xử tử và rửa tội 7.Trận vây hãm Cusco 8.Đền thờ thần Mặt trời bị cướp bóc 8.Trận Tiocajas | |||||||||
| |||||||||
| Tham chiến | |||||||||
Chính phủ bù nhìn Inca (từ năm 1533) | Đế quốc Inca (1532–36) Nhà nước Tân Inca (1537–72) | ||||||||
| Chỉ huy và lãnh đạo | |||||||||
| |||||||||
Sử liệu
Dòng sự kiện
- 1524–1525 – Francisco Pizarro thực hiện cuộc thám hiểm thứ nhất bất thành dọc bờ khu vực nay là Colombia.
- 1526 – Pizzaro, Diego de Almagro, và Hernando de Luque góp tiền thành lập Tập đoàn Levant.
- 1526–1527 – Pizarro và Almagro thực hiện cuộc thám hiểm Nam Mỹ thứ hai, tới được Tumbez.
- k. 1528 – Hoàng đế Inca Huayna Capac băng hà do mắc đậu mùa. Cái chết của ông châm ngòi cho cuộc nội chiến đẫm máu giữa hai anh em cùng cha khác mẹ Atahualpa và Huáscar.
- 1528–1529 – Pizarro trở về Tây Ban Nha và được hoàng hậu Isabel của Bồ Đào Nha bảo hộ cho cuộc chinh phục Peru sắp đến.
- 1531–1532 – Pizarro thực hiện cuộc thám hiểm Nam Mỹ thứ ba. Atahualpa bị bắt sống tại trận Cajamarca.
- 1533 – Atahualpa bị xử tử; Pizarro hành quân tới Cuzco và đưa Manco Inca 17 tuổi lên làm Tân vương Inca.
- 1535 – Pizarro thành lập Thành phố Lima; Almagro rời Peru đi thám hiểm Chile.
- 1536 – Gonzalo Pizarro cướp vợ của Manco Inca, Cura Olcollo. Manco nổi dậy vây thành Cuzco. Juan Pizarro bị giết. Manco lệnh cho tướng Quizo Yupanqui tấn công Lima.
- 1537 – Almagro trở về từ Chile và chiếm Cuzco từ tay Hernando và Gonzalo Pizarro. Rodrigo Orgóñez cướp bóc Vitcos và bắt con trai của Manco Inca, Titu Cusi. Manco chạy về Vilcabamba, tái lập nơi đây thành thủ đô của nhà nước Tân Inca.
- 1538 – Hernando Pizarro xử tử Diego de Almagro.
- 1539 – Gonzalo Pizarro xâm lược và cướp bóc thành Vilcabamba; Manco Inca tẩu thoát nhưng vợ của Manco bị Francisco Pizarro giết.
- 1541 – Francisco Pizarro bị ám sát bởi Diego de Almagro II và phe trung thành với De Almagro.
- 1544 – Manco Inca bị giết bởi phe thân Almagro. Người Inca tuy vậy không khuất phục.
- 1572 – Phó vương Peru, Bá tước Francisco Toledo, tuyên chiến với nhà nước Tân-Inca; Vilcabamba thất thủ và Túpac Amaru, quốc vương Inca cuối cùng, bị bắt và hành quyết ở Cuzco. Thành Vilcabamba bị bỏ hoang; người Tây Ban Nha di dân Vilcabamba về thị trấn Thiên chúa giáo San Francisco de la Victoria de Vilcabamba.