Les Tchairires (Yåle)

• Eglijhe do XVIinme s. rassonrêye e 1777, classêye come monumint, avou ene foirt bele ritåve, foirt viye, mins k’ a stî hapêye dins les anêyes 1980.
• Patron : sint Wåfrwè.
• Dicåce al Pintcosse.

Coulots et hamteas

Li viyadje comprind deus coulots a 200 300 metes onk di l’ ôte :

• Li Ptite Tchairire lomêye ossu "Tchairire-å-Tiene" Fr. Chairière-le-Terme, ki c' est l' vî des viyaedjes, avou l’ Eglijhe, et ki dipindeut del dutcheye do Lussimbork, et del djustice d' Orcîmont.
• Li grande Tchairire (F. Chairière-la-Grande, ki dipindeut del dutcheye di Bouyon.
• Libwès-Tchamp (la-minme: Libwachamp) u Molin d’ Åle. C' esteut on fî, dilé l' pont d' Åle, ki dipindeut po mitan, d’ Orcîmont, et po mitan, di Grå-Fayi.
• Li Håjhete (la-minme : La Hêjète), passaedje di tiene etur Vresse et les Tchairires.

Ôtès plaeces

• pont d' Åle.
• Naglémont : did la, on voet tot l' vå di Smwès, avou Yåle å fond.

Li viyaedje est metou on km lon di Smwès

Lu pus vî papî ki cåze du Tchairire date du 1104. I djåze d' ene assimblêye ki s’a tnou supra ripam Setmoys in loco qui dicitur Karieres (Martène et Durand, Amplissima collectio). Ci raploû la, c' esteut po-z arindjî ene afwaire avou les moennes di Ståvleu.

Par après, les Tchairires, come tos les viyaedjes d' adon, ont stî sudjets a discussions etur tos les signeurs d’ avårla. I fåt dire ki les mariaedjes dismètént pus d’ afwaires k’ i n’ è rmètént.

An 1914, Tchairire aveut 23 sôdårds al guere (ene djin so 12); ût di zels sont moirts po leu patreye (onk so troes).

Les cresses di Tchairire, ki dominèt Smwès vizon vizu al Foret. I ravizèt les dints d' ene soye. Gn a la on pazea d' gades ki c' est foirt plaijhi a s' î pormoenner.

• Les doûcès consounes å coron ni s' prononcént nén adureyes : ene gade si prononcive èn gad (nén gat, come cåzu totavå l' Walonreye).