Dr Augsburger Riichs- und Religioonsfriide

As Augsburger Riichs- und Religioonsfriide wird e Riichsgsetz vom Häilige Römische Riich vo Dütscher Nazioon bezäichnet, wo de Aahänger vo dr Confessio Augustana^[1] für immer iiri Bsitzständ und freiji Usüebig vo iirer Religion zuegstande het. S Abkomme isch am 25. Septämber 1555 uf em Riichsdaag z Augsburg zwüschen em Ferdinand I., wo si Brueder Kaiser Karl V. verdrätte het, und de Riichsständ abgschlosse worde.^[2]

Dr Augsburger Riichs- und Religioonsfriide gältet as e wichdigs Verfassigsdokumänt vom Häilige Römische Riich vo Dütscher Nazioon. Es setzt sich us zwäi Däil zämme, de Reeglige, wo usschliesslig s Verheltnis vo de Konfessione bestimmt häi (Augsburger Religioonsfriide, §§ 7–30), und dene, wo allgemäineri politischi Beschlüss gsi si (Riichsexekuzioonsornig, §§ 31–103).^[3]

Mit em Augsburger Religioonsfriide si zum erste Mol die grundlegende Bedingige für e friidligi und duurhafti Koexistänz vom Luthertum und Katholizismus im Riich festgsetzt worde.^[4][5] Doodrzue het uf dr äinte Site ghöört, ass dr Gliichhäitsgrundsatz und mit em d Paritäät vo de Konfessioone festgläit worde isch, und uf dr andere Site implizit e Landfriide verkündet worde isch. Mit em Augsburger Abkomme isch au d Idee vom uniwersale christlige Kaiserdum ändgültig begraabe worde, aber es het nid usgschlosse, ass sich spööter emol die bäide Konfessioone wider wurde veräinige.^[6] Im Allgemäine wird dr Augsburger Religioonsfriide as dr vorlöifig Abschluss vom Reformazioonszitalter in Dütschland aagluegt, wo 1517 mit dr Veröffentligung vo de religiööse These vom Augustinermönch Martin Luther aagfange het.^[7]

D Verhandlige si lang und schwiirig gsi, bis mä sich schliesslig uf s ius reformandi gäinigt het: Mit dr Formle Cuius regio, eius religio, wo spööter iigfüert worde isch, het dr Augsburger Riichsabschiid de Fürste vo de Länder s Rächt gee z bestimme, was d Religioon vo iire Underdaane sig; aber gliichzitig häi die s ius emigrandi bechoo, s Rächt iir Land z verloo. Näbe dene äifache und liichtverständlige Grundsetz het s aber au komplizierti Sonder- und Usnaamereeglige gee, wo sich nit sälte widersproche häi und us em Religionsfriide e komplizierts Verdraagswärk gmacht häi. Es isch denn au immer wider zu Kontrowärse cho.^[8]

Dr Augsburger Religioonsfriide het zwar in gwüsse Gebiet rächtligi Klaarhäit verschafft und eso em Riich äini vo de lengste Friidensperioode (vo 1555 bis 1618) gee; aber e hufe Brobleem si nid glööst gsi und häi 1618 zum Usbruch vom Drissigjöörige Chrieg biidräit.^[9]