Föö
 | Dä Artikel erklärt s'Wätterphänomen. Fürs Grät, wo d'Hoor trochnet, lueg Föhn. |
De Föö isch en warme Luft wo vor alem im Früelig und Herbst dur d Alpetääler goot, wo e nord-südlichi Uusrichtig hend, wie s Sanggaller Rintl, s Toggeborg, s Glaarnerland, s Uurnerland und s Haslitaal. Im Oste isch de Föö heftiger und cha wiit öber de Bodesee usegoo.
Name
S Wort Föö (Pföö, Föhn; altalem. fônno) chunnt usem Latinische Wort favonius, wa en warme Westwind maint. Natuurgmääss isch de Windname ussert i romanische Tielekt uursprüngli nu im Alemannische haimisch. De Name lebt au im Rätoromanische as favuogn, fuogn witer und im Tessin as fogn, isch dai aber en Nordwind, wo vom Gotthardmassiv her bloost. Im Welsche sait mer em le foé.
D Schwizer hend de Windname denn au för die Maschine bruucht, wo mer d Hoor demit tröchne cha.
Meteorologii
D Wetterchund het de alemannischi Name as "Föhn" öbernoo und bizaichnet demit en warme, trochne Fallwind, wo maist uf de Leesiite vo grössere Bergzüg wie de Alpe, aber au de Rocky Mountains, vorchunnt. Verschidnigi Theorie versuechet da Wetterphänomen z erchlääre, aber viles isch no unklar. Und au wege wa so vili Mensche bi Föö Chopfwee hend isch nonöd klärt.
Uuswirkige
De Föö bringt immer schöös Wetter mit sich und d Sicht werd ganz klaar. Wen de Föö zemebrecht chunnts umso mee cho regne.
Well de warmi Wind im Herbst helft as Truube süess werdet, saitmerem au Truubechocher. De Föö het aber au scho mengs Laid is Land broocht, denn e Füür cha sich wie Zunder verbraite und cha fast nüme glöscht werde und früener sind drumm immer wider ganzi Dörfer abebrennt. Us dem Grund isches verbote bi Föö ide Nöchi vo alte Holzhüser z rauche oder gär Füür z mache. De Föö cha mengisch ase staarch bloose, as d Sail- und Iisebaane de Betriib müend iistele und s entstönd vill Sturmschäde. Wetterfüüligi Lüüt liidet underem Föö, si hend Chopfwee und sind uuliidig. I seltne Fäll trait de Föö fiine rote Sand vode Sahara öber d Alpe.
Lueg au
Weblink
Commons: Föö – Sammlig vo Multimediadateie