Colombia

País d'America d'o Sud
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000

A Republica de Colombia ye un estau que se troba a lo nordueste d'America d'o Sud, con costas en l'oceano Atlantico y l'oceano Pacifico. Conta debez con churisdicción sobre un tramo d'o río Amazonas en o clamato trapecio amazonico, per o que tamién li dicen a Patria de tres mars.

Republica de Colombia
República de Colombia
Bandera de ColombiaEscudo de Colombia
(En detalle)(En detalle)
Lema nacional: Lema: Libertad y Orden
(Espanyol; "Libertat e Orden")
Himno nacional: Himno Nacional de Colombia
Situación de Colombia
Situación de Colombia
Capital
 • Población
Bogotá
7.901.653 (2022)
Mayor ciudatBogotá
Idiomas oficialsEspanyol
Forma de gubierno
President
Vicepresident
Republica presidencialista
Gustavo Petro
Francia Márquez
Independencia
Declarata
Reconoixita
d'Espanya
20 de chulio de 1810
19 d'agosto de 1819
Superficie
 • Total
 • % augua
Mugas
Posición 26º
1.141.748 km²
8,8%
6.004 km
Población
 • Total (2022)
 • Densidat
Posición 28º
51.609.474
38 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2008)
 • PIB per capita
Posición 27º
US$ 395.663 millons
US$ 8,884
MonedaPeso
ChentilicioColombiano/a[1]
Zona horariaUTC-5
Dominio d'Internet.co
Codigo telefonico++57
Prefixo radiofonicoHJA-HKZ, 5JA-5KZ
Codigo ISO170 / COL / CO
Miembro de: ONU, OEA, CAN, Mercosur1, CSN, ALADI, SELA
1Asociato

Colombia amuga per l'este con Venezuela, per o sudeste con Brasil, per o sud con Perú y Ecuador, y per l'ueste con Panamá.

Etimolochía d'o nombre

O nombre de Colombia ye derivato d'o de Cristofo Colombo, en latín Christophorus Columbus.

Historia

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Politica

Ta más detalles, veyer l'articlo Politica de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Colombia ye un Estau Social de Dreito, una republica an o poder executivo domina la estructura de gubierno. O president, esleyiu con o vicepresident per medio d'una votación popular directa ta un periodo de cuatre anyos, exerce debez como chefe d'estau y chefe de gubierno.

O Parlamento bicameral de Colombia ye o Congreso y ye composato per o Senado (102 cadieras en cercunscripción nacional) y a Cámara de Representantes (166 cadieras con cercunscripción rechional proporcional a la población de cada departamento y o districto capital. Cinco d'ixas cadieras perteneixen a sectors minoritarios, como los indichenas, os afrocolombianos, y os colombianos en tierras foranas). Os miembros d'as dos cambras son esleitos per medio de votación popular ta cumplir un periodo de cuatre anyos.

O sistema chudicial colombiano ha experimentato reformas significativas en os anyos 1990. Existe a Corte Constitucional (encargata de veilar per o respeto ta la Constitución), a Corte Suprema de Justicia (zaguer instancia ta afers civils y penals), y o Consejo de Estado (maximo tribunal contencioso administrativo).

Organización politico-administrativa

A Republica de Colombia ye dividida politicament y administrativa en 32 departamentos y 1 districto capital (que pende administrativament d'o departamento de Cundinamarca).

#DepartamentoCapitalSuperficiePoblaciónMapa
1AmazonasLeticia109,665 km²80,360
2AntioquiaMedellín63,612 km²5,750,478
3AraucaArauca23,818 km²282,302
4AtlánticoBarranquilla3,388 km²2,365,663
5BolívarCartagena25,978 km²2,229,967
6BoyacáTunja23,189 km²1,411,239
7CaldasManizales7,888 km²1,170,187
8CaquetáFlorencia88,965 km²463,333
9CasanareYopal44,640 km²325,713
10CaucaPopayán29,308 km²1,363,054
11CesarValledupar22,905 km²1,050,303
12ChocóQuibdó46,530 km²413,173
13CórdobaMontería25,020 km²1,392,905
14CundinamarcaBogotá24,210 km²9,467,562
15GuainíaPuerto Inírida72,238 km²43,314
16GuaviareSan José del Guaviare53,460 km²133,236
17HuilaNeiva19,890 km²994,218
18La GuajiraRiohacha20,848 km²524,619
19MagdalenaSanta Marta23,188 km²1,403,318
20MetaVillavicencio85,635 km²771,089
21NariñoPasto33,268 km²1,775,139
22Norte de SantanderCúcuta21,658 km²1,493,932
23PutumayoMocoa24,885 km²378,483
24QuindíoArmenia1,845 km²613,375
25RisaraldaPereira4,140 km²1,024,362
26San Andres y ProvidenciaSan Andrés52 km²83,491
27SantanderBucaramanga30,537 km²2,085,084
28SucreSincelejo10,917 km²868,648
29TolimaIbagué23,562 km²1,312,972
30Valle del CaucaCali22,140 km²4,524,678
31VaupésMitú54,135 km²33,152
32VichadaPuerto Carreño100,242 km²97,276
DistrictoSuperficiePoblación
Bogotá, Districto Capital1,587 km²7,117,984

Rechions cheograficas naturals y culturals de Colombia

Mapa d'as rechions naturals/culturals de Colombia.

Os departamentos colombianos se troban agrupatos en as siguients rechions cheograficas naturals y culturals:

  • Amazonica
  • Andina
  • Costa Norte
  • Costa Pacifica
  • Insular
  • Orinoquía

A rechión andina ye a que concentra la mayoría d'a población colombiana, y s'estalla devez en: Rechión Cundiboyacense, Rechión Paisa, Rechión Santandereana y Rechión d'o Tolima Grande.

Cheografía

Ta más detalles, veyer l'articlo Cheografía de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Os Andes mandan a metat occidental de Colombia, y se trestallan en tres grans sarrallons: l'Occidental, o Central y l'Oriental. D'entre os sarrallons, os ríos Magdalena y Cauca fluyen enta las planas baixas a lo largo d'a costa caribenya. En os cobaltos d'os sarrallons se troban volcans, belluns encara activos de cabo cuan. O punto mas alto ye o Pico Cristóbal Colón, en a Sierra Nevada de Santa Marta, con una altaria de 5.775 metros per sobre o livel d'a mar.

A francha oriental se caracteriza per tierras planas y baixas, a ormino con una arborización bien preta y muitos ríos, como lo Putumayo, o Yapura, o Meta y o Guaviare, que fluyen ta l'Orinoco u l'Amazonas. Colombia tamién conta con bellas islas chiquetas en os ocians Atlantico y Pacifico.

O clima local ye calient per tot en as dos costas y en as planas orientals, mientres que as sarras y as tierras altas pueden estar muito mas fridas.

Diez ciudaz mas importants

As diez ciudaz mas importants son:

Puesto
Ciudat
Población
(2019)
1.Bogotá9.886.678
2.Medellín3.952.494
3.Cali3.151.710
4.Barranquilla2.123.081
5.Cartagena1.382.015
6.Bucaramanga1.160.243
7.Cúcuta892.732
8.Pereira717.914
9.Santa Marta716.569
10.Villavicencio641.634
11.Ibagué638.494
12.Valledupar594.677

Economía

Ta más detalles, veyer l'articlo Economía de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

O Producto Interior Bruto (PIB) de Colombia ta l'anyo 2006 estió alto u baixo de 371 billons de pesos ($371.653.000.000.000,00), uns 190 mil millons de dólars (USD 190.900.000.000,oo). A distribución per actividat economica estió: 13,9% agricultura, 30,3% industria y 55,8% servicios.

Ta 1999, a economía de Colombia rechistró lo suyo primer creiximiento negativo dende os anyos 1930, crebando un record de creiximiento sostenito superior a lo d'atras economías d'a rechión.

O gubierno (2002-2006) concaraba retos economicos, como reformar o sistema de pensions y achiquir o index de desemplego.

Colombia perteneix a la Comunidat Andina de Nacions y a lo G-3.

Demografía

Ta más detalles, veyer l'articlo Demografía de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

A diversidat etnica en Colombia ye resultato d'a mezcla d'amerindios indichenas, colonos espanyols y esclavos africanos, dando una población que abraca mestizos (48%), blancos (30%), mulatos (14%), negros (4%) y a los zambos u negro-amerindios (3%). Con tot, as proporcions d'os diferents grupos etnicos varían prou seguntes a rechión. Hue, nomás que un 1% d'os colombianos puet identificar-se como amerindio si se prene como base a luenga. Existe tamién una minoría d'inmigranis arabes, chodigos, chinos, de países europeus como Italia, Reino Uniu u Alemanya, d'os Estaus Unius y d'atros países latinoamericanos (Ecuador, Archentina, Chile y as Antillas, especialment).

Colombia ye o tercer estato mas poblato de l'America latina, dimpués de Brasil y Mexico. A población urbana creixió dica un 74% ta 1994. Trenta ciudaz contan con mas de 100.000 habitants. Os nueu departamentos d'as tierras planas de l'Orient (54% d'a superficie total) tienen menos d'o 3% d'a población y una densidat de población de menos d'una persona per kilometro cuadrato.

Relichión

A relichión que predomina en Colombia ye a catolica (82%), anque parti d'a población no la practica. L'atro 18% perteneix a d'atras confesions relichiosas, totas ellas minoritarias: protestants (y sectas d'orichen protestant), sectas d'orichen budista y taoísta, musulmans, chodigos, relichions naturals, etc.

Cultura

Ta más detalles, veyer l'articlo Cultura de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Luengas de Colombia

Ta más detalles, veyer l'articlo Luengas de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Musica de Colombia

Ta más detalles, veyer l'articlo Musica de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Gastronomía de Colombia

Ta más detalles, veyer l'articlo Gastronomía de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
  • A bandeja paisa u bandeja de arriero (en aragonés "servilla paisa" u "servilla de trachinero"), ye un conoixito plato tradicional d'a cocina de Colombia, d'a rechión paisa.

Esporte en Colombia

Ta más detalles, veyer l'articlo Esporte en Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Fiestas de Colombia

Ta más detalles, veyer l'articlo Fiestas de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Días festivos

Calendata fixaPrimer lunesRelativos a la Pascua
Cabo d'anyo1 de chinero(C y R)Epifanía (Reis Magos)dende 6 de chinero(R)Semana Santa

Domingo de Ramos
Chueves Santo
Viernes Santo
Domingo de Pascua

(R)
Día d'o Treballo1 de mayo(C)Sant Chusédende 19 de marzo(R)
Grito de Independencia20 de chulio(C(P) y DN)Día d'a Razadende 12 d'octubre(C)
Batalla de Boyacá7 d'agosto(C(P))Toz os Santosdende 1 de noviembre(R)Ascensión de Chesússeteno lunes(R)
Purisma Concepción8 d'aviento(R)Asumpción de Maríadende 15 d'agosto(R)Corpus Christideceno lunes(R)
Nadal25 d'aviento(R)Independencia de Cartagenadende 11 de noviembre(C(P))Sagrato Corazónonceno lunes(C y R)

Referencias

Vinclos externos


Estatos d'America d'o Sud
Archentina | Bolivia | Brasil | Chile | Colombia | Ecuador | Guyana | Paraguai | Perú | Surinam | Uruguai | Venezuela
Dependencias: Aruba | Cheorchias d'o Sud | Curaçao | Guayana Francesa | Islas Malvinas | Sandwich d'o Sud | Sint Maarten