Chodigos

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Chodigos
יהודים (Yehudim)
Chodigos ortodoxos
Población total
13,155,000[1]
Rechions con comunidaz importants
Israel 5,393,000[1]
Estaus Unius5,275,000[1]
Francia490,000[1]
Canadá374,000[1]
Reino Uniu295,000[1]
Rusia225,000[1]
Archentina184,000[1]
Alemanya120,000[1]
Australia104,000[1]
Brasil96,000[1]
Ucraína77,000[1]
Sudafrica72,000[1]
Hongría49,000[1]
Mexico40,000[1]
Belchica31,200[2]
Países Baixos30,000[2]
Italia28,600[2]
Chile20,700[2]
Belarrusia18,200[2]
Uruguai18,000[2]
Suiza17,900[2]
Turquía17,800[2]
Venezuela15,400[2]
Suecia15,000[2]
Espanya12,000[2]
Irán10,800[2]
Rumanía10,100[2]
Letonia9,800[2]
Austria9,000[2]
Azerbaichán6,800[2]
Dinamarca6,400[2]
Panamá5,000[2]
Idiomas
Luengas chodigas historicas
- Hebreu · yiddisch · ladino · atras
Luenga liturchica
- Hebreu · arameu
Atras luengas parlatas
- Os idiomas vernaclos de cada país incluyindo entre atros anglés, hebreu, yiddisch, y ruso.
Relichión
Chudaísmo
Pueblos relacionaus
Arabes y atros pueblos semiticos
Mapa

Os chodigos, chudigos u chudeus (en hebreu:יְהוּדִים, Yehudim; yiddisch: ייִדן, Yiden) son os seguidors d'o chudaísmo u os miembros d'o pueblos chodigo (tamién conoixita como «nación chodiga» o «fillos d'Israel»), un grupo etnico-relichioso descendient d'os antigos hebreus u israelitas u de personas convertitas a o chudaísmo en diversos momentos historicos.

A visión d'os israelitas y dimpués d'os chodigos d'a suya propia cualidat de grupo humán ye una visión diferent seguntes epocas. Asinas, a Biblia ya charra d'os chodigos como d'un pueblo, o pueblo d'Israel, que ye unito por a suya fe relichiosa común, encara que os arqueologos u mesmo a Biblia tamién dicen que en os periodos mas antigos parte d'os chodigos teneban practicas relichiosas politeistas. Antiparte, ye controvertita a propia noción d'un pueblo chodigo como comunidat luego d'a diaspora chodiga dimpués d'a destrucción d'o Templo de Cherusalem.

Etimolochía d'a denominación

A denominación en diferents luengas d'Europa Occidental provién d'o latín IUDAEUS, que significa habitant d'a tierra de Chudea, y que o mesmo latín ampra de l'arameu meyo Y'hūdāi, que corresponde a lo plural hebreu Yehudim, en o suyo orichen con o significato de "miembro d'a tribu de Chudah", con eponimo en o cuatreno fillo de Chacob.

En navarro-aragonés a evolución lochica de l'acusativo IUDAEUM sería chudeu con sufixo -eu, pero se troba poco, por eixemplo en bella versión d'os fueros d'Aragón u en bel texto en romanz navarro relativo a Tudela. En aragonés medieval s'escribe cuasi siempre jodio/judio y en chistabín se documenta chodigo.

Ye posible que esta anomalía tienga relación con a interferencia con l'adchectivo chudiego, chudiega (derivatos d'o latín IUDAICUS, IUDAICA), y con a denominación d'as simients d'a leguminosa Phaseolus vulgaris ("chodigas"), on podría haber-ie epentesi antihiatica. Alwin Kuhn veye que a evolución d'a parola chodiga puet estar influenciata por pareixito con a parola xordiga.[3]

Divisions etnicas chodigas

Ta más detalles, veyer l'articlo Divisions etnicas chodigasveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Un chodigo en oración en una sinoga en Irán en 1999.

As divisions etnicas chodigas fan referencia a las diferents comunidaz chodigas d'o mundo que pueden distinguir-sen dentro d'os pueblos de relichión chodiga.No totas as comunidaz chodigas comparten costumbres culturals, relichiosos, culinarios, lingüisticos, ecetra. Unas y atras amuestran diferencias locals y bellas formas d'interpretar bels preceptos.

Dimpués de tornar d'o exilio en Babilonia en Tierra Santa i heba una diferenciación entre samaritanos y los que se consideroron a ellos mesmos los chodigos de verdat.

En tiempos de l'Imperio Romano a diaspora chodiga de partiba en dos ambitos culturals: Diaspora occidental en l'Imperio Romano y Diaspora oriental en l'Imperio Persa Sasanida. En a Edat Meya la división prencipal yera entre chodigos de paises cristianos u europeus y chodigos de países musulmans. Los chodigos de países musulmans yeran mes lumerosos y i heba comunidaz d'orichen oriental chunto con comunidaz de l'antiga diaspora occidental d'Hispania y Africa. Una clasificación d'as comunidaz historicas de relichión chodiga puet estar:

  • Chodigos orientals: descendiens d'a Diaspora oriental y d'ixas comunidaz d'a Diaspora occidental en zonas que s'islamizoron.
    • Comunidaz persianas: en Irán y Afganistán, charran persa.
    • Bukharans: en Asia Central, charran tachico.
    • Comunidaz de Cheorchia, charran cheorchiano.
    • Dagh Chufuti: entre Daghestán y Acerbaichán, charran tat.
    • Mizrajim: chodigos de Siria, Irak y estatos d'arredol. Charran arabe, y os d'o Kurdistán charran tradicionalment neoarameu.
    • Comunidaz d'o Desierto d'Arabia: desapareixitas
    • Chodigos yemenís:
    • Comunidaz d'Echipto.
    • Tochavim: chodigos nortafricanos no sefarditas, charran en berber u arabe.
  • Chodigos occidentals: descendients d'a Diaspora occidental en zonas europeas y cristianas:
  • Comunidaz d'a periferia: comunidaz que s'han desembolicato fuera d'os ambitos cristiano-europeu y islamico-afroasiatico, los atros chodigos los consideran heterodoxos u menos chodigos.
    • Falaixas: chodigos d'Etiopía, no almiten o Talmut.
    • Carains u caraitas: chodigos que charran un idioma pareixito a lo tartaro crimeu y no admiten o Talmut.
    • Chodigos d'a India: comunidaz que tamién son dividitas en castas.
    • Chodigos de Caifeng: antigos chodigos d'ixa ciudat de China, ya no bi n'ha.

Referencias