Alemán de Zúrich

El zuriqués ye, atendiendo al númberu d'habitantes del cantón de Zúrich, la variedá alemánica más falada de toa Suiza.^[1] Falar en práuticamente tol cantón de Zúrich, sacante la zones del Weinland y Rafzerfeld, al norte, y una pequeña franxa al este fronteriza col distritu de Frauenfeld (Turgovia) que toma los conceyos d'Ellikon y Hagenbuch. Nestes zones falen variantes del dialeutu de Schaffhausen-Turgovia.^[2]

A diferencia del norte y l'este, onde les isogloses delimitan claramente l'área del zuriqués, escontra'l sur y l'oeste la transición ente dialeutos ye más gradual. Asina, el dialeutu que se fala en Rapperswil-Jona, nel cantón de Sankt Gallen, ye práuticamente idénticu al de Zúrich, ente que la fala del Knonaueramt yá tien ciertes traces de los dialeutos vecinos.^[3]

Tradicionalmente, estremóse en seis subdialeuto distribuyíos por tol cantón:

• El dialeutu de la ciudá de Zúrich (Stadt-Mundart);
• El dialeutu faláu alredor del llagu de Zúrich (See-Mundart);
• El dialeutu del distritu de Knonaueramt, al oeste del Albis (Ämtler Mundart);
• El dialeutu de la zona de Winterthur;
• El dialeutu de Zürcher Oberland alredor del llagu Pfäffikon y nel altu valle de Töss;
• El dialeutu de Zürcher Unterland pela redolada de Bülach y Dielsdorf.

Como tolos dialeutos del alemán suizu, ye sobremanera una llingua falada, siendo la llingua escrita'l alemán estándar na so variante suiza. Asina, nun hai una ortografía oficial del dialeutu de Zúrich. Cuando se tien qu'escribir, úsense les normes descrites por Eugen Dieth nel so llibru Schwyzertütschi Dialäktschrift; pero de fechu solo los espertos nesta llingua conocen esta norma. Amás, les normes gráfiques de Dieth usen munchos diacríticos que nun suelen atopase nun tecláu normal. La xente nuevo suel emplegar el dialeutu pa comunicase por mensaxes de testu al traviés de los sos móviles. Como nun hai un estándar escritu, suelen usar les regles ortográfiques del alemán estándar pa escribir l'alemán suizu.

El zuriqués presenta toles carauterístiques típiques de les fales alemániques, la ch y la k pronúnciense forzando enforma'l gargüelu, tal que la j del castellán.

L'alemán de Zúrich percíbese xeneralmente como más rápidu y menos melódicu que, por casu, l'alemán de Berna. Na zona norte del cantón, la r pronúnciase como una vibrante múltiple uvular, ente que na ciudá, la contorna del llagu y el sur del cantón pronúnciase como una vibrante alveolar múltiple.

Una carauterística interesante ye que'l subdialeutu de la ciudá adoptó más fácilmente influyencies foranes; particularmente de la segunda xeneración d'italianos (secondi), y tamién del inglés al traviés de los medios de comunicación. Les folaes d'inmigración de turcos y ciudadanos procedentes de los países de l'antigua Yugoslavia na década de 1990 tamién dexaron el so calquier nesti subdialeutu.

Testu

El siguiente testu ye un exemplu d'alemán de Zúrich sacáu d'un artículu de periódicu:

Wiä's Bieler Tagblatt uf sinerä Online-Plattform am Nammitag brichtet hät, sind d'Strassesperrigä i Biel wiedr ufghobe wördä. D'Strassä seget wiedr befahrbar und d'Polizeiaktion isch beendet wördä. D'Polizei hät am Mittwuch Morgä ufnerä Boustell äs vrdächtigs Paket gfundä chaa und churz druf s'Gbiet um d'Bieler Spitalstrass abgsperrt. D'Öffentlichkeit sött i de nächschtä paar Stundä über d'gnoieri Umständ informiärt werdä.

La traducción del anterior testu al alemán estándar sería la siguiente:

Wie das Bieler Tagblatt auf seiner Online-Plattform am Nachmittag berichtet hat wurden die Strassensperren in Biel wieder aufgehoben. Die Strassen seien wieder befahrbar und die Polizeiaktion wurde beendet. Die Polizei hatte am Mittwochmorgen auf einer Baustelle ein verdächtiges Paket gefunden und kurz darauf das Gebiet um die Bieler Spitalstrasse abgesperrt. Die Öffentlichkeit soll in den nächsten Stunden über die genaueren Umstände informiert werden.

Y n'asturianu sería:

Como anunció'l diariu de Biel na so páxina web pela tarde, yá se retiraron los controles de policía en Biel. Les cais tán de nuevu abiertes y l'operación policial terminó. El miércoles pela mañana, la policía atopó un paquete sospechosu nuna zona d'obres y pocu dempués cerró al tráficu la zona alredor de la cai del Hospital en Biel. El públicu va ser informáu de la situación con más detalle nes próximes hores.

• Dieth, Eugen: Schwyzertütschi Dialäktschrift. Aarau: Sauerländer. ISBN 978-3-7941-2832-7 (proposed orthography, in German)
• Salzmann, Martin: Resumptive Prolepsis: A study in indirect A'-dependencies. Utrecht: LOT, 2006 (=LOT Dissertation Series 136). Chapter 4: Resumptives in Zurich German relative clauses, online [1].
• Weber, Albert: Zürichdeutsche Grammatik. Ein Wegweiser zur guten Mundart. Unter Mitwirkung von Eugen Dieth. Zürich (=und Wörterbücher des Schweizerdeutschen in allgemeinverständlicher Darstellung. Bd. I). (prescriptive grammar book, in German)
• Weber, Albert y Bächtold, Jacques M.: Zürichdeutsches Wörterbuch. Zürich (=Grammatiken und Wörterbücher des Schweizerdeutschen in allgemeinverständlicher Darstellung. Bd. III). (dictionary Zurich German - Standard German)
• Renate Egli-Wildi: Züritüütsch verstaa, Züritüütsch rede A study book for the Zürich variant of Swiss German, intended for fluent German speakers, published by the Society for Swiss German, Zürich Section. 108 pages, 2 CDs. Küsnacht 2007. ISBN 978-3-033-01382-7 (in German)
• Fleischer, Jürg; Schmid, Stephan (2006), "Zurich German", Journal of the International Phonetic Association 36 (2)
• Heinz Gallmann: Zürichdeutsches Wörterbuch Zurich German Dictionary. 695 pages NZZ Llibru, Zürich 2009, ISBN 978-3-03823-555-2

• Idioma alemánicu en Ethnologue.
• Tonbeispiele
• Lehrmittel «Züritüütsch/Schweizerdeutsch»
• Verweis auf mehrere Lehrmittel zu Zürichdeutsch; «Züritüütsch verstaa, Züritüütsch rede»
• Viktor Schobingers Webpräsenz mit der Liste seiner Bücher auf Zürichdeutsch