Alfabetu cirílicu serbiu
L'alfabetu cirílicu serbiu (en serbiu: српска ћирилица ~ srpska ćirilica, pronunciao /sr̩̂pskaː tɕirǐlitsa/) ye una adautación de la escritura cirílica pa la llingua serbia, desendolcada en 1818 pol llingüista serbiu Vuk Karadžić. Esti ye ún de los dos alfabetos modernos estándar usaos pa escribir la llingua serbia y bosnia, siendo l'otru'l llatín. Tradicionalmente, ye'l cirílicu l'alfabetu oficial de Serbia.
 | |
| Tipos | alfabetu cirílicu |
|---|---|
| Creador | Vuk Stefanović Karadžić |
| Dates | 1818 |
| Formáu por | А, Б, В, Г, Д, Ђ, Е, Ж, З, И, Ј, К, Л, Љ, М, Н, Њ, О, П, Р, С, Т, Ћ, У, Ф, Х, Ц, Ч, Џ y Ш |
 | |
Karadžić basóse na escritura cirílica, siguiendo'l principiu d'«escribi como fales y llei como escribes». Los alfabetos llatín y cirílicu serbios tienen una equivalencia un a un, colos dígrafos llatinos «lj», «nj» y «dž» contaos como lletres independientes, al igual que les lletres con diacríticos «ć», «č», «š» y «ž».
L'alfabetu cirílicu ye vistu como'l más tradicional, y tien l'status d'oficial en Serbia (asina indicao na Constitución como la escritura oficial, en comparanza col status del llatín serbiu d'escritura d'usu oficial según una llei de menor rangu), Bosnia y Herzegovina, y Montenegru (xunto cola escritura llatina). A lo llargo'l sieglu XX l'alfabetu llatín ganó puxu y convirtióse nel más usáu, especialmente en Bosnia y Herzegovina y Montenegro.
L'alfabetu cirílicu serbiu, xunto coles obres de Krste Misirkov y Venko Markovski, foi la base pal alfabetu macedoniu.
Alfabetu actual
La tabla que vien darréu amuesa los carácteres mayúsculos y minúsculos del alfabetu cirílicu serbiu, xunto a la equivalencia nel alfabetu llatín serbiu y la so trescripción fonética según l'AFI:
| Alfabetu cirílicu | Alfabetu llatín | símbolu AFI |
|---|---|---|
| А а | A a | /a/ |
| Б б | B b | /b/ |
| В в | V v | /ʋ/ |
| Г г | G g | /ɡ/ |
| Д д | D d | /d/ |
| Ђ ђ | Đ đ | /dʑ/ |
| Е е | E e | /ɛ/ |
| Ж ж | Ž ž | /ʒ/ |
| З з | Z z | /z/ |
| И и | I i | /i/ |
| Ј ј | J j | /j/ |
| К к | K k | /k/ |
| Л л | L l | /l/ |
| Љ љ | Lj lj | /ʎ/ |
| М м | M m | /m/ |
| Н н | N n | /n/ |
| Њ њ | Nj nj | /ɲ/ |
| О о | O o | /ɔ/ |
| П п | P p | /p/ |
| Р р | R r | /r/ |
| С с | S s | /s/ |
| Т т | T t | /t/ |
| Ћ ћ | Ć ć | /tɕ/ |
| У у | U u | /u/ |
| Ф ф | F f | /f/ |
| Х х | H h | /x/ |
| Ц ц | C c | /ts/ |
| Ч ч | Č č | /tʃ/ |
| Џ џ | Dž dž | /dʒ/ |
| Ш ш | Š š | /ʃ/ |
Historia
Les dos escritures eslaves, la cirílica y la glagolítica, según la tradición, foron inventaes polos hermanos y misioneros cristianos bizantinos Cirilu y Metodiu pela década de 860, entemedies la cristianización de los eslavos. Paez ser más vieya la escritura glagolítica, con una data d'introducción anterior a la del propiu cristianismu, solo formalizada por Cirilu y desendolcada pa representar los soníos que nun había en griegu. El cirílicu paez ser una creación de los discípulos de Cirilu, quiciabes na Escuela Lliteraria de Preslav nos años 890.[1]
La forma primitiva del cirílicu foi l'ustav, basáu na escritura uncial griega, enantada con lligadures y lletres del alfabetu glagolíticu pa los soníos consonánticos que nun apaecíen en griegu. Nun había distinción ente lletres mayúscules y minúscules. La llingua lliteraria eslava basóse nel dialeutu eslavu antiguu de Tesalónica. [1]
Les obres medievales más importantes escrites n'alfabetos cirílicos inclúin:
- Karyes Typikon, typikon de 1199 de San Saba
- Studenica Typikon, typikon de 1208 by San Saba
- Bratko Menaion, menaion de 1234
- Códigu Dragolj, manuscritu ilustráu de 1259
- Prophetologion de Belgráu, lleicionariu del sieglu XIII
- Evanxelios de Vukan, manuscritu ilustráu del sieglu XIII
- Nomocanon de San Saba, códigu de derechu civil y derechu canónicu del sieglu XIII de San Saba
- Haxografía, obra del siegu XIII de San Saba
- Códigu de Dušan, códigu llegal de 1349 del emperador Dušan
- Evanxelios de Nikola, obra de 1350
- Evanxelios de Radoslav, manuscritu ilustráu de 1429
- Oktoih, salteriu de 1494
Reforma de Karadžić
Vuk Stefanović Karadžić (1787–1864) fuxó de Serbia pa Viena en 1813, nel tiempu de la Revolución serbia. Ellí conoció a Jernej Kopitar, un llingüista interesáu na eslavística. Kopitar y Sava Mrkalj aidaron a Vuk na reforma de la llingua y ortografía serbies. Terminó l'alfabetu en 1818, col Diccionariu serbiu.
Karadžić reformó la llingua lliteraria serbia y estandarizó l'alfabetu cirílicu serbiu siguiendo estrictamente los principios fonéticos del modelu alemán y del alfabetu checu de Jan Hus. Les reformes de Karadžić modernizaron la llingua lliteraria serbia alloñándola del eslavónicu llitúrxicu rusu y serbiu, y averándola al llinguaxe falao popular, especialmente al dialeutu de la zona oriental d'Herzegovina, que yera'l qu'elli falaba. Karadžić foi, xunto con Đuro Daničić, el firmante principal serbiu del Acuerdu Lliterariu de Viena de 1850 col que, afaláu poles autoridaes austriaques, entamó dafechu la llingua serbia, que delles de les sos formes s'usen anguaño polos serbios en Serbia, Montenegru, Bosnia y Herzegovina y Croacia. Karadžić tamién tradució al serbiu'l Nuevu Testamentu, espublizáu en 1868.
Escribió dellos llibros; Mala prostonarodna slaveno-serbska pesnarica y Pismenica serbskoga jezika en 1814, y más dos en 1815 y 1818, aínda col alfabetu en desendolcu. Nes sos cartes, ente 1815 y 1818, usaba les lletres Ю, Я, Ы and Ѳ. Nel so cancioneru de 1815 volvió usar el carácter Ѣ.[2]
L'alfabetu adoptóse oficialmente en 1868, cuatro años depués de la so muerte. La escritura llatina correspondiente (latinica) úsase tamién pa escribir esta llingua.
De la escritura eslava antigua caltuvo estes venticuatru lletres:
| А а | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ж ж | З з |
| И и | К к | Л л | М м | Н н | О о | П п | Р р |
| С с | Т т | У у | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш |
Añadió una lletra llatina:
| Ј ј |
Y añadió cinco nueves:
| Љ љ | Њ њ | Ћ ћ | Ђ ђ | Џ џ |
Eliminó:
| Ѥ ѥ (је) | Ѣ, ѣ (јат) | І ї (и) | Ы ы (јери, тврдо и) | Ѵ ѵ (и) | Ѹ ѹ (у) | Ѡ ѡ (о) | Ѧ ѧ (ен) | Я я (ја) | |
| Ю ю (ју) | Ѿ ѿ (от) | Ѭ ѭ (јус) | Ѳ ѳ (т) | Ѕ ѕ (дз) | Щ щ (шт) | Ѯ ѯ (кс) | Ѱ ѱ (пс) | Ъ ъ (тврди полуглас) | Ь ь (меки полуглас) |
N'Austria-Hungría
Les ordenances promulgaes el 3 y 13 d'ochobre de 1914 prohibíen l'usu del cirílicu serbiu en Croacia, permitiéndolu solo nel enseñu relixosu. El 3 de xineru de 1915 aprobóse un decretu qu'abolía'l derechu de dirixise a les autoridaes en cirílicu. El 25 d'ochobre de 1915 una orde imperial prohibía l'usu del cirílicu serbiu en Bosnia-Herzegovina, sacantes nel ámbitu de les autoridaes de la Ilesia Ortodoxa serbia.[3]
En Yugoslavia
La escritura cirílica serbia foi una de les dos escritures oficiales usaes pa escribir la llingua serbocroata en Yugoslavia dende'l so establecimientu en 1918.
Col fin de Yugoslavia nos años 90 del sieglu XX, el serbocroata xebróse nes sos variantes por mor de la etnicidá de los sos falantes (como yera entantes de la creación de Yugoslavia), y el cirílicu yá nun s'usa oficialmente en Croacia, mientres qu'en Serbia, Bosnia y Herzegovina y Montenegro caltuvo la so oficialidá;[4] Eslovenia y Macedonia nunca usaron oficialmente la llingua serbocroata.Según la Constitución de Serbia de 2006, la escritura cirílica ye la única pal usu oficial.[5]
Lletres especiales
Les lligadures ⟨Љ⟩ y ⟨Њ⟩, xunto coles lletres ⟨Џ⟩, ⟨Ђ⟩ y ⟨Ћ⟩ foron desendolcaes especialmente pal alfabetu serbiu.
- Karadžić basó les lletres ⟨Љ⟩ y ⟨Њ⟩ nel diseñu de Sava Mrkalj, que combinaba les lletres ⟨Л⟩ (L) y ⟨Н⟩ (N) col signu blandiu (Ь).
- Karadžić basó la ⟨Џ⟩ na lletra "Gea" del alfabetu cirílicu rumanu.
- Adoptó la lletra ⟨Ћ⟩ pa representar l'africada alveolopalatal xorda (/tɕ/). El carácter basóse nuna adautación de la lletra Djerv, que ye la docena lletra del alfabetu glagolíticu; esta lletra taba n'usu nel serbiu dende'l sieglu XII pa representar /ɡʲ/, dʲ/ y /dʑ/.
- Karadžić adoptó un diseñu de Lukijan Mušicki pa la lletra ⟨Ђ⟩. Basóse na lletra ⟨Ћ⟩, adautación de Karadžić.
- La ⟨Ј⟩ tomóse del alfabetu llatín.
L'alfabetu macedoniu adoptó posteriormente les lletres ⟨Љ⟩, ⟨Њ⟩ y ⟨Џ⟩.
Diferencies con otros alfabetos cirílicos
El cirílicu serbiu nun usa dalgunes de les lletres que se puen atopar n'otros alfabetos cirílicos eslavos. Nun usa'l signu duru (ъ) nin el blandiu (ь), sacantes la lligadura avandicha en delles lletres col signu blandiu. Nun usa la vocal Э del rusu o del bielorrusu, les semivocales Й o Ў, nin tampoco les lletres iotizaes Я o Ю (rusu y búlgaru), Є (ucraín), Ї o Ё (rusu), escribiendo entós dos lletres separaes: JА, JЕ, JИ, JО, JУ. J úsase tamién como semivocal. La lletra Щ (rusu, búlgaru) nun s'usa tampoco; si ye preciso, trescríbese poles secuencies ШЧ o ШT.
Les formes cursives y caligráfiques serbies y macedonies pa les lletres minúscules б, п, г, д, y т diferénciense de les usaes n'otros alfabetos cirílicos (en serbiu, ш sollíñase opcionalmente, mientres qu'en macedoniu ye obligao). Esto ye una torga nos modelos Unicode, darréu que'l carácter ye diferente solo nes versiones cursives. La tipografía profesional serbia usa fontes afayadices creaes especialmente pa solucionar el problema, pero los testos imprentaos na mayoría d'ordenadores caltienen los tipos eslavos orientales en vez de los tipos cursivos serbios.[6]
Ver tamién
- Alfabetu gajica
- Alfabetu montenegrín
- Alfabetu macedoniu
- Llatinización del serbiu
- Alfabetu cirílicu
Referencies
Fontes
- Testu traducíu dende l'artículu alfabetu cirílicu serbiu de la wikipedia n'inglés (21/04/2013).
- Sir Duncan Wilson, The life and times of Vuk Stefanović Karadžić, 1787-1864: literacy, literature and national independence in Serbia, p. 387. Clarendon Press, 1970. Google Books
Enllaces esternos
Datos: Q829464
