بیجار

بیجارین آدلانماسینا گؤره مۆختلیف نظرلر وار. بعضی‌لر بیجاری همن بیدزار (سؤوودلوک) بیلیرلر کی مۆختلیف لهجه‌لی آداملارین دانیشیق‌لاریندا بیجارا دؤنوب و گئتدیک‌جه یازی‌لاردا «بیجار» یازیلیبدیر.^[۲]

بیجارین آدلانماسینا گؤره آیری بیر نظر بوُدور کی بیر گئجه ناصرالدین‌شاه قاجار ایله امیرنظام گروسی گروس‌دا (بیجاردا) ایمیشلار؛ ناصرالدین‌شاه سحر بیر سؤزو جارچی ایله شهرین خالقی‌نا دئمک ایسته‌میرمیش، آمّا سحری‌سی جار چکیلمه‌میش هامی سؤزو بیلمیشدی.^[۲]

بعضی بیجار کلمه‌سی‌نی «بیتکی» معناسیندا بیلیرلر؛ نئجه کی «یئددی بیجار» توُرشوسو یئددی جۆره بیتکی‌دن قوْیولور. بوُ باخیشین اساسیندا بیجار بیتکی و باغلارا صاحیب اوْلاراق کۆرد ائلات‌لارین توْی و شادلیغینا مۆناسیب ایمیش؛ بیجارین بوُلاقلاری‌دا اوْنلاری داها چوْخ جذب ائلیرمیش.^[۲]

بیجار، بیجر، بایجار سلجوق‌لار فرمانده‌لری‌نین بیری سینین آدی و بیر تورک سوزجوک دور. بو قاورامین معناسی قودرت‌لی و ثیروت‌لی دیر.

آذربایجان تورکوجه سینده بئجرماق همان گؤورماق معناسیندا گلیب و بئجرماق بیر بیتگینین باشدا گؤورمه سینه آد وئریلر مثلده بیر آغاجی یئنی بیر یرده اکندن سورا او گؤورسه اونا بئجر میش آد وئریلر .

۱۵-جی میلادی عصیرده، بیجار کند اوْلاراق دئدیکلرجه شاه‌اسماعیلین‌کی ایمیش.^[۲] ۹۹۹دا، بیرینجی شاه‌عبّاس زامانیندا، بیجار قالاسی شاه‌عباسین قارشیسینا قوْزانان، مزه‌بئیگ شاملی‌نین الینده ایمیش.^[۳]

حودوداً ۱۰۰ ایل بوُندان قاباق، بیجارین اهالی‌سی بیر آز وارلانیب، اؤز یئر و ائولری‌نی یییه اوْلا بیلدیلر. بوُ یییه اوْلماق ایران‌دا آزادلیق علامتی بیلینیر. بیجار شهر اولدو، آما جغرافیایی یئرینه گؤره، آل - وئره اویغوندئییل ایدی و آنجاق اکین محصوللاری‌نین بازاری اوْلوب چوْخ اؤنم قازانمادی.^[۲]

بیرینجی دۆنیا ساواشیندا بیجارا چوْخلو ضرر دییلدی. اوّل‌ده روسیه قوْشونو شهری توُتدو. روسلار باجاردیقلاریجا یئرلری موصادیره ائتدیلر، آمّا خالق ایله یاخشی رفتار ائله‌ییردیلر. بیجار خالقی کی روسلارین گئتمگینه اینانمیردیلار، اؤزلرینی یئنی شراییطه عادت وئردیلر؛ آمّا عثمانلی قوْشونو روسیه‌نی مغلوب ائده‌رک شهری توُتدو و خالقی روسیه‌چیلیق ایتیهامی ایله موجازات ائتدی. عثمانلی‌لار ارزاغین قالانی‌نی موصادیره ائدیب و داملارین تیرین اوْدون ائتدیلر.^[۲]

۱۹۱۸-جی ایلین قوُراقلیغیندا، نئچه آیاجاق گۆنده ۲۰۰ نفر بیجار بؤلگه‌سینده اؤلوردو. بیجارین دورومو بیرینجی دۆنیا ساواشیندان سوْنرا چوْخ قوْلای ایدی. شهر تالان اوْلونوب، ۱۰٪ جمعیتی‌نی الدن وئرمیشدی.^[۲]

دیل

بیجار خالقی‌نین چوخونلوغو تۆرکجه دانیشیر آنجاق کۆردجه دانیشانلار دا وار.^[۴][۵]

سوْی

بیجار گروس کیتابی‌نین یازدیغی اساس‌دا بیجار شهری‌نین بعضی اصیل و تانیلمیش طایفا و ائللری بوُنلاردان عیبارت دیر: بايندر، ترکمندی، اردلان طایفاسی، کبودوند ائلی، اميرعلايي‌لار، رضايي‌لار، خواجه‌وند، دارجي، حسن تيموري، گاوبازه‌لر، مندمي، شيخ اسماعيلي، ورمزيار، بورکه‌لر، الوندی‌لر، حکمت‌منش، کاظمی، گروسی، محمدبيگی، محمدی، جمشيدی، خدادادلار، وکيلی و باشقالاری.^[۵]

نوْم ( دین )

شهرین خالقی مۆسلمان چوخونلوغو شیعه دیر سانکی بؤلگه‌ده سونّو آزینلیغی دا یاشاییش‌دا دیر.

جمعیت

بیجار شهری ۱۳۸۵-جی ایلده ۴۶٬۱۵۶ نفر و ۱۳۹۰-جی ایلده ۴۷،۹۲۶ نفرله ایرانین ۱۷۴-جو جمعیت‌لی شهری دیر.^[۶]

جغرافیا

بیجار دنیزلر سطحیندن ۱۹۴۰ مِتیر بوْیو اوْلاراق ۷۷۰ مِتیر تِهران‌دان و ۴۲۵ مِتیر سنندج‌دن اوُجادا دیر. بوُ شهر ایرانین ایکینجی اوُجا شهری دیر.^[۵]

جغرافیایی موقعیتی

جغرافیایی دوروم و قونشو شهرلر
	قوزئی: تکاب شهری
دوغو: قیدار شهری		باتی: دیواندره شهری
	گونئی: قروه شهری

بو شهر 47 درجه 36 دیقه دوغو اوزوناسی گرینویچ دن و 35 درجه 52 دیقه انی ایله استوا دان یئرلشیب دیر.

چایلار

قیزل اوزن

بؤلگه‌نین اؤنملی چای‌لاریندان قیزل اوزن و اوْنون بوُداق‌لاری تالوار و قمچقای دیر. تالوار چایی قروه داغلاریندان قایناییب خسروآباد دهستانیندان گئچندن سوْنرا و هابئله سلامت آبادین قدیمی کؤرپوسو آلتیندان گئچیب بیجار شهرین دوْغو ۳۶ کیلومتیرلیگیندن گئچیر و قیزل اوزن چایینا قاتیشیر. قمچقای چایی دا کرانی بؤلوموندن گئچندن سوْنرا گل‌قشلاق کندین یانیندا قزیل اوزن چایینا قاتیشیر.^[۳]

هوا دورومو

بیجار بولگه سی و شهرین هاواسی یاری قورو هاواسی وار .هابئله بو شهرین اوجالغی بولگه نین اوبیری یئرلرینه گوره یوخاری دیر اونا گوره ایستی سویوقلوق گونو ایستی گوندن 79 درجه سانتی گیرالد آرالی دیر.هوانین دورومو منطقه لاب آز وقتی 38 درجه صیفیر دن آشاغی یئتیشیر و ان چوخ وقته تیر و مرداد آی لاریندا 41 درجه صیفیر دن یوخاری یئتیشیر یاغینتی دورومو حدی ایلده 9/439 میلی متیر دیر قورولوق آی لارین اوزونلوغو 4 آی دیر و بوز باغلامیش آی لارین گون سایی سی 107 گون دیر.

دپریم

بیجار منطقه سی دپریملی بیر منطقه دیر 1297 جی ایلده آغیر دپریم گروس منطقه سین تیتردیب چوخلی کندلر داغیلدیلار.^[۳]

دب‌لر و رسم‌لر

سینما

بیجار شهرینده کوردوستانین اوبیری شهرلرینه تای سینما دان محروم دیلار و سینما نین اولماماغی بو شهرده بیر هنری معضل یارالدیب دیر.^[۸]

کیتابخانا

ایندیلیکده بیجار شهرینده هر 100 نفر اۆچون 108 سانتی متیر اوخوماق فضاسی وار کی ایستانداردلار اساسیندا هر نفر اۆچون گرک 8 متیر اولا هابئله ایندیلیکده 3 مین 189 نفر بیجارین کیتابخانا لاریندا فعال عوضویت لری وار و 2 مین 345 متیر بونلار اۆچون یاخشی اوخوماق فضاسی دئییل.^[۹]

ایندیلیکده علی پاشازاده بیجارین شهرداری دیر.^[۱۰]

اولوشچولوق (شهرداری) تاریخچه‌سی

مشروطیت‌دن سوْنرا، مجلیس نیماینده‌سینین اینتیخابیّه حؤزه‌سی شهر تانیلیب و موختلیف ایداره‌لرین اوْردا قوُرولماسی گرک اوْلوردو. بیجار شهری ده گروس اینتیخابیه حؤزه‌سینین مرکزی اوْلدوغونا گؤره، بوُ قانونا مشمول اوْلاراق دؤلتی ایداره‌لر گئتدیکجه اوْردا قوُرولدو. بیجار اولوشچولوغو احمدشاه قاجار چاغی قوُرولاراق ایلک اولوشچوسو ( شهردار ) «مهذب تویسرکانی» ایمیش.^[۱۰]

یوکسک اوخول لار

بیجار شهری نئچه یوکسک اوخول ایله بؤلگه‌نین اؤنملی علمی مرکزلریندن ساییلیر. بوُ اوخول لارین بیر نئچه‌سی عبارت دیر:

• دانشکده مهندسی و علوم پایه بیجار
• دانشگاه آزاد واحد بیجار^[۱۱]
• دانشگاه پیام نور مرکز بیجار^[۱۲]
• مرکز آموزش علمی کاربردی بیجار.

دینی حوزوی اوخول لار

بیجار شهری‌نین آقالار اۆچون دینی حوزوی مکتبی ۷۰ ایل بوُندان اؤنجه اؤز ایشی‌نی باشلاییب و امام صادق مکتبی آدلانیر هابئله بوُ شهرین خانیم‌لار اۆچون ده دینی حوزوی مکتبی واردیر^[۱۳] ایندیلیکده ۱۷۰ طلبه ۸ پایه‌ده بوُ شهرین حوزه‌سینده مکتب گؤرورلر.^[۱۴]

بیجار شهرینده اولان موزاحیم شوغللار بو شهرین معضللریندن ساییلاراق و بو شهرده یاشانلارین حق لرین ایاقلاییب دیر موزاحیم شوغللار یاخشی یئرده یئرلشممه سی هبئله بعضی بیر تولیدی - صنعنی و خدماتی چالیشمالار شهر فضاسیندان یارانیب دیر و شهر خالقین جیسم و روح لارینا و شهرین اوزونه پیس و کدرلری تاثیر قویوب.^[۱۵] هابئله بو شهرده عمومی پارکینگین اولماماسی آیری معضل لردن دیر کی بیجار شهرین خالقیندا نیارانچیلیق یارالدیب.^[۱۶]

بیجار شهرینده اولان ایدمانلی یئرلر بونلاردان عیبارت‌دیر:

• فوتبول استادیومو (۱۷شهریور)
• نسار ایسکی پیستی
• موتور سورمک پیستی^[۱۸]
• آت سورمک پیستی
• زورخانا
• 2 مین لیک سالونو (شهیدلر) نئچه منظوره
• ایدمان سالونو (کارگرلر) نئچه منظوره
• گولش ائوی (گولشچیلیک سالونو)^[۱۹]
• نئچه منظوره ورزیشی سالون خانیم لار اۆچون^[۲۰]
• گؤل
• المپیک سالونو
• آدسیز شهیدلر ایدمانسال مجموعه سی (چیممک گؤلو بویوک لر و اوشاقلار اۆچون ،بدنقاییرما و ژیمیناستیک سالونو ،قورو و بوخار سونا،خانیم لارین آیروبیک سالونو)^[۲۱]
• پینق‌پُنق ائوی

بیجاردا امام حسین بیماریستانی (دؤلتی) و شفا درمانگاهی (خوصوصی) ایشله‌ییرلر.^[۲۲]

TV و رادیو کانالی

بیجار شهری کوردوستان اوستانین اوبیری شهرلره تای رادیو ، tv نین دیجیتالی کانال لاریندان بهره آپاریرلار بو بولگه ده 20 tv کانالی و 14 رادیو کانالی پخش اولور.^[۲۳]

درگی‌لر

بیجار شهرینده بیر اختصاصی درگی بیجار شهرین خبرلرین یایماق اۆچون یوخدور هابئله بو شهرین درگی و ژورنالیست لریندن حمایت ائتمک اۆچون مسئول لارین چالیشمالارینا و حمایت لرینه و امکانات وئرمک لرینه باغلی دیر.^[۲۴]

بیجارین اصلی صادیراتی اهمیت ترتیبی‌جه بوُغدا و آرپا دیر. کتیرا، یۆن، دری و دنلی بیتکی‌لر ده بیجارین صادیراتی محصوللاریندان دیر.بیجار ایرانین ان بؤیوک بوُغدا اکن منطقه‌لریندن دیر. بیجار منطقه‌سینین چوْخلو اهالی‌سی اکینچی اوْلاراق ایلده ۱۰۰مین توْن‌دان آرتیق بوُغدا بیچیرلر. مالدارلیغین دا بوُ منطقه‌ده رونقی وار.^[۲]

تاریخی یئرلر

بیجار شهری اسکی تاریخ‌دن نئچه بازارا مالیک ایمیش، هابئله بونلارین بعضی‌لری هله اؤز یاشاییش‌لرینه داوام وئریرلر. بوُ شهرین قدیم بازاری بؤیوک بازار آدی‌لا تانینیر و آیری بازارلاری عیبارت دیر: ایفتخار نیظام بازاری، سالار قیصریه‌سی، سید لشکر قیصریه‌سی و امیر تومان بازاری کی اسکی و تزه سرالاری ایله اسکی زامانلاردا افغانلی، تبریزلی، همدانلی و زنجانلی تاجیرلرین تیجارت یئری اولاراق ایندیلیکده ایکی تیمچه، شهبازخان و امیرتومان تیمچه‌لری، بازارلی‌لارین توکان یئرلری دیر.بوُ شهرین گؤرمه‌لی یئرلری عیبارت دیر:

• بیجار بازاری
• امیر تومان سراسی
• حاج شهباز تیمچه سی
• شیخ فاضل گروسی مقبره‌سی
• قارلی و چمنلی نسار ایسکی پیستی

دولانمالی یئرلر

• نسار اسکی پیستی
• داغلیلق نسار پارکی
• ایمام خیابانی
• شاهید پارکی
• سراوو پارکی
• 15 خورداد پارکی
• الغدیر پارکی

• امیرنظام گروسی
• فاضل‌خان گروسی
• شیخ عبدالحسین فاضل گروسی
• سید عبدالمجید گروسی
• سید نصرالله بنی‌صدر
• علی اوساط انصاری گروسی
• شیخ محمد نبی شریعت ^[۱۰]