قوروه
قوْروه، ایرانین کۆردوستان اوستانیندا بیر شهر. بوُ شهرین ایندیلیکده اکثر خالقی و شهر اصالتی تورک دور و آذربایجان تۆرکجه‌سیجه دانیشیرلار. نوُفوسونون نئچه فائیزینی ده کۆردلر تشکیل ائدیر.
| قوْروه | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||
| اساسی قویولوب | 1330[۱] | |||||||
| اهالی | 87،792 [۲] نفر (2011) | |||||||
| نقلیات واسیطه‌سی کودو |  ایران س ۶۱ | |||||||
| سوی و دیل | اکثریت: اقلیت: | |||||||
| مذهب و دین | موسلمان شیعه و سنی | |||||||
| بلدیه باشچی‌سی | آقای رضا حسن بیگی [۳] | |||||||
قروه شهری، سنندج شیمالی‌نین ۸۷ کیلومترلیغین‌ده، همدان-سنندج یوْلو اۆسته یئرلشیب. قروه شهریستانی ۴۳۳۸/۷ مۆربّع کیلومتر ساحه‌سی وار و اوستانین ۱۵/۴٪ ساحه‌سینه شامیل اوْلور.[۳] قروه، اوستانین چیخی جنوبون‌دا یئرلشیب. شیمال‌دان بیجار، جنوب‌دان کیرمانشاه، چیخی‌دان همدان و باتی‌دان سنندج ایله قوْنشودور.[۴]
آد
قروه‌نین آدلانماسینا گؤره چوْخلو سؤزلر وار. دوکتور کدکنی قروه کلمه‌سی‌نی «سوُواق دووار» یوْخسا «حصیر ائو» معناسیندا تانیر. آسفالت و سیمان بوُ شهره گلمه‌میش‌دن، قروه‌ده چوْخلو دام‌لار و دوُوارلارین سوُواق‌دان اوْلماسی ایله قروه کلمه‌سینین تۆرکجه اولماسی‌نی نظرده آلاراق، بوُ نظر قروه خالقینا داها اینانمالی دیر.[۵]
تاریخ
اسفندآباد بؤلومو قدیم زامان علیشکر قره قوْیونلو یوُرودو آدلاناردی.[۶] قروه‌نین تشکیل تاپماسیندا بوُ عامیل‌لرین نقشی اوْلوب: شمیالین‌داکی قاینار بوُلاق، چوْخلو چایلار و اکینه موُناسیب توْپراق. قروه، عصیرلرجه چیچیک بیر کند ایمیش. سوْنرالار چێخی ایله باتی‌نین ایرتیباط یوْلو اۆسته یئرلشمک، قروه‌نین بؤیوک‌لشمه‌سینه سبب اوْلور. گئچمیشلرده بوُ شهرین حؤکومت مرکزی، کۆردوستانین معروف والی‌سی امان‌الله‌خان سالمیش، «قصلان» کندی ایمیش.[۳] ایمامزادا سیّدجمال‌الدّین (بابا گؤرگؤر)، فرهادآباد کؤرپوسو، «شیدای نازار» قبیری، قصلان حامامی و فرهادتاش[۵] اثرلری، قروه‌نین تاریخی اثرلریندن دیر.[۳] قروه گئچمیشلرده بوگۆن‌کو یئرینده اوْلمایاراق، «سرآب» بوُلاغی‌نین یاخین‌لیغین‌دا ایمیش. ایندیلیکده سرآب بولاغی قروه‌نین گونئی‌ینده یئرلشیب.[۵]
خالق
دیل
«تحفه ناصری در تاریخ جغرافیای کردستان» کیتابین یازدیغی اساسیندا اسفندآباد بؤلومون کندلرین سکنه و رعیت‌لری غالباً تورک دیرلر و جعفری مذهب دیرلر.[۶] حاجعلی رزم آرا «فرهنگ جغرافیایی ایران» آدلا کیتاب‌دا قروه شهرینه عایید بئله یازیز: قروه قصبه‌سی سنندج شهرستانین قروه بخشینین مرکزی دیر و ۹۷ کیلومتیر همداندان آرالی دیر و اوْنون وضعیتی بوُندان عبارت اوْلموش دوزلوق، سوْیوق هاوالی،۴ مین نفر جمعیتی اولاراق دیللری تۆرکجه (آذربایجان تۆرکجه‌سی) اوْلاراق فارسجا دا بیلیرلر.[۷] قروه شهرین اصلی دیلی تۆرکجه دیر. قروه‌نین لهجه‌سی خاص دیر و حتّی کندلری‌نین لهجه‌سیندن ده تفاووتو وار. سوْنرالار شهرین یئکلمه‌سی‌له، کۆردلر (کوُرمانج‌لار و کلهورلار) و آیری ائللر قروه‌یه کؤچدو.[۵] بوگۆن‌کو قروه خالقی تۆرکجه و کۆردجه دانیشیر.[۴]
مذهب
قروه، «تحفه ناصری در تاریخ جغرافیای کردستان» کیتابین یازدیغی اساسیندا مظفرالدین شاه دئورینده شیعه بیر کندیمیش ائله کی قاجار دئورینده اوْرایا تلگراف قوْیوب هابئله اوْنون اعتیبارلی و آبادانلیغیندان آد گلیبدیر.[۶] بؤلگه‌سی‌نین ۹۹/۹۳٪ـو شیعه مۆسلمان (۵۰٪) و سۆنّو مۆسلمان (۵۰٪) دیر.[۳]
جمعیت
قروه‌نین ٨٧٧٩٢ نفر جمعیتی وار.[۲] قروه شهریستانی‌نین جمعیتی، ۱۳۷۵ده ۱۹۹۸۳۴ نفره یاخین ایمیش. تخمین‌له ۱۳۸۳ده، جمعیتی ۲۲۲۶۹۲ نفره یئتیشیب. ۱۳۸۳ده بوُ جمعیتین ۶۴/۷۹٪-وُ کندلرده یاشیرمیش.[۳]
طبیعی وضعیت
جغرافیا
جغرافیایی موقعیتی
| جغرافیایی دوروم و قونشو شهرلر | ||
|---|---|---|
| قوزئی: بیجار شهری | ||
| دوغو: بهار شهری |  | باتی: دهگلان شهری |
| گونئی: سنقر شهری | ||
قروه‌نین هاواسی یای‌دا سرین اوْلوب همیشه یئللی اوْلور و قیش‌دا سوْیوق اوْلوب چوْخلو قار یاغیر.[۵]قروه‌نین معروف داغلاری بوُنلار دیر: قره یارکه، کولاوه، قلوز، بدر، حاج آقا، پنج‌علی، پریشان. بوُ داغلار ایلین چوْخلو واقتلاری قارلی دیر. قوره‌چایی، تلخه‌رود، ازون، و طهماسب‌قلی قروه‌نین معروف چایلاری اوْلاراق، سوُلاری «قیزیل اوزن»ـه تؤکولور. بو شهرین ان اهمیت‌لی چایی، «رودشور» دیر.[۳]
فرهنگ
دب‌لر و رسم‌لر
قوروه شهرین همدانا یاخین اوْلدوغو اساسدا و اداری باخیمیندان کۆردوستان اوستانین مجموعه‌سینده اوْلاراق تۆرک و کۆرد فرهنگی بیرلیکده منطقه‌ده یارانیب و بوُ خالقلارین اوْلدوغو اساسدا بیر داواملی و ثابیت فرهنگ یارانیب.[۸] اوْروجلوق آییندا گۆنده ایفطاردان قاباق، ائوین بؤیوکلری اوُشاقلارا بیر حدیث و بیر حیکایت سؤیله‌لیرلر. بوُ دب قوروه‌نین اسکی دبلریندن دیر.[۹] قوروه شهری هابئله سریش آباد شهری مَحرّم آیین اوّلینده تشت قوْیماق مراسیم‌له مَحرّملیق آیی‌نین ایستیقبالینا گئدیب رسمی صورت‌ده اؤز عزادارلیقلاری‌نی باشلیرلار. تشت قوْیماق دبی هامی‌دان اؤنملی سریش آباد شهرینده ساخلانیر.[۱۰]
سینما
قروه شهرینده سینما یوْخ دور.[۱۱]
کیتابخانا
قوروه بؤلگه‌سی‌نین‌دا عومومی‌کیتابخانالارین سایی ۵ دانا اوْلاراق ۲سی ده عومومی مۆشاریکتی کیتابخانا دیر. هابئله بوُ بؤلگه‌سی‌نین عومومی‌کیتابخانا نهادی‌نین زیربناسی ۱۳۲۱ مۆربّع متیر دیر.[۱۲] قوروه بؤلگه‌سی‌نین کیتابخانالاریندا عۆضو اوْلان ایندیلیکده ۳۷۰۰ نفردن آشیریب دیر.[۱۳] قروه بؤلگه‌سی‌نین عومومی‌کیتابخانالاریندا جمعاً ۵۸مین۵۹۱ دانا کیتاب وار هابئله بوُ شهر کۆردوستان اوستانیندا تکجه شهری دیر کی گئجه شیفت‌لی کیتابخاناسی وار.[۱۴]
سیاست
شهرین یئکلمه‌سی
قروه یئتمیش سکسان ایل بوُندان قاباق قصبه ایمیش. سوْنرالار آشاغی‌داکی دلیللره گؤره سۆرعت ایله یئکلیب و اؤزوندن بؤیوک کندلردن ده قاباقلاییب:
- همدان سنندجین شۆسه یوْلو اۆسته یئرلشمک
- تِلگرافخانا تیکیلمه‌سی کی اصلی عیلّتلردن دیر
- یاخشی یئرده یئرلشمک و اکینه موُناسیب یئرلر
- یای‌دا سرین اوْلماسی
- ده‌یرلی داشلارا صاحیب اوْلان داش معدنلری
- «انتصاریه» مدرسه‌سینین قوُرولماسی کی ان اؤنملی و اساسی عامیل‌لردن دیر.
- فرهنگ نیمایندگی‌سینین قوُرولماسی
بئله‌جه قروه ۱۳۳۹دا شهر اوْلدو.[۵] قروه شهرین جامع طرحی، ۲۴ بهمن ۱۳۵۰ جلسه‌سینده، ایرانین شهرسازی و معماری‌سینین عالی شوُراسیندا مطرح اوْلوب تأیید اوْلدو. بوُ طرح ۱۷ دی ۱۳۵۱ جلسه‌سینده همان شوُرادا تصویب اوْلدو. ۱۰ آبان ۱۳۵۷ جلسه‌سینده بوُ طرح‌ده بیر سیرا دییشیکلر اوْلوندو. قروه‌نین جامع طرحی ۲۰ تیر ۱۳۶۷ده نهایی تصویبه چاتاراق، تأیید اۆچون کۆردوستانین شهرسازی شوُراسینا و مسکن و شهرسازی وزیرینه گؤندریلدی. بوُ طرح کۆردوستانین شهرسازی شوُراسیندا تصویب اوْلاراق یئنه‌دن ۸ بهمن ۱۳۶۹ جلسه‌سینده شهرسازی‌نین عالی شوُراسیندا تصویب اوْلدو. ۲۵ مورداد ۱۳۷۸ جلسه‌سینده، شهرسازی و معماری‌نین عالی شوُراسیندا بوُ طرحین اساسی موغاریتلری آچیقلاندیریلدی. قروه‌نین جامع طرحی ۱۱ آذر ۱۳۸۵ده کۆردوستان اوستانی‌نین برنامه‌ریزی و توسعه شوُراسیندا تصویب اوْلاراق، ۳ مهر ۱۳۸۶دا ایرانین شهرسازی و معماری‌سینین عالی شوُراسیندا تنفیذ اوْلدو.
مکتب‌لر
عومومی مکتب‌لر
قروه شهری اوْبیری شهرلره تای عومومی مکتبلری اوْلاراق کودکستان‌دان پیش‌دانشگاهی سطحینه قدر قیز اوغلان اۆچون مکتبلری وار دیر.[۱۵]
عالی مکتب‌لر
قروه‌نین پیام‌نور دانیشگاهی ۱۳۸۰دا، ان آز ایمکانات ایله قوُرولوب و همن ایلین مهر آییندا ادبیات و زبان فارسی ریشته‌سینده ۵۶ اؤیرنجی ایله ایشین باشلادی. ایندیکیلده ۱۵ ریشته و ۱۲۰۰ اؤیرنجی‌سی وار. ۱۳۸۶دا دانیشگاهین ساختیمانلارینا گؤره یئر آلینیب و ۸۷دن ۲۲۰۰ متیرلیک ساحه ایله دانیشگاه ساختیمانی‌نین تیکدیرمه‌سی دوام‌دا دیر. دانیشگاهین ریشته‌لری بوُنلار دیر: ادبيات فارسی، علوم اجتماعی (پژوهشگری-برنامه‌ريزی، تعاون-تعاون، رفاه) ، الهيات (فقه، حقوق-قرآن ،حديث)، مديريت (دولتی-بازرگانی)، حسابداری، حقوق، رياضی محض، آمار، روانشناسی، آموزش دينی و عربی، آموزش رياضی، علوم تربیتی (مدیریت و برنامه ریزی آموزشی)، جغرافیا، برنامه‌ریزی شهری، آمار و کاربردها، ریاضیات و کاربردها، مهندسی نرم‌افزار.[۱۶]
قروه‌ده «آزاد اسلامی» دانیشگاهی دا وار.[۱۷]
دینی و حوزوی مکتب‌لر
قروه‌نین علمیه حؤزه‌سی «امام صادق علیه السلام» آدلانیر و باشچی‌سی «سيّديداله يوزباشی» دیر.[۱۸]
شهر معضل لری
قوره و قوروه بوگه سینین اونملی موشکول لریندن ایشمک اۆچون سو آماده ائتمک کی شهر و قروه نین بعضی کندلرینده بئله بیر دوروم واریدی[۱۹] هابئله قروه نین همدان قروه یولو، بیمارستانی بعضی عمرانی طرح لرده بو شهرین اونملی موشکیل لریندن دیر [۲۰]
محله لر
قروه‌نین مشهور محله‌لری بوُنلار دیر: یوُخاری محله، آشاغی محله، داغ محله، كوچكهكان محله‌سی، سنجه تپه، قاش تپه، ره‌مين آباد، شهرداری دالینداکی محله‌سی، خانه‌سازمانی يا ثبت‌احوال دالینداکی محله، «سرچشمه سيّدآقاعلی» محله‌سی (سر چشمه و احمد آباد محله‌سی).[۵]
یوْللار[۲۱]
| قروه | قروه | قروه |
|---|---|---|
| سنندج - ۸۷ کیلومتیر | تهران - ۴۰۵ کیلومتیر | همدان - ۸۶/۴ کیلومتیر |
| اورمیه - ۴۶۰ کیلومتیر | تبریز - ۴۸۶ کیلومتیر | اردبیل - ۵۱۰ کیلومتیر |
| اصفهان - ۵۸۹ کیلومتیر | کرج - ۳۹۶ کیلومتیر | ایلام - ۳۶۴ کیلومتیر |
| بوشهر - ۱۰۹۳ کیلومتیر | شهرکرد - ۵۳۹ کیلومتیر | بیرجند - ۱۵۲۷ کیلومتیر |
| مشهد - ۱۲۲۹ کیلومتیر | بجنورد - ۱۱۱۵ کیلومتیر | اهواز - ۶۴۳ کیلومتیر |
| زنجان - ۲۶۳ کیلومتیر | سمنان - ۶۰۸ کیلومتیر | زاهدان - ۱۷۰۰ کیلومتیر |
| شیراز - ۱۰۷۶ کیلومتیر | قزوین - ۳۱۶ کیلومتیر | قم - ۳۵۱ کیلومتیر |
| کرمان - ۱۲۰۰ کیلومتیر | کرمانشاه - ۱۸۳ کیلومتیر | یاسوج - ۹۲۵ کیلومتیر |
| گرگان - ۸۰۸ کیلومتیر | رشت - ۴۴۸ کیلومتیر | خرم‌آباد - ۳۱۲ کیلومتیر |
| ساری - ۶۷۳ کیلومتیر | اراک - ۲۶۳ کیلومتیر | بندرعباس - ۱۵۴۶ کیلومتیر |
| همدان - ۸۳ کیلومتیر | یزد - ۸۴۲ کیلومتیر | بیجار - ۹۵/۱ کیلومتیر |
ایدمان
قوروه شهری ده اوستانین اوبیری شهرلرینه تای ایدمان بولومونده فعال اولاراق نئچه مین لر ایدمانچی‌سی وار فعلی حالدا قوروه شهرینده 4500 دوره گورولموش و سازمان وئریلمش ایدمانچی واردی کی ۳۶ ایدمان هئیت قالیبینده بو شهرینده فعالدیلار هابئله ایندیلیکده ۶ فوتبول تاخیمی بو بولگه ده مۆختلیف رده لرده اؤلکه نین لیگ لرینده توپ وورورلار. هابئله قوروه نین 1200 نفرلیق قوروه نین ایدمان سالونو بو شهرین اونملی ایدمان یئرلریندن دیر.[۲۲]
بهداشت و درمان
قروه بؤلگه‌سی‌نین بهداشتی مرکزلری ایندیه قدر ۱۵ خانواده‌دوْکتورو و ۱۷ بهداشت‌ائوی ایمیش و نئچه بیمارستان کی دئمک قوروه‌نین بیمارستانلاری کهنه‌لیب و بوُ شهرین شهید بهشتی بیماریستانین ۱۷۵ تختین‌دن تکجه ۱۳۴ تختی ایستفاده اۆچون یاخشی دیر. شهیدبهشتی بیماریستانی‌نین اورژانسی، تجهیزات‌دان ساری اسگیگی وار.[۲۳]
مدیا و درگی‌لر
TV و رادیو کانالی
رادیو
TV
کۆردوستانین اوستانی کانالی‌نین ۹۵٪ برنامه‌لری کۆردجه دیر.[۲۴] بئله‌جه کۆردوستان کانالیندا تۆرکجه دانیشیلمیر و قروه‌ده یاشایان تۆرکلره برنامه یوْخدور.
درگی‌لر
گؤرمه‌لی و تاریخی یئرلر
قوروه‌نین گؤرمه‌لی یئرلریندن جلال الدین ایمامزاداسی، فرهاد آباد کؤرپوسو، شیدای نازار مقبره‌سی، قصلان حامامی، و فرهاد تاش قیه‌لرین اثرلریندن آد آپارماق اوْلار هابئله شهرین اؤزونده نئچه گؤرمه‌لی یئر وار کی اوْنلارین ان اؤنملی‌سی بوُنلاردان عیبارت دیر: سراوو، خالصه، پارک رضوان، سنگ سیاه، مانگاودول و سیفه‌له کی هامی‌دان گؤرمه‌لی یئری قوروه‌نین سراووی اوْلاراق شهرین گونئینده یئرلشیب و بوُنا عایید شهر بوُ سراوون یانیندا تیکیلیب و سوُیو اکین و ایشمک اۆچون ایستفاده اوْلونور و خالقین تفریحی یئرلریندن دیر.[۲۵]
اکینچیلیک
قوروه بؤلگه‌سی‌نین اکینه ال‌وئریشلی اوْلماغینا گؤره، خالقین گلیری اکینچیلیک و بیر آز دا مال‌داوار ساخلاماق‌دان الده ائدیلیر.[۳]۱۳۸۳-۸۴ اکین ایلینده، شهریستان‌دا ۱۶۱۵۴۵ هیکتار اکین یئری وار ایمیش. بوُندان ۰/۶٪سی باغ باغچا ایمیش. بؤلگه‌سی‌نین اصلی اکین محصوللاری بوُنلار دیر: بوُغدا، آرپا، نوْخود، کۆکوندور، یئرآلما، سوْغان، یوْنجا، خاشا.[۳]
صنعت و معدن
«آونگان»، «دلبران» و «سه راهی میهم» قروه شهری‌نین صنعتی شهرکلری دیر. بؤلگه‌سی‌نین صنعتی واحیدلری ۸۰ دانا دیر کی شهرده یئرلشیب.[۳] ۱۳۸۳ده، ۴۶ کارگاه بؤلگه‌سی‌نین معدن‌لرین‌ده ایستیخراج ائدیرمیش. اوستانین ۳۱٪ فعّال معدنی کارگاهلاری قروه بؤلگه‌سی‌نین‌دا یئرلشیب.[۴]