Касьцёл Унебаўшэсьця Пана і кляштар місіянэраў (Вільня)

Кляштар місіянэраў у Вільні фундаваў у 1685 годзе біскуп Аляксандар Катовіч. У 1687 годзе жонка ваяводы віленскага Міхала Казімера Радзівіла збудавала капліцу.

У 1695 годзе войскі інфлянцкі Я. Т. Плятэр з жонкай Аляксандрай заснавалі пры кляштары касьцёл, фундацыю якога падтрымаў кашталян наваградзкі Антоні Навасельскі. У 1730 годзе касьцёл асьвяцілі. У 1745 годзе біскуп смаленскі Багуслаў Гасеўскі фундаваў шпіталь з капліцай Сьвятой Альжбеты. У 1750—1754 гадох Ян Гляўбіц выканаў праект рэканструкцыі фасадаў у формах віленскага барока, рэалізаваны ў 1755—1756 гадох^[1]. У 1773 годзе ў прылеглым да кляштару палацы Сангушкаў пачала працаваць духоўная сэмінарыя Віленскай дыяцэзіі.

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Вільня апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, касьцёл і кляштар працягвалі дзейнічаць. У 1803 годзе ў палацы Сангушкаў пачала працаваць парафіяльная школа, з 1807 году частку будынка заняў вайсковы шпіталь.

Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) у 1844 годзе расейскія ўлады ліквідавалі кляштар і зачынілі касьцёл, а яго парафію далучылі да касьцёла Сьвятых Янаў. Тады ж алтар і амбон перавезьлі ў касьцёл у Эйшышках^[2]. У кляштарным корпусе з 1848 году разьмясьцілася духоўная кансысторыя Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы), пазьней жаночная вучэльня. У 1859 годзе тут адкрыўся псыхіятрычны шпіталь, а ў 1874 годзе — таварыства дабрачыннасьці^[3].

У 1859 годзе (паводле іншых зьвестак, у 1860 годзе) касьцёл аднавілі коштам прыватных асобаў (рамонтнымі работамі кіраваў архітэктар Ян Вішнеўскі, у дэкараваньні касьцёла ўдзельнічаў кракаўскі мастак Канстантын Маераноўскі) і ў 1862 годзе ён зноў пачаў дзейнічаць як парафіяльны.

Па Другой сусьветнай вайне савецкія ўлады зачынілі касьцёл, а яго будынак перарабілі пад сховішча фондаў музэю. У кляштарным корпусе разьмясьціўся шпіталь^[4].

19 траўня 1993 году касьцёл вярнулі каталікам.

Касьцёл — помнік архітэктуры віленскага барока. Найбольш блізкім яго аналягам разглядаюць вежы і шчыты Полацкай саборнай царквы Сьвятой Соф’і. Мае адметную 5-нэфавую кампазыцыю — да традыцыйных трох нэфаў далучаецца дзьве пары капліцаў. Цэнтральны нэф мае аднолькавую вышыню і даўжыню (18,5 мэтра). Ніжэйшы за асноўны аб’ём прэзьбітэрыюм завяршаецца паўкруглай апсыдай. Роўніца галоўнага фасаду падзяляецца карнізамі, пілястрамі і аркавымі вокнамі і нішамі. Вежы маюць вышыню 48 і шырыню 4,75 мэтра, паміж ім разьмяшчаецца шырокі франтон з дынамічным сылюэтам прыступкавых і хвалістых формаў. У ніжнім ярусе фасаду вылучаюцца шырокія пілястры. Два верхнія ярусы вежаў аздабляюцца кутнімі пілястрамі, валютамі і вазамі на іх. У нішах другога ярусу галоўнага фасаду дзьве драўляныя скульптуры XVIII ст. — Давіда ва ўсходняй частцы і Майсея ў заходняй. Вышыня фігуры Давіда — 2,20 м, Майсея — 2,29 м; яны стаяць на невысокіх (0,71 м і 0,61 м) прафіляваных пастамэнтах^[5].

Унутраная прастора перакрываецца цыліндрычнымі і крыжовымі скляпеньнямі зь люнэтамі. У інтэр’еры 7 скульптурных алтароў сярэдзіны XVIII ст., мэмарыяльныя помнікі Міхала, Кацярыны і Рафала Яленскіх.

Ансамбль кляштара складаецца з чатырох 3-павярховых будынкаў, якія далучаюцца да вуглоў і прэзьбітэрыюму касьцёла і ў асноўным сфармаваўся ў 1739—1751 (найбольш раньні — палац Сангушкаў сярэдзіны XVII ст.). Абапал галоўнага фасаду касьцёла стаяць два 1-павярховыя флігелі — афіцына і гаспадарчая пабудова.

• Старая графіка
• 
  З. Фогель, да 1826 г.
• 
  Ю. Азямблоўскі, 1833—1863 гг.
• 
  Ю. Азямблоўскі, 1840 г.
• 
  1862 г.

• 
  Б. Падбельскі, 1862 г.
• 
  А. Ромэр, 1868 г.
• 
  1876 г.
• 
  Ф. Рушчыц, 1904 г.

• 
  В. Гютлен, 1915—1918 гг.
• 
  В. Гютлен, 1915—1918 гг.
• 
  А. Гляц, 1918 г.
• 
  1919 г.

• Старыя здымкі
• 
  А. Корзан, 1861 г.
• 
  А. Сьвяйкоўскі, 1861—1866 гг.
• 
  Ю. Чаховіч, 1875—1885 гг.
• 
  М. Буткоўскі, 1895 г.

• 
  С. Флёры, 1895—1905 гг.
• 
  С. Флёры, 1896 г.
• 
  С. Флёры, каля 1900 г.
• 
  1910 г.

• 
  Я. Булгак, 1914 г.
• 
  Я. Булгак, 1914 г.
• 
  Я. Булгак, 1914 г.
• 
  Я. Булгак, 1914 г.

• 
  да 1915 г.
• 
  Я. Булгак, 1915 г.
• 
  Я. Булгак, 1916 г.
• 
  Я. Булгак, 1916 г.

• 
  Я. Булгак, 1917 г.
• 
  1917 г.
• 
  19 красавіка 1917 г.
• 
  1917 г.

• 
  Я. Булгак, 1918 г.
• 
  Я. Булгак, 1918 г.
• 
  Я. Булгак, 1929 г.
• 
  1932 г.

• 
  Г. Паддэмбскі, 1937 г.
• 
  Я. Булгак, 1938 г.
• 
  да 1939 г.
• 
  да 1939 г.

• Сучасны стан
• 
  Галоўны фасад касьцёла
• 
  Касьцёл з боку апсыды і кляштарны корпус
• 
  Гаспадарчая пабудова
• 
  Былы палац Сангушкаў

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4

• Касьцёл Унебаўшэсьця Пана і кляштар місіянэраў у Вільні, Radzima.org