Marevezh Heian
Marevezh Heian (japaneg : 平安時代 Heian jidai) a reer eus ar marevezh diwezhañ en Istor Japan klasel, a badas 391 vloaz adalek 794 betek 1185.
Er bloaz 794, a-c'houde meur a wallreuz en e gêr-benn Heijō-kyō (Nara hiziv), an impalaer Kanmu (736-806, ren 781-806) en em stalias gant e lez e Heian-kyō (Kyōto hiziv), a chomas annez an impalaer betek 1868.[1] ; diwezh ar Marevezh Nara ha deroù ar Marevezh Heian e voe.
A-hed ar Marevezh Heian e skañvaas levezon sevenadurel Sina war Japaniz tra ma vevent "Oadvezh Aour" o sevenadur dezho dre ar varzhoniezh, al lennegezh hag al livouriezh ; d'ar mare-se e voe ijinet ar silabennaouegoù hiragana ha katakana gant maouezed al Lez, na oant ken desket e sinaeg hag ar wazed — en eil hanterenn ar Marevezh Heian e voe skrivet Genji Monogatari gant Murasaki Shikibu (紫式部, c. 978 – c. 1019 ).
Buan e voe ar c'hlann Fujiwara an hini galloudusañ el lez, dre euredoù gant tiegezh an impalaer pergen.[2] ; gantañ e oa ar galloud gwirion, kentoc'h eget gant an impalaerion.
Istor
E deroù ar Marevezh Heian e teuas ar gouarnamant a-benn da vestroniañ ar boblad Emishi (蝦夷 "barbared ar chevr") a veve e Honshū an Norzh[3], a-drugarez d'ar jeneral Ōtomo no Otomaro (731-809), a voe an den kentañ anvet da 征夷大将軍 seītai shōgun, "pennkomandour ar c'horf brezelekaat enep ar varbared"[4] ; er bloaz 802, ur seii tai-shōgun all anvet Sakanoue no Tamuramaro (758-811) a faezhas emsavadeg ar boblad Emishi renet gant Aterui, a varvas er gad.[3] Kreñvoc'h-kreñvañ e voe ar gadourion nobl anvet samurai' (侍, pe 武士 bushi "micherour armet"), ofiserion nobl ar seii tai-shōgun, betek kemer ar galloud e dibenn ar Marevezh Heian.
Skoet gant ar vrec'h e voe Japan er bloavezhioù 812-814, ma varvas tost an hanter eus he foblañs[5].
Er bloaz 858, Fujiwara no Yoshifusa (804-872) en em lakaas da sesshō (摂政 "rejant") an [impalaer [Impalaer Seiwa|Seiwa]], a oa 8 vloaz. E vab Fujiwara no Mototsune (836-891) a grouas ar garg anvet kanpaku (関白), a oa e gwirionez karg ur pennkuzulier hag ur pennsekretour a c'helle ren e-lec'h un impalaer en e oad, hogen re gozh pe re glañv.
Adalek ar bloaz 936 betek 939 e voe ur stirad emsavadegoù enep galloud Heian-kyō, kaset er Reter gant ar samurai hag un aotrou lec'hel (大名, daimyō) anvet Taira no Masakado (? – 940), harpet gant ar samurai ha uhelad el Lez Fujiwara no Sumitomo (? – 941) er C'hornôg. Ne zeujont ket a-benn da ziskar an impalaer hag e lez avat.
E 996, Fujiwara no Michinaga (966-1028) a voe kanpaku hag a renas pa voe ar c'hlann Fujiwara e barr e c'halloud.[6] ; peder a-douez e verc'hed a voe dimezet da impalaerion.[2] Betek 1086 e chomas ar galloud leun gant ar c'hlann Fujiwara ; pa dremenas an tron eus an impalaer Shirakawa d'e vab Horikawa e talc'has ar re Fujiwara da lezennata : ganto e voe lakaet an insei (院政 "melestradur ur manati") e pleustr : ent-ofisiel, un impalaer a zileze e garg ha honnezh a dremene d'ur warlec'hiad bet dibabet gantañ ; en e retred, en ur manati peurliesañ, e kendalc'he an ez-impalaer da ren dre guzh tra ma rae an impalaer titlet war-dro deverioù lidel an unpenniezh.[6]
A-hed ar Marevezh Heian ez eas galloud an impalaerion war ziskar, abalamour ma oa ker beuzet al lez en iriennoù ma lezire melestradur ar Stad er-maez eus ar gêr-benn.[2] Nebeut-ha-nebeut e voe kaset da get ar ritsuryō (大宝律令, Taihō-ritsuryō) a oa bet embannet er bloaz 703 hag a framme ar gouarnamant kreiz hag ar re lec'hel hervez ar gonfusianegezh ha lezennoù Sina, dre ma teue an noblañsoù hag ar c'hloer a-benn da vout eztellet evit o shōen (荘園 "maner"), o manerioù, dre ar reizhiad heñvelanvet ma roe an impalaer douaroù d'an noblañsoù ha d'ar venec'h, na baeent ket telloù na warno na war ar pezh a veze kenderc'het drezo[6]. Da get ivez ez eas an Adreizh Taika (大化の改新 Taika no kaishin), a lakae ar Stad da berc'hennez war an holl zouaroù hag a oa ingalet etre al labourerion-douar hervez pennaennoù ar gonfusianegezh diwar skouer politikerezh Sina : daoust d'an holl zouaroù bout bet perc'hennet gant ar Stad, tremen an hanter anezho a oa e dalc'h perc'henned manerioù en XIvet kantved, ar pezh a wanaas ar galloud kreiz hag an armerzh, hag a greñvaas ar c'hlannoù lec'hel. Pa ne zeue mui trawalc'h a delloù d'ar Stad, ne c'helle mui goprañ an arme vroadel hag ar vro ne oa mui difennet ; neuze, perc'henned o shōen a savas armeoù prevez gant o samurai.[7] Daou diegezh diskennet eus impalaerion, ar c'hlann Taira hag ar c'hlann Minamoto, a voe perc'henned war armeadoù bras ha manerioù niverus er-maez eus ar gêr-benn. Krog e voe ar gouarnamant da arverañ an daou glann-se evit diarbenn pep emsavadeg hag ar morlaerezh.[6]
E 1051 e voe daeet ar galloud kreiz gant izili eus ar c'hlann Abe, a oa o ren er gouarnamant lec'hiel. Gant al lez e voe roet urzh d'ar c'hlann Minamoto tagañ ar re Abe, a voe faezhet e-kerzh ar Brezel Zenkunen (1051-1063) e penn kreiznosañ Honshū[1], ha kreñvaet e voe ar galloud kreiz er rann-se eus an Impalaeriezh.
En hevelep korn-bro e voe Brezel Gosannen (後三年合戦, gosannen kassen "brezel an tri bloaz diwezhat"), ur brezel diabarzh a badas c'hwec'h vloaz e gwirionez, eus 1083 da 1089. Dizehan e veze arvelloù e diabarzh ar c'hlann Kiyohara ; pa ne zeuas ket ar gouarnour Minamoto no Yoshiie (1039-1106) d'o sioulaat dre gevraouiñ un emglev ez eas dre nerzh, gant harp ar samurai hanter-japanat, hanter-emishi Fujiwara no Kiyohira 1056-1128). Klann Fujiwara an Norzh a voe mestr war Honshū an Norzh a-c'houdevezh, hag a chomas a-hed ar c'hantved[8].
Er bloaz 1156 e tarzhas un emsavadeg a-zivout hêrezh an Impalaeriezh, Emsavadeg Hōgen (保元の乱 Hōgen no ran), a badas div sizhunvezh ; an daou gevezer, Go-Shirakawa (1127-1192) ha Sutoku (1119-1164) a c'hopras ar c'hlannoù Taira ha Minamoto evit kemer an tron dre nerzh. Gant ar c'hlann Taira ez eas an trec'h. Penn ar c'hlann-se, Taira no Kiyomori (1118-1181) a dennas splet eus ar gur-se evit kreñvaat e c'halloud e lez an impalaer e Kyōto a-hed bloavezhioù. A-c'houde ar brezel-se e voe kevezerezh etre an daou glann, hag an emsavadeg Heiji (平治の乱 Heiji no ran) a c'hoarvezas e 1160, na badas nemet pemzektez ; trec'h e voe ar c'hlann Taira a-nevez, ha forbannet e voe renerion ar c'hlann Minamoto.
E 1180, Taira no Kiyomori a stalias e vab-bihan Antoku (1178-1185) evel impalaer, hag eñ bloaz hanter hepken — ne renas nemet e-pad pemp bloaz, betek e varv d'an oad a 6 vloaz. Diouzhtu e savas ar c'hlann Minamoto enep dezhañ : e benn Minamoto no Yoritomo (1147-1199) a zistroas eus an harlu hag a voulc'has Brezel Genpei e 1180 ; daoust da varv Taira no Kiyomori e 1181 e kendalc'has ar vell betek 1185, gant trec'h ar c'hlann Minamoto.[2]
Goude bout bet war zisteraat e-pad kantvedoù, poblañs Japan a stabilaas e diwezh ar Marevezh Heian[9].
Gant trec'h ar c'hlann Minamoto e voe finvezh ar marevezh Heian ha deroù ar Marevezh Kamakura (1185-1333) ; deroù Japan c'hladdalc'hel e voe ivez, a badas betek 1600 ; Minamoto no Yoritomo a voe ar shōgun kentañ, a renas adalek 1192.
Sevenadur
Eus 874 da 884 e voe drastet impalaeriezh Sina gant un emsavadeg renet gant ar floder holen Huáng Cháo (黃巢, 835-884) ; paouezet e voe da gas Japaniz da lez an Diernac'h Tang, paouezet ivez da enporzhiañ danvezioù sinaat. Ur sevenadur japanat-rik a c'hallas bleuniañ neuze betek tizhout e varr.
A-hed ar Marevezh Heian e voe lez an impalaer ur greizenn sevenadurel hag arzel eus ar re vlizikañ. Adalek an IXvet kantved e tiwanas skolioù japanat war an holl dachennoù arzel.
E dibenn ar Marevezh Heian ivez, e 1052 e voe savet ar Byōdō-in (平等院, "azeuldi ar C'hevatalder"), un azeuldi boudaat e kêr Uji.
- Boudaegezh
Tri doare boudaegezh a voe e Japan er marevezh Heian : 法相宗 Hossō shū, deuet eus Sina, a voe distroadet gant 真言宗, Shingon-shū deuet eus ar vajrayāna dre Sina ivez ha gant 天台宗, Tendai-shū, ur skol japanat awenet gant ar mahāyāna.[10]
Deuet-mat e voe Tendai-shū gant Lez an impalaer, p'edo ar gêr-benn e-harz Menez Hiei, ur manati tendai warnañ. An impalaer Kanmu a oa unan eus harperion ar ranngredenn, neuze e vroudas ar venec'h ma vije doujet an impalaer hag an impalaeriezh hag e teuas Tendai-shū da vout galloudus-kenañ a-hed ar c'hantvedoù war-lerc'h.
Goude Kanmu e voe hoalet an impalaerion gant Shingon-shū en abeg d'he lidoù a veze prizet gant ar bobl, ha d'he arzoù : barzhoniezh, kaerskriverezh, kizellerezh ha livouriezh. Nebeut-ha-nebeut e troas an div ranngredenn a-benn da liammañ ar Stad ouzh ar relijion dre al Lez, ar pezh a c'hanas ur "voudaegezh vrientinel".[10],[11]
- Lennegezh
Sinaeg a veze skrivet ent-ofisiel e lez an impalaer, met buan e voe arveret ar silabennaouegoù hiragana ha katakana er vro, ar pezh a vroudas al lennegezh japanek. Doareoù skridoù nevez a zeuas war-c'horre : romantoù, danevelloù istorel e komz-plaen (物語 monogatari "istor") hag arnodskridoù, met el Lez hag er gloer boudaat e vezent aozet.
Barzhonegoù dreist-holl a veze skrivet el Lez. Un lodenn eus o renk e oa e metoù ar vrientinion hag o servijerion, niverus e oa an degouezhioù ma ranked sevel gwerzennoù : ganedigezh ur bugel, un darvoudenn el Lez, un arvest kaer en natur. Ur varzhoneg savet fall a c'helle divrudañ un den, unan vat e enoriñ ; ker pouezus hag ar c'homzioù e oa ar c'haerskriverezh, ha pa vije e japaneg pe e sinaeg.[12]
E-kerzh ar Marevezh Heian e voe skrivet komzoù 君が代 Kimigayo "Ren E Veurdez Impalaerel", a zo kan broadel Japan hiziv c'hoazh, koulz ha Genji monogatari, unan eus romantoù kentañ ar bed a-bezh ; un oberenn bouezhus all e voe 枕草子 Makura no Sōshi "Levr ar pennwele", echuet er bloaz 1002 gant al lesaourez Sei Shōnagon (清少納言, c. 966 – 1017 pe 1025). Ar varzhoneg いろは歌 Iroha uta "Kan Iroha", testeniekaet e 1079, zo chomet brudet betek hiziv rak holl lizherennoù ar silabennaoueg zo enni.[13]
- Kenedouriezh
Pouezus ha dezveget e veze neuz an dud er Marevezh Heian evit merkañ o renk. Koulz ar vrientinion hag ar brientinezed a boultre o dremm e gwenn hag a zue o dent (お歯黒 ohaguro "dent du"). Ar wazed o deveze mourroù moan hag ur bouchig ; ar maouezed a live o muzelloù e ruz en ur dresañ ur genoù munut, ha lemel o divabrant a raent kent o adtresañ uheloc'h war o zal (引眉 hikimayu).
Hir ha lufrus e veze blev ar maouezed, a wiske el Lez saeoù anvet itsutsuginu-karaginu-mo (五衣唐衣裳 "pemp pezh dilhad seiz") el lez ha jūnihitoe (十二単 "daouzek gwiskad") war ar pemdez. Hervez ar renk, ar garg hag ar rannvloaz e veze an dilhad ; ar maouezed a ranke heuliañ ur reizhiad livioù a veske re plant ha loened ar rannvloaz[14].
Armerzh
Peoc'hus a-walc'h e voe ar Marevezh Heian en Istor Japan, met war wanaat ez eas ar armerzh ha paouroc'h-paourañ e voe ar braz eus an dud. Mestroniañ kenderc'hadur ar riz a oa andon pinvidigezh an tiegezhioù galloudusañ[12], a oa 0.10% eus ar boblañs (5 000 diwar 5 milion). Galloudus e oa ar vrientinion-se, hogen dic'houest da verañ ar vro en un doare efedus, ar pezh a aesaas kemeridigezh ar galloud gant ar samurai : e-tro ar bloaz 1000, ar gouarnamant ne ouie mui skeiñ moneiz, a oa o vont da get tamm-ha-tamm, o rediañ an dud da eskemm dre drokañ riz ha traoù all.[12]
Dre ma voe dic'houest ar c'hlann Fujiwara, a rene ar vro de facto, da zerc'hel ur gêrreizh e ratre e voe mui-ouzh-mui a laeron o preizhañ ar veajourion. Pan ae an dud war baouraat ez ae ar vrientinion hag ar gloer voudaat war binvidikaat, skoazellet ma vezent gant ar reizhiad shōen — alese moarvat diorroadur an arzoù-kaer.[12],[15]
Hêrezh
Anavet-mat eo "Oadvezh Aour" ar Marevezh Heian e Japan a-vremañ, dave a vez graet dezhañ e festivalioù, manga, anime, stiradoù skinwel, c'hoarioù video hag all.
Levrlennadur
- (ja) マイペディア―小百科事典 mai pedia – ko hakkajiten "Ma fedia – Holloueziadur bihan". Tokyo : Heibonsha, 1996 (ISBN 978-4-582-09631-6)
- Abe, Ryūichi. The Weaving of Mantra — Kūkai and the Construction of Esoteric Buddhist Discourse. New York : Columbia University Press, 1999 (ISBN 978-0-231-11286-4)
- Alchon, Suzanne Austin. A Pest in the Land: New World Epidemics in a Global Perspective. Albuquerque : University of New Mexico Press, 2003 (ISBN 978-0-8263-2871-7)
- Collins, Randall. An Asian Route to Capitalism: Religious Economy and the Origins of Self-Transforming Growth in Japan. In : American Sociological Review, Levrenn 62, niv. 6, Kerzu 1997, pp. 843-865.
- Farris, William Wayne. Japan to 1600: A Social and Economic History. Honolulu : University of Hawaii Press, 2009 (ISBN 978-0-8248-3379-4)* Henshall, Kenneth. A History of Japan: From Stone Age to Superpower. London : Palgrave Macmillan, 2012 (ISBN 978-0-230-34662-8)
- Kitagawa, Joseph M. Religion in Japanese History. New York : Columbia University Press, 1966 (ISBN 978-0-231-02838-7)
- Morris, Ivan (964). The World of the Shining Prince – Court Life in Ancient Japan. New York : Vintage Books, 2013 (ISBN 978-0-345-80390-0)
- Perez, Louis G.. The History of Japan. Westport : Greenwood Press, 1998 (ISBN 978-0-313-30296-1)
- Sansom, George. A History of Japan to 1334. Stanford : Stanford University Press, 1958 (ISBN 978-0-8047-0523-3)
- Slade, Toby. Japanese fashion : A Cultural History. Oxford : Berg Publishers, 2009 (ISBN 978-0-85785-145-1)
- Totman, Conrad. A History of Japan. Malden : Wiley-Blackwell, 2014 (ISBN 978-1-119-02235-0)
- Weinstein, S.. Aristocratic Buddhism. In ': 'The Cambridge History of Japan – Volume 2: Heian Japan. Cambridge : Cambridge University Press, 1999 (ISBN 978-0-521-22353-9)
Liammoù diavaez
- (fr) Dictionnaire historique du Japon . Kavet : 13/01/2022.
- (en) {(ja) Error on call to Template:cite web: Parameters url and title must be specified. Kavet : 13/01/2022.
- (en) Japanese Wiki Corpus. Kavet : 13/01/2022.
Notennoù
日本と日本文化のポータル — Porched Japan ha sevenadur Japan • Adkavit ar pennadoù a denn da Japan ha d'he sevenadur — 日本とその文化についてのページを見つける