Informacijska tehnologija

U svojoj osnovi, informaciona tehnologija (IT) se bavi poboljšanjem različitih ljudskih napora u rješavanju problema kroz projektovanje, razvoj i korištenje tehnološki zasnovanih sistema i procesa koji poboljšavaju efikasnost i efektivnost informacija i relevantnih znanja u različitim strateškim, taktičkim i operativnim situacijama. U idealnom slučaju, postiže se kroz obraćanje pažnje na informacione potrebe ljudi u rješavanju problema i zadataka, u pružanju tehnoloških pomagala, uključujući računarske sisteme zasnovane na hardveru i softveru i procese u vezi, koji pomažu u ovim zadacima. Aktivnosti informacione tehnologije dopunjuju i poboljšavaju, ali takođe prevazilaze granice tradicionalnog inženjeringa, stavljajući naglasak na informacione osnove inženjerskih aktivnosti, suprotno zasnivanju na fizičkim naukama u tradicionalnim inženjerskim poduhvatima.

Početni napori u pružanju sistema zasnovanih na informacionim tehnologijama, bili su u vezi sa implementacijom i korištenjem novih tehnologija za podršku kancelarijskim poslovima. Oni su razvijeni od električnih pisaćih mašina i elektronskih računovodstvenih sistema ka naprednom tehnološkom hardveru kao što je faks mašina i lični računar koji obavljaju važne funkcije među kojima su elektronska obrada spisa, računovodstvo i obrada teksta. Današnji glavni aspekt informacionih tehnologija tiče se umrežavanja i interneta, novih tehnologija kao što je računarstvo u oblaku.

U ranim danima ljudske civilizacije, razvoj je bio moguć jedino kroz ljudski napor odnosno rad. Ljudska sposobnost za korištenje prirodnih resursa, dovela je do toga da se čovječanstvo razvija ne samo kroz svoj sopstveni napor i rad, već i kroz upotrebu dostupnih prirodnih resursa. Za klasičan primjer u ekonomiji obično se uzima zemljište kao pojam koji podrazumijeva prirodne fizičke resurse. U to vrijeme, najveći broj ljudskih društava se zasnivao na malim zemljoposjednicima. Dostupnost finansijskog kapitala tokom industrijske revolucije uvela je treći osnovni ekonomski resurs i omogućila razvoj hijerarhijskih korporacija. Ovaj period je uglavnom povezan sa centralizacijom, masovnom proizvodnjom proizvoda i standardizacijom.

U drugom dijelu industrijske revolucije otkrivena je električna energija a nešto kasnije i poluprovodnici.^[5] Ova otkrića su dovela do informatičkog, ili doba informacionih tehnologija. Među mnogobrojnim potencijalno kritičnim alatima baziranim na informacionim tehnologijama srećemo: mašine baza podataka, e-poštu, alatke vještačke inteligencije, uređaje za prenos faksimila (faks mašine), programske jezike četvrte generacije, lokalne mreže (LAN), digitalne mreže sa integrisanim servisima (ISDN), kablovske i ADSL mreže za pristup internetu, uređaje i diskove za optičko skladištenje podataka (CD-ROM, DVD i sl.), lične računare, pametne (naprednije) mobilne telefone, ručne i tablet računare, algoritme za paralelnu obradu, softver za obradu teksta, softverske pakete za inženjering pomoću računara, pakete računovodstvenog softvera, itd. Skoro sve što podržava prikupljanje, predstavljanje, prenos i korištenje informacija, može se nazvati proizvodom informacione tehnologije.

Skladištenje podataka

Rani elektronski računari kao što je Kolos koristili su bušene trake, duge papirne trake na kojima su podaci prikazani nizom rupa, sada zastarjelom tehnologijom.^[6]:178 Elektronsko skladištenje podataka, koje se koristi u modernim računarima, datira iz vremena Drugog svjetskog rata, kad je jedan oblik odložene linijske memorije bio razvijen radi uklanjanja nereda iz radarskih signala, čija prva praktična primjena je bila linija kašnjenja žive.^[7]:1 Prvo masovno spremište podataka sa nasumičnim pristupom je bila Williamsova cijev, bazirana na standardnoj katodnoj cevi,^[8] ali su informacije koje su čuvane u njoj u vidu linijski odložene memorije bili nestalni, u smislu da se cijev morala neprestan osvježavati, tako da podaci nisu ostajali u memoriji nakon prekida struje. Najranija forma postojanog računarskog spremišta informacija bio je magnetni bubanj, izumljen 1932. godine^[9] i našao je primjenu u mašini Ferranti Mark 1, prvom komercijalno dostupnom elektronskom računaru opće namjene na svijetu.^[10]

IBM je uveo prve tvrde diskove 1956. godine, kao komponentu njihovog 305 RAMAC računarskog sistema.^[11]:6 Većina digitalnih podataka u današnje vrijeme se čuva na magnetskim tvrdim diskovima, uređajima (kao što je SSD) sa permanentnom memorijom ili na optičkim medijima kao što je CD ili DVD.^[12]:4–5 Do 2002. najveći dio informacija je bio pohranjen na analognim uređajima. Te godine je kapacitet digitalnih uređaja za skladištenje podataka prevazišao analogne uređaje po prvi put. Godine 2007 skoro 94% podataka pohranjenih širom svijeta se nalazilo na digitalnim uređajima:^[13] 52% na tvrdim diskovima, 28% na optičkim uređajima i 11% na digitalnim magnetskim trakama. Po nekim procjenama svjetski kapacitet čuvanja informacija na elektronskim uređajima je porastao od manje od 3 eksabajta u 1986. do 295 eksabajta u 2007,^[14] udvostručujući se približno svake tri godine.^[15]

Baze podataka

Sistemi za upravljanje bazama podataka su se pojavili tokom 1960-ih^[16]:2 da bi se zadovoljila potreba za preciznim i brzim čuvanjem i pristupom velikim količinama podataka. Jedan od najranijih takvih sistema je bio IBM-ov Sistem za upravljanje informacijama,^[16]:2 koji je još uvijek u širokoj upotrebi, mada je prošlo više od 50 godina.^[17] Tokom 1970-ih Edgar F. Codd je predložio jedan alternativni model za relaciono pohranjivanje temeljen na teoriji skupova i predikatnoj logici i poznatim konceptima tabela, redova i kolona. Prvi komercijalno dostupni sistem za upravljanje relacionim bazama podataka je proizvela firma Oracle 1980. godine.^[16]:3

Svi sistemi za upravljanje bazama podataka sastoje se od nekoliko komponenti koje zajednički omogućavaju velikom broju korisnika istovremeni pristup sačuvanim podacima uz održavanje integriteta. Karakteristika svih baza podataka je da je struktura podataka koje oni sadrže definisana i sačuvana zasebno od samih podataka, u shemi baze podataka.^[16]:2

XML je postao popularni format za predstavljanje podataka zadnjih decenija. Mada XML podaci mogu da budu sačuvani u normalnim datotečnim sistemima, oni se često čuvaju u relacionim bazama podataka da bi se iskoristila njihova "robusna implementacija verifikovana godinama teorijskih i praktičnih napora".^[18]:2 Sljedeći evolucioni korak je SGML, čija XML bazirana tekstualna struktura pruža prednosti formata koji je mašinski i ljudski razumljiv.^[18]:4

Pristup podacima

Model relacionih baza podataka je uveo od programskog jezika nezavisni Struktuirani upitni jezik (SQL), baziran na relacionoj algebri.

Termini "podaci" i "informacije" nisu sinonimni. Sve što je sačuvano su podaci, ali oni postaju informacije samo kad su organizovani i smisleno predstavljeni.^[19]:1–9 Većina digitalnih podataka u svijetu nije struktuirana, i čuvaju se u mnoštvu različitih fizičkih formata^[20]:2[a] čak i u okviru pojedinačne organizacije. Razvoj skladišta podataka je započeo tokom 1980-tih radi integracije velikog broja različitih tipova sačuvanih podataka. Ona obično sadrže podatke izdvojene iz različitih izvora, uključujući vanjske izvore kao što je Internet, organizovane na takav način se omogući rad sistema za podršku odlučivanja DSS.^[21]:4–6

Prenos podataka

Prenos podataka ima tri aspekta: slanje, propagaciju, i prijem.^[22]:361 On se u širem smislu može kategorisati kao vid emitovanja, pri čemu se informacija jednosmjerno prenosi, ili kao telekomunikacije, pri čemu se koriste dvosmjerni kanali.

XML pristup je u sve većoj meri primenjivan kao način razmene podataka od ranih 2000-tih,^[18]:xiii posebno u mašinski orijentisanim interakcijama kao što su one u kojima učestvuju razni mrežni protokoli, kao što je SOAP,^[18]:4 kojima se opisuju "podaci u tranzitu umjesto ... podataka u mirovanju".^[18]:xiii Jedan od izazova takve primjene je pretvaranje podataka iz relacionih baza podataka u XML - strukture objektnog modela dokumenta (DOM).^{[23]:228–31}

Rukovanje podacima

Hilbert i Lopez su prepoznali eksponencijalnu brzinu tehnoloških promjena (formu Moorevog zakona): mašinski aplikaciono specifični kapacitet obrade informacija po glavi stanovnika se udvostručavao približno svakih 14 meseci između 1986. i 2007. godine; kapacitet po glavi stanovnika svjetskih računara opće svrhe se udvostručavao svakih 18 meseci tokom iste dvije decenije; globalni telekomunikacioni kapacitet po glavi stanovnika se udvostručavao svaka 34 mjeseca; svjetskom kapacitetu skladištenja po glavi stanovnika je bilo potrebno oko 40 mjeseci da se udvostruči (svake 3 godine); i količina emitovanih informacija po glavi stanovnika se udvostručavala svakih 12,3 godina.

Velike količine podataka se skladište svakog dana širom svijeta, ali ako podaci ne mogu da budu efektivno analizirani i predstavljeni, oni u osnovi počivaju u onom što se naziva grobnicama podataka: "arhivama podataka koji se rijetko posjećuju".^[24]:5 Da bi se riješilo ovo pitanje, polje analize podataka – "proces otkrivanja relevantnih obrazaca i znanja iz velikih količina podataka"^[24]:8 se pojavilo tokom kasnih 1980-tih.^[24]:xxiii

Akademska perspektiva

U akademskom kontekstu, Asocijacija za računarske mašine definiše IT kao "programe dodiplomskih studija koji pripremaju učenike da zadovolje računarsko tehnološke potrebe biznisa, vlade, zdravstva, škola i drugih vrsta organizacija. ... IT stručnjaci preuzimaju odgovornost za odabir hardverskih i softverskih proizvoda pogodnih za organizaciju, integrišući te proizvode sa organizacijskim potrebama i infrastrukturom, kao i instalirajući, prilagođavajući i održavajući te aplikacije za računarske korisnike organizacije."^[25]

Perspektiva trgovine i zapošljavanja

Kompanije u polju informacione tehnologije se obično razmatraju kao grupa "tehničkog sektora" ili "tehničke industrije".^[26][27][28]

U poslovnom kontekstu, Informaciono tehnološka asocijacija Amerike je definisala informacionu tehnologiju kao "proučavanje, dizajn, razvoj, primjenu, implementaciju, podršku ili upravljanje računarskim informacionim sistemima".^[29] Odgovornosti onih koji rade u ovom polju obuhvataju administraciju mreže, razvoj i instalaciju softvera, i planiranje i upravljanje tehnološkim životnim ciklusom organizacije, po kome se hardver i softver održavaju, nadograđuju i zamenjuju.

Poslovna vrijednost informacione tehnologije leži u automatizaciji poslovnih procesa, pružanju informacija za donošenje odluka, povezivanju preduzeća sa svojim klijentima i obezbjeđivanju produktivnih alata radi povećanja efikasnosti.

• 
  Raspodjela primjene računarskog sistemskog dizajna i srodnih usluga, 2011^[30]
• 
  Zapošljavanje u oblasti računarskih sistema i srodnim uslužnim industrijama, u hiljadama, 1990-2011^[30]
• 
  Profesionalni rast i primanja u računarskim sistemima i srodnim uslugama, 2010-2020^[30]
• 
  Projekcija procentualne promjene u zapošljavanju u oblasti računarskog sistemskog dizajna i srodnih usluga, 2010-2020^[30]
• 
  Projekcija prosječne godišnje procentualne promjene u proizvodnji i zapošljavanju u odabranim industrijama, 2010-2020^[30]

Etička perspektiva

Polje informacione etike je uspostavio matematičar Norbert Wiener tokom 1940-tih.^[31]:9 Neke od etičkih pitanja vezanih za korištenje informacione tehnologije obuhvataju:^[32]:20–21

• Povrede autorskih prava pri preuzimanju pohranjene datoteke bez dozvole vlasnika autorskih prava
• Poslodavci koji nadziru e-poštu svojih zaposlenika i drugu upotrebu interneta
• Neželjena e-pošta
• Hakerski pristup online bazama podataka
• Web sajtovi koji instaliraju HTTP kolačiće ili neželjeni softver radi praćenja online aktivnosti korisnika

• Računarstvo
• Računarska nauka
• Obrada podataka
• Informaciona i komunikacijska tehnologija

• Informacijska tehnologija na Wikimedia Commonsu