زمانی ھەوسە
| هاوسا | |
|---|---|
| ھَرْشَن ھَوْسَ Harshe/Halshen Hausa | |
| قسەی پێدەکرێ لە | نێجیریا، نیجەر، کامیروون، بێنین و چاد |
| ناوچە | ڕۆژاوای ئەفریقا |
| ڕەگەز | هاوسا /Hausawa |
| ژمارەی ئاخێوەران | ٦٠ million (٢٠١٥-٢٠١٦)e21 ٣٠ ملیۆن وەک زمانی دووەم (٢٠١٥–٢٠١٦)[١][٢] |
| بنەماڵەی زمان | ئافرۆ-ئاسیاتیک
|
| سیستەمی نووسین | لارتین (ئەلفوبێی بۆکۆ) عەرەبی (عەجەمی) هێڵکاری هاوسا |
| ڕەوشی فەرمیبوون | |
| زمانی فەرمییە لە |  نیجەر (دۆخی نەتەوەیی) نێجیریا (دۆخی نەتەویی) |
| سامان دەدرێتەوە بەدەستی | بێ ساماندانی فەرمی |
| کۆدەکانی زمان | |
| ISO 639-1 | ha |
| ISO 639-2 | hau |
| ISO 639-3 | hau |
| Linguasphere | 19-HAA-b |
 Areas of Niger and Nigeria where Hausa people are based. Hausa tribes are to the north. | |
ئەم پەڕەیە ھێماکانی فۆنەتیکی IPA بە یوونیکۆدی تێدایە. بەبێ پشتیوانیی نیشاندانی یوونیکۆد، لەوانەیە لە جێگەی کاراکتەرەکانی یوونیکۆد، نیشانەی پرسیار، چوارگۆشەکان یان ھێماکانی تر ببینی. | |
ھاوسا یان ھەوسە (/ˈhaʊsə/;[٣] Harshen/Halshen Hausa; عەجەمی: هَرْشَن هَوْسَ) بریتییە لە زمانێکی چادیکی قسەی پێدەکرێ لەلایەن گەلی ھاوسا، بە زۆری لە باکور و نیوەی نێجیریا و باشور و نیوەی نیجەر، لەگەڵ ژمارەیەکی کەم لە چاد، بێنین، و کامیرۆن.[٤][٥]
ھاوسا یەکێکە لە بەربڵاوترین زمانەکانی سەر بەخێزانی چادیک کە لەلایەن ٤٧ ملیۆن کەسەوە وەک زمانی یەکەم و ھەروەھا ٢٥ ملیۆن کەسی دیکەش وەک زمانی دووەم قسەی پێدەکەن، بەمەش ڕێژەی قسەکەرانی زمانی ھاوسا دەگاتە ٧٢ ملیۆن[٦] وە بەپێی دوایین خەمڵاندنەکان ڕێژەی قسەپێکەرانی ھاوسا ١٠٠ بۆ ١٥٠ ملیۆن کەسن.[٧]
دابەشبوونی جوگرافی
قسەپێکەرانی ڕەسەنی ھاوسا، کە بریتین لە گەلی ھاوسا، زیاتر نیشتەجێی نیجەر و باکوری نێجیریا، باکوری کامیروون و چادن.[٥][٤][٨]
سیستەمی نووسین
بۆکۆ (لاتین)
سیستەمی نووسینی ھاوچەرخی زمانی ھاوسا بە شێوە نووسینی لاتین کە بە بۆکۆ ناودەبرێ لە ساڵانی ١٩٣٠ دا لەلایەن ئیدارەی بەرێوەبەری بەریتانیاوە پێشکەش کرا.
| A a | B b | Ɓ ɓ | C c | D d | Ɗ ɗ | E e | F f | G g | H h | I i | J j | K k | Ƙ ƙ | L l |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| /a/ | /b/ | /ɓ/ | /tʃ/ | /d/ | /ɗ/ | /e/ | /ɸ/ | /ɡ/ | /h/ | /i/ | /(d)ʒ/ | /k/ | /kʼ/ | /l/ |
| M m | N n | O o | R r | (R̃ r̃) | S s | Sh sh | T t | Ts ts | U u | W w | Y y | (Ƴ ƴ) | Z z | [[داڕێژە:Hamza]] |
| /m/ | /n/ | /o/ | /ɽ/ | /r/ | /s/ | /ʃ/ | /t/ | /(t)sʼ/ | /u/ | /w/ | /j/ | /ʔʲ/ | /z/ | /ʔ/ |
عەجەمی (عەرەبی)
زمانی ھاوسا لە کۆندا بە عەجەمی و ئەلفوبێی عەرەبی نووسراوە ھەتا سەدەی ١٧ ھەمین، یەکەمین نووسراوی ھاوسا بریتیی بووە لە ڕیوایەتی نەبی موسا لە لایەن عەبدوڵاھی سوکا.
لە شێوە نووسینی عەرەبی زمانی ھاوسادا چەندین پیتی زیادە و بزوێن بوونیان ھەیە کە لە زمانی عەرەبیدا زۆربەیان بەکار ناھێنرێن.
| لاتین | IPA | عەرەبی عەجەمی |
|---|---|---|
| a | /a/ | ـَ |
| a | /aː/ | ـَا |
| b | /b/ | ب |
| ɓ | /ɓ/ | ب (ھەمان شتە لەگەڵ ب), ٻ (لە عەرەبیدا بەکار ناھێنرێت) |
| c | /tʃ/ | ث |
| d | /d/ | د |
| ɗ | /ɗ/ | د (ھەمان شتە لەگەڵ د), ط (ھەروەھا بەکاردێ بۆ ت‌س) |
| e | /e/ | تٜ (لە عەرەبیدا بەکار ناھێنرێت) |
| e | /eː/ | تٰٜ (لە عەرەبیدا بەکار ناھێنرێت) |
| f | /ɸ/ | ف |
| g | /ɡ/ | غ |
| h | /h/ | ه |
| i | /i/ | ـِ |
| i | /iː/ | ـِى |
| j | /(d)ʒ/ | ج |
| k | /k/ | ك |
| ƙ | /kʼ/ | ك (ھەمان شتە لەگەڵ ك), ق |
| l | /l/ | ل |
| m | /m/ | م |
| n | /n/ | ن |
| o | /o/ | ـُ (ھەمان شتە لەگەڵ و) |
| o | /oː/ | ـُو (ھەمان شتە لەگەڵ و) |
| r | /r/, /ɽ/ | ر |
| s | /s/ | س |
| sh | /ʃ/ | ش |
| t | /t/ | ت |
| ts | /(t)sʼ/ | ط (ھەروەھا بەکاردێ بۆ د), ڟ (لە عەرەبیدا بەکار ناھێنرێت) |
| u | /u/ | ـُ (ھەمان شتە لەگەڵ ۆ) |
| u | /uː/ | ـُو (ھەمان شتە لەگەڵ ۆ) |
| w | /w/ | و |
| y | /j/ | ی |
| z | /z/ | ز ذ |
| ʼ | /ʔ/ | ع |
کتێبناسی
- Bauer, Laurie (2007). The Linguistics Student's Handbook. Edinburgh: Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-2758-5.
- Schuh, Russell G.; Yalwa, Lawan D. (1999). "Hausa". Handbook of the International Phonetic Association. Cambridge University Press. pp. 90–95. ISBN 0-521-63751-1.
- Charles Henry Robinson; William Henry Brooks; Hausa Association, London (1899). Dictionary of the Hausa Language: Hausa–English. The Oxford University Press.
- Schön, James Frederick (Rev.) (1882). Grammar of the Hausa language. archive.org (بە ئینگلیزی). London: Church Missionary House. p. 270. Archived from the original on October 19, 2018. Retrieved Oct 19, 2018. (Now in the public domain).
سەرچاوەکان
بەستەرە دەرەکییەکان
فەرھەنگ لە ویکیفەرھەنگ 
میدیا لە ویکیمیدیا کۆمنز 
ڕێنوێنی گەشت لە ویکیگەشت 
دراوە لە ویکیدراوە
- زمانی ھەوسە لە کێرلی
دەروازەی چاد
دەروازەی نێجیریا
دەروازەی نیجەر
دەروازەی گانا
دەروازەی بێنین
دەروازەی ئەفریقا
دەروازەی زمان
دەروازەی بورکینافاسۆ
دەروازەی تۆگۆ
دەروازەی سوودان
دەروازەی کامیروون
