1693

• Llyfrau
  • John Dennis - The Impartial Critick
  • Samuel Wesley - The Life of Our Blessed Lord
• Drama
  • William Congreve - The Double Dealer
• Cerddoriaeth
  • Marc-Antoine Charpentier - Médée (opera)
• Tannau

Tân bach glas: Ym 1693 ymddangosodd dân bach glas rhyfedd ar hyd glannau’r Traeth Bach, Harlech. Tybid ar y dechrau y gellid ei reoli’n eithaf hawdd, ond nid felly bu. Lledaenodd y tân gan gynhyrchu mwg annymunol. Llosgwyd teisi gwair ar dir Cefntrefor, Glasfryn ac yn yr Ynys, Talsarnau. Yn ogystal â dinistrio eiddo, roedd y tân hefyd yn llygru’r awyr â gwenwyn a bu farw nifer o anifeiliaid ar dyddynnod cyfagos. Roedd hyn yn peri ofn mawr i drigolion yr ardal.
Ymhen ychydig wythnosau tybid bod sŵn yn cael effaith ar y fflamau ac y byddai felly’n bosib eu rheoli. Ar ôl clywed hyn, daeth ugeiniau o bobl bob dydd i wneud y swn mwyaf posib â chyrn, drymiau, gynnau ac unrhyw offer arall addas at y gwaith. Yn rhyfeddol, gwelwyd bod y fflamau’n gwanhau ac yn cilio mewn ambell fan!
Beth oedd achos y tân? Credai rhai mai gŵr a daflwyd allan o Dyddyn Siôn Wyn oedd wedi peri rhyw hud melltithiol ar y tir yno, a honno wedi lledaenu ar hyd y glannau.
Daethpwyd i wybod er hynny mai nwyon tanllyd, gwenwynig a godai o’r corsydd ar lannau’r traeth oedd yr achos a hynny wedi cychwyn ym Morfa Bychan. Nid melltith, na dim felly, a achosodd y tân bach glas. Nid ychwaith y sŵn a wnaed gan y bobl a barodd i’r fflamau wanhau a chilio, ond dyna’r adeg pan oedd nwyon methan y canwyll corff yn darfod o’r tir.^[1]
O ran y nwyon, mae'n siwr mai Wil o'the Wisp, cannwyll y gors neu tân ellyll oedd wrth wraidd y ffenomenon, o achos methan yn y gwlyptiroedd? Pam nad yw’n cael ei weld cymaint heddiw? Tybir mai oherwydd holl draenio’r mawnogydd a fu ers hynny sydd wedi dihysbyddu’r methan, a llai o ddefnydd o fflam noeth i oleuo'r ffordd.

Peli tán: ym Morfa Harlech cofnododd Edward Llwyd beli tân yn codi, efallai yn gysylltedig â ffawt Mochras. Tybia Twm Elias mai dyma ysbrydolodd Elis Wyn i gyfansoddi'r Gweledigaethau tua’r un cyfnod.^{[angen ffynhonnell]}

• Locustiaid

Y flwyddyn hon cofnodwyd swarm of locusts which appeared in Wales in the year 1693.^[2] A dyma gadarnhad o’r digwyddiad o Mathri, Sir Benfro ar 20 Hydref 1693 gan Edward Llwyd ar ôl gweld pla o locustiaid:

It is in length from head to the tips of its wings 3 inches and a quarter, of a reddish colour all over; eyes are very prominent and large, the antennae about the thickness of a hog's bristle...the hind legs are very beautiful, the thighs hexangular, the shanks a lively red, wings about 3 inches long, garnished with reticulated black spots".

Tynnodd Llwyd luniau ohonynt gan eu disgrifio i'r Gymdeithas Frenhinol. Dyma'r unig dro i locustiaid gael eu cofnodi yn y Sir.^[3]

• Llosgfynydd

Ffrwydrodd Mynydd Etna ar 11 Ionawr 1693^[4]

• 7 Mawrth - Pab Clement XIII (m. 1769)
• 22 Mawrth - Hugh Hughes (Y Bardd Coch o Fôn) (m. 1776)

• 25 Mai - Madame de la Fayette, awdures, 59
• Gorffennaf - John Davies (cyfieithydd), 68