Γκρίζα φώκια

Υπάρχουν δύο αναγνωρισμένα υποείδη γκρίζας φώκιας^[4], τα εξής:

Εικόνα	Υποείδη	Γεωγραφική κατανομή
	Halichoerus grypus grypus, Fabricius, 1791	Βαλτική Θάλασσα
	Halichoerus grypus atlantica, Nehring, 1886	Υποδιαιρείται στον πληθυσμό του δυτικού Β. Ατλαντικού (ανατολ. Καναδάς και βορειοανατολ. ΗΠΑ) και τον πληθυσμό του δυτικού Β. Ατλαντικού (Βρετανικές Νήσοι, Ισλανδία, Νορβηγία, Δανία, Νήσοι Φερόες και Ρωσία)[5]

Το δείγμα με βάση το οποίο ορίσθηκε το υποείδος H. g. grypus (Ζωολογικό Μουσείο της Κοπεγχάγης, κωδ. δείγματος ZMUC M11-1525) θεωρείτο χαμένο επί πολλά έτη, αλλά ξαναβρέθηκε το 2016, οπότε ένας έλεγχος του DNA του έδειξε ότι προερχόταν από τη Βαλτική Θάλασσα, και συγκεκριμένα από τα νερά κοντά στη νήσο Άμεγια της ανατολικής Δανίας, αντί της Γροιλανδίας όπως μέχρι τότε πιστευόταν (επειδή είχε περιγραφεί πρώτα στο βιβλίο του Ότο Φαμπρίκιους για τα ζώα της Γροιλανδίας, το Fauna Groenlandica). Η ονομασία H. g. grypus μεταφέρθηκε έτσι στο υποείδος της Βαλτικής (αντικαθιστώντας την H. g. macrorhynchus), ενώ η ονομασία H. g. atlantica που ήταν σε αχρηστία επαναφέρθηκε για το υποείδος του Ατλαντικού.^[6]

Μοριακές μελέτες έχουν υποδείξει ότι ο ανατολικός και ο δυτικός πληθυσμός του Β. Ατλαντικού έχουν διαχωρισθεί γενετικώς εδώ και τουλάχιστον ένα εκατομμύριο έτη και δυνητικώς θα μπορούσαν να θεωρηθούν ξεχωριστά υποείδη.^[7]

Ο αλίχοιρος είναι μια μεγάλη φώκια, με τα αρσενικά στον πληθυσμό του ανατολικού Ατλαντικού να φθάνουν σε μήκος το 1,95 έως 2,3 μέτρα και σε βάρος τα 170 έως 310 κιλά. Τα θηλυκά είναι αρκετά μικρότερα: συνήθως έχουν μήκος 1,6 έως 1,95 μέτρο και βάρος 100 έως 190 κιλά. Στον δυτικό Β. Ατλαντικό αμφότερα τα φύλα είναι συχνά πολύ μεγαλύτερα, με τα αρσενικά να έχουν μέσο μήκος περί τα 2,7 μ. και βάρος μέχρι 400 κιλά, και τα θηλυκά να έχουν μέσο μήκος 2,05 μ. και μέγιστο βάρος τα 250 κιλά. Η μεγαλύτερη αρσενική γκρίζα φώκια που έχει καταγραφεί είχε μήκος 3,3 μέτρα.^[8][9][10] Η γκρίζα φώκια ξεχωρίζει από τη μικρότερη «φώκια των λιμανιών» ή κοινή φώκια (είδος Phoca vitulina) επειδή έχει ρουθούνια μακριά το ένα από το άλλο και λιγότερες βούλες στο σώμα της.^[11][12] Επίσης οι «κουκουλοφόρες φώκιες» (γένος Cystophora) συγχέονται κάποτε όταν ξεχειμωνιάζουν με τις γκρίζες φώκιες, καθώς έχουν το ίδιο περίπου μέγεθος και ως ένα βαθμό το ίδιο μακρύ ρύγχος, αλλά οι κουκουλοφόρες έχουν πιο ανοικτόχρωμο βασικό χρώμα, που κάνει τις σκούρες βούλες τους να ξεχωρίζουν εντονότερα.^[13] Οι γκρίζες φώκιες, ως «πραγματικές φώκιες», δεν έχουν εξωτερικά πτερύγια στα αυτιά τους. Επίσης έχουν χαρακτηριστικά μεγάλο ρύγχος.^[14] Τα αρσενικά έχουν μεγαλύτερα ρύγχη και λιγότερο καμπύλο σώμα από όσο τα αρσενικά της κοινής φώκιας. Τα αρσενικά είναι γενικώς πιο σκουρόχρωμα από τα θηλυκά, με πιο ανοικτόχρωμα τμήματα γύρω από τον λαιμό. Τα θηλυκά έχουν χρώμα ασημόγκριζο προς το φαιό, με σκουρόχρωμες βούλες.

Στις Βρετανικές Νήσους η γκρίζα φώκια αναπαράγεται σε αρκετές αποικίες της ανά τις ακτές. Οι μεγαλύτερες αποικίες είναι αυτές του Ακρωτηρίου Μπλάκνυ (Blakeney Point) στο βόρειο Νόρφοκ, του Ντόνα Νουκ στο Λίνκολνσιρ, των Νήσων Φαρν (με περίπου 6.000 ζώα), των Ορκάδων και της απομονωμένης νησίδας Νορθ Ρόνα^[15] πέρα από τις βόρειες ακτές της Σκωτίας, της Νήσου Λάμπεϋ έξω από το Δουβλίνο και της Νήσου Ράμσυ στα νότια της ακτής της Ουαλίας. Στην ανατολική Βόρεια Θάλασσα υπάρχουν αποικίες γκρίζας φώκιας έξω από τα νησιά Ζυλτ, Άμρουμ και Χέλγκολαντ.^[16]

Στον δυτικό Βόρειο Ατλαντικό η γκρίζα φώκια συναντάται συνήθως σε μεγάλους αριθμούς στα παράλια ύδατα του Καναδά και νότια μέχρι τη Ναντουκέτη των ΗΠΑ. Στον Καναδά βρίσκεται συνήθως στον Κόλπο του Αγίου Λαυρεντίου, τη Νέα Γη και το Κεμπέκ. Η μεγαλύτερη αποικία γκρίζας φώκιας σε όλη τη Γη βρίσκεται στη Νήσο Σαμπλ, στα ανοικτά της Νέας Σκωτίας. Στις ΗΠΑ βρίσκεται όλο το έτος στις ακτές της Νέας Αγγλίας, ιδίως του Μέιν και της Μασαχουσέτης. Αρχαιολογικά ευρύματα βεβαιώνουν την ύπαρξή τους και νοτιότερα πριν από αιώνες, συγκεκριμένα στη Νήσο Μπλοκ, στο Μάρθας Βάινγιαρντ και κοντά στο στόμιο του ποταμού Κουίνιπιακ στο Νιου Χέιβεν (Κονέκτικατ).^[17] Ωστόσο σήμερα πλέον έχουν εξακριβωθεί παρατηρήσεις του είδους πολύ πιο νότια, στη Βόρεια Καρολίνα. Πέρα από αυτές τις πολύ μεγάλες αποικίες υπάρχουν και πολλές μικρότερες, κάποιες από τις οποίες είναι γνωστές στους τουρίστες που συγκεντρώνονται για να τις παρατηρήσουν, παρά το μικρό τους μέγεθος, π.χ. στους βράχους Κάρακς της Κορνουάλης.

Ο πληθυσμός του υποείδους της Βαλτικής Θάλασσας θεωρείται ενιαίος και απομονωμένος.^[1]

Τον χειμώνα οι γκρίζες φώκιες συναντώνται και «αποτραβηγμένες» πάνω σε βράχους, νησίδες και σκοπέλους κοντά στην ακτή. Την άνοιξη προσφάτως απογαλακτισθέντα «κουτάβια» τους συναντώνται κάποτε απομονωμένα σε ακτές αφότου χωρίστηκαν από τη μητρική ομάδα τους.

Οι γκρίζες φώκιες τρώγονται από τους συνήθεις θηρευτές των πτερυγιόποδων θηλαστικών. Οι μεγάλοι καρχαρίες είναι γνωστό ότι τις τρώνε στις θάλασσες του Καναδά, ιδίως λευκοί καρχαρίες, αλλά με καταγεγραμμένη επίθεση και από καρχαρία της Γροιλανδίας.^[18][19] Στα νερά της Μεγάλης Βρετανίας οι γκρίζες φώκιες αποτελούν αρκετά κοινό είδος διατροφής για την όρκα.^[20][21] Φαίνεται ότι σε σπάνιες περιπτώσεις νεογέννητες γκρίζες φώκιες αρπάζονται ζωντανές από θαλασσαετούς.^[1]

Οι αλίχοιροι τρέφονται με μεγάλη ποικιλία ψαριών, κυρίως ψάρια του βυθού ή της βαθιάς ενδιάμεσης ζώνης, τα οποία συλλαμβάνουν σε βάθη μεγαλύτερα των 70 μέτρων. Σε πολλές περιοχές οι αμμοδύτες (Ammodytes) αποτελούν σημαντικό στοιχείο της δίαιτάς τους. Τοπικές προτιμήσεις είναι επίσης ο μπακαλιάρος του Ατλαντικού και τα συγγενικά του είδη, η γλώσσα και άλλα επίπεδα ψάρια, η ρέγγα^[22], οι λαυρίδες^[23] και τα σαλάχια^[24]. Ωστόσο είναι βέβαιο ότι η γκρίζα φώκια θα φάει οτιδήποτε είναι διαθέσιμο, ακόμα και χταπόδια^[25] και αστακούς.^[26] Η μέση ημερήσια ανάγκη για τροφή εκτιμάται στα 5 χιλιόγραμμα, αν και η φώκια δεν τρώει κάθε μέρα, ούτε κατά την εποχή της ανατροφής των μικρών της.

Πιο πρόσφατες παρατηρήσεις και μελέτες από τη Σκωτία, την Ολλανδία και τη Γερμανία υποδεικνύουν ότι στην ανάγκη οι γκρίζες φώκιες θα κυνηγήσουν και μεγάλα θηράματα, όπως οι κοινές φώκιες και οι φώκαινες του λιμανιού.^[27][28][29] Το 2014 μια αρσενική γκρίζα φώκια στη Βόρεια Θάλασσα καταγράφηκε να σκοτώνει και να τρώει 11 μικρά του δικού της είδους μέσα σε μία εβδομάδα. Παρόμοιες πληγές που ανακαλύπτονται πάνω στα πτώματα μικρών στη Βόρεια Θάλασσα υποδεικνύουν ότι ο κανιβαλισμός και η παιδοκτονία μπορεί να μην είναι σπάνια φαινόμενα στη γκρίζα φώκια.^[30]

Παρά το ότι ήταν γνωστό ότι τα θαλάσσια θηλαστικά επικοινωνούν μεταξύ τους φωνητικά, νέες έρευνες επιστημόνων αποκαλύπτουν ότι οι γκρίζες φώκιες κτυπούν τα πτερύγιά τους (μια μορφή «χειροκροτήματος») ως μορφή επικοινωνίας, αλλά και (μόνο υποβρυχίως) για να αποθαρρύνουν κάποιον θηρευτή. Κατά την εποχή του ζευγαρώματος το «χειροκροτήμα» μπορεί να αποτελεί έναν τρόπο αναζητήσεως συντρόφου. Οι ερευνητές υποδεικνύουν ότι οι φώκιες είναι γνωστό ότι «χειροκροτούν»,οπότε αυτή η συμπεριφορά μπορεί να μη θεωρείται έκπληξη, αλλά το κτύπημα που ήταν γνωστό ως τώρα συνέβαινε σε κατάσταση αιχμαλωσίας και δεν είχε παρατηρηθεί ποτέ στη φύση. Οι ερευνητές εξεπλάγησαν από το πόσο δυνατά μπορούσαν να κτυπήσουν τα πτερύγιά τους οι φώκιες κάτω από την επιφάνεια του νερού.^[31]

Οι αλίχοιροι κυνηγούν και τρώνε περισσότερο από το κανονικό πριν την εποχή ανατροφής, ώστε να αποθηκεύσουν λίπος στο σώμα τους, το οποίο καταναλώνουν όταν αναθρέφουν και θηλάζουν τα μικρά τους, καθώς δεν κυνηγούν για τροφή αυτό το χρονικό διάστημα. Τα θηλυκά γεννούν ένα μόνο μικρό κάθε έτος, με την αναπαραγωγική ηλικία να αρχίζει στο τέταρτο έτος 4 και να φθάνει μέχρι το τριακοστό. Κατά την ανατροφή, όλη η φροντίδα παρέχεται από το θηλυκό.^[32] Τα μικρά γεννιούνται με βάρος περί τα 14 κιλά.^[33] Γεννιούνται το φθινόπωρο στον ανατολικό Ατλαντικό και τον χειμώνα (Ιανουάριο και Φεβρουάριο) στον δυτικό Ατλαντικό, φέροντας λευκή μαλακή γούνα. Μεγαλώνουν γρήγορα πίνοντας το γάλα των μητέρων τους, που είναι εξαιρετικά πλούσιο σε λιπαρά (περιέχει μέχρι και 60% λίπη).^[33] Γίνονται γρήγορα αυτοδύναμα, με τις μητέρες τους να επιστρέφουν στη θάλασσα για να τραφούν, αμέσως μετά τον απογαλακτισμό. Τα νήπια περνούν και εκείνα μια περίοδο νηστείας μετά τον απογαλακτισμό τους, προτού εγκαταλείψουν τη στεριά και μάθουν να κολυμπούν.^[34] Μέσα σε έναν μήνα η γούνα τους έχει αποβληθεί και αναπτύσσεται το πυκνό υδατοστεγές ενήλικο τρίχωμα. Τότε φεύγουν για τη θάλασσα.

Οι πιθανότητες να επιβιώσει ένα μικρό γκρίζας φώκιας το πρώτο έτος της ζωής του εκτιμώνται από 85%^[35][36] μέχρι και κάτω από 50%^[37], ανάλογα με την τοποθεσία και τις συνθήκες. Η κυριότερη αιτία θανάτου σε αυτή την ηλικία είναι ο αργός θάνατος από ασιτία.^[37]

Μετά από μια περίοδο μεγάλης μειώσεως πληθυσμών της γκρίζας φώκιας στις ΗΠΑ εξαιτίας κυνηγιού από τον άνθρωπο για λίπος, κρέας και γούνες, το είδος άρχισε να ανακάμπτει στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Μέχρι το 1945 στο Μέιν και μέχρι το 1962 στη Μασαχουσέτη πλήρωναν ανταμοιβή για κάθε φώκια, επειδή κατέστρεφαν τα δίχτυα των ψαράδων.^[38] Το 1973, και ενώ ένα έτος νωρίτερα το αμερικανικό Κογκρέσο είχε περάσει την Πράξη Προστασίας Θαλάσσιων Θηλαστικών, μια επισκόπηση ολόκληρης της ακτογραμμής του Μέιν βρήκε μόνο 30 γκρίζες φώκιες.^[38] Αρχικώς οι πληθυσμοί του ζώουν αυξάνονταν με βραδύ ρυθμό, αλλά κατόπιν αναβίωσαν σε νησιά, από τις ακτές του Μέιν μέχρι νοτίως του Ακρωτηρίου Κοντ. Σύμφωνα με μια μελέτη γενετικής, ο νέος πληθυσμός γκρίζας φώκιας των ΗΠΑ προήλθε από «επανεποικισμό» από φώκιες του Καναδά.^[39] Το 2011 μετρήθηκαν 15.756 γκρίζες φώκιες μόνο στα παράλια ύδατα της νοτιοανατολικής Μασαχουσέτης.^[40] Τώρα πλέον εμφανίζονται όλο και συχνότερα στα νερά της Νέας Υόρκης και του Νιου Τζέρσεϊ, και αναμένεται να σχηματίσουν αποικίες και ακόμα νοτιότερα.

Η ηχορύπανση συνεχίζει να επηρεάζει την επικοινωνία των θαλάσσιων ζώων, γεγονός ιδιαιτέρως σημαντικό στην περίπτωση των θαλάσσιων θηλαστικών. Είναι δύσκολο να προστατευθούν οι συμπεριφορές ζώων όπως η γκρίζα φώκια αν δεν είναι γνωστοί όλοι οι λόγοι της κάθε συμπεριφοράς. Π.χ. η πρόσφατη ανακάλυψη της επικοινωνίας με κτύπημα των πτερυγίων αποτελεί έναν ακόμα παράγοντα που πρέπει να ληφθεί υπόψη όταν εξετάζεται η σημασία της μειώσεως των ανθρωπογενών θορύβων στη θάλασσα.^[31]

Στο Ηνωμένο Βασίλειο οι φώκιες γενικώς προστατεύονται από ειδικό νόμο του 1970, ο οποίος όμως δεν ισχύει στις ακτές της Βόρειας Ιρλανδίας. Στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν επίσης διαμαρτυρίες από ψαράδες ότι οι ψαριές τους έχουν μειωθεί εξαιτίας της αυξήσεως του πληθυσμού της γκρίζας φώκιες.

Ο πληθυσμός της Βαλτικής Θάλασσας έχει αυξηθεί κατά 8% κάθε έτος μεταξύ του 1990 και του 2005, ενώ από το 2005 παραμένει σταθερός. Από το 2011 το κυνήγι της γκρίζας φώκιας είναι νόμιμο στη Σουηδία και τη Φινλανδία, με το 50% του μέγιστου επιτρεπόμενου αριθμού να καλύπτεται. Υπάρχουν ωστόσο και άλλες αιτίες ανθρωπογενούς θανάτου, όπως ο θάνατος από πνιγμό όταν μπλέκονται σε δίχτυα ψαράδων και άλλα αλιευτικά εργαλεία.^[41]

Σε αιχμαλωσία

Η γκρίζα φώκια έχει αποδειχθεί ότι προσαρμόζεται σε ζωή σε αιχμαλωσία και συναντάται συχνά σε ζωολογικούς κήπους κοντά στις περιοχές όπου βρίσκεται στη φύση, ιδίως στην Ευρώπη. Παραδοσιακά αποτελούσαν δημοφιλή ζώα σε τσίρκα και παρουσιάζονται ακόμα να εκτελούν ασκήσεις ισορροπίας και άλλες επιδείξεις. Τουλάχιστον μία γκρίζα φώκια στην ιστορία φαίνεται ότι έχει αποδράσει από την αιχμαλωσία, έχοντας παρατηρηθεί στη Μαύρη Θάλασσα, κοντά στις ακτές της ανατολικής Κριμαίας, δηλαδή καθαρά εκτός της γεωγραφικής κατανομής της.^[42] Πολλές φώκιες σε αιχμαλωσία διδάσκονται διάφορες πράγματα, όπως το «χειροκρότημα» με τα εμπρόσθια πτερύγιά τους.

• Ο αλίχοιρος στα Wikispecies
• Κλιπς και εικόνες του BBC Wales Nature με γκρίζες φώκιες
• Η γκρίζα φώκια σε ιστότοπο για τα πτερυγιόποδα
• ARKive – εικόνες και κλιπ με αλίχοιρους από τον Ατλαντικό
• images of the grey seal from North Sea (Halichoerus grypus)
• Εταιρεία Προστασίας της Γκρίζας Φώκιας (Grey Seal Conservation Society, GSCS]