Κοίλη Ιπποθοωντίδας

Ο δήμος της Κοίλης, ήταν δήμος του άστεως.^[1] Βρισκόταν εν μέρει εντός και εν μέρει εκτός από το Θεμιστόκλειο τείχος της αρχαίας Αθήνας, στην κοιλάδα ανάμεσα στο Μουσείο (γνωστό επίσης ως λόφο των Μουσών και σήμερα ως λόφο Φιλοπάππου) και τους λόφους στη νότια πλευρά του Ιλισσού ποταμού, νοτιοδυτικά της Πνύκας,^[2] κοντά στην Πύλη της Μελίτης ή τις Μελιτίδες Πύλες^[3] στην Κοίλη Οδό και νότια του δήμου των Κειριάδων.

Ο ερευνητής του 19ου αιώνα Διονύσιος Σουρμελής, πίστευε ότι ο δήμος βρισκόταν στο χωριό Βάθια, μεταξύ των πυλών της Αχαρνίας και της Μελιτίδος έξω από τον περίβολο της πόλης, από το ρεύμα το οποίο βρισκόταν τότε εκεί μέχρι την Βρύση του Αγά.^[4]

Στην Κοίλη Οδό, η οποία συνέδεε την περιοχή της Ακρόπολης με τον Πειραιά, κατά μήκος του Θεμιστόκλειου τείχους, βρισκόντουσαν οι τάφοι του Κίμωνα και του ιστορικού Θουκυδίδη.^[5]

Σύμφωνα με τις μέχρι τώρα ανασκαφές, τις οποίες διεξήγαγε στην περιοχή του δήμου και κατά μήκος της «διά Κοίλης Οδού», η Α' Eφορεία Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων, έχουν προκύψει τα εξής:^[6]

• Συνοικία Κοίλης: Στη χαράδρα ανάμεσα στον λόφο των Μουσών και την Πνύκα υπάρχει πυκνότατο οικιστικό πλέγμα.
• Οδός Κοίλης: Αποκατάσταση της αρχαίας οδού σε ένα μήκος 500 μέτρων. Η οδός είχε πλάτος από 3,50 έως 8,50 μ. και ήταν διπλής κατεύθυνσης.
• Νεκροταφείο Κοίλης: Ανασκάφηκε το νεκροταφείο, κατά μήκος της αρχαίας οδού Κοίλης, ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής.

Η περιοχή της Κοίλης εκτεινόταν μετά το χώρο των Δυτικών Λόφων (ο λόφος του Μουσείου, γνωστός σήμερα ως λόφος Φιλοπάππου, ο λόφος της Πνύκας και ο λόφος των Νυμφών, οι οποίοι βρίσκονται στα δυτικά της Ακρόπολης των Αθηνών).^[7]

Τμήμα της Κοίλης Οδού, έχει ανακαλυφθεί επίσης στην περιοχή των Πετραλώνων και σύμφωνα με την αρχαιολόγο Ελένη Μπάνου: «Στα Πετράλωνα, που σε όλη τη διάρκεια του 4ου αιώνα π. Χ. υπήρχαν εργαστηριακές εγκαταστάσεις - η περιοχή άλλωστε ενδείκνυτο για το εμπόριο και τη μεταφορά αγγείων προς τον Πειραιά μέσω των Μακρών τειχών- είναι γνωστή από παλιά η «δια Κοίλης οδός», η οποία διευκόλυνε την επικοινωνία του δήμου της Μελίτης με την εντός των τειχών περιοχή. Ένα τμήμα αυτής της οδού αποκαλύφθηκε πρόσφατα ενώ ένα άλλο τμήμα οδοστρώματος και αναλήμματος σώζεται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στο ισόγειο οικοδομής επί της οδού Δημοφώντος».^[8]

Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,^[9] ως μέλος αρχικά της Ιπποθοωντίδας φυλής, συμμετείχε με 3 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη περίοδο (307/306 – 224/223 π.Χ.). ο δήμος μεταφέρθηκε στην «μακεδονική» Δημητριάδα φυλή, αντιπροσωπευόμενος από 3 βουλευτές στη Βουλή των 600 και κατά την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.). Μετά την κατάργηση και διάλυση των «μακεδονικών φυλών» (Αντιγονίς και Δημητριάς) επανήλθε στην Ιπποθοωντίδα φυλή για την επόμενη τέταρτη περίοδο (201/200 π.Χ. – 126/127), καθώς και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) με άγνωστο αριθμό βουλευτών–αντιπροσώπων.

Ο δημότης της αρχαίας Κοίλης αναφερόταν με την χρήση της λέξης «εκ Κοίλης», δηλαδή προέρχεται από την Κοίλη.^[10] Αρχικά, ο δήμος της Κοίλης θεωρείται ότι ήταν ο πιο πυκνοκατοικημένος στην πόλη της Αθήνας και ο βασικός οικισμός του δήμου βρισκόταν κατά μήκος της Κοίλης Οδού απλωμένος και από τις δυο πλευρές της. Από τα πιο σημαντικά μνημεία στην περιοχή του δήμου ήταν α) το μνημείο–τάφος του ολυμπιονίκη, στο αγώνισμα του τέθριππου, Κίμωνα, (Κίμων του Στησαγόρα ή Κίμων ο Κοάλεμος), γνωστό και ως «Κιμώνεια μνήματα», το οποίο βρισκόταν στην «διά ΚοίληςΟδό» απέναντι από το σημείο το οποίο θάφτηκαν τα άλογα του με τα οποία είχε στεφθεί νικητής για 3 συνεχόμενες φορές, στους 61ους (536 π.Χ.), 62ους (532 π.Χ.), και 63ους (528 π.Χ.), Ολυμπιακούς Αγώνες.^[11] και β) το μνημείο–τάφος του ιστορικού Θουκυδίδη.^[12][13] Χάρη σε αυτές τις πολλές ιστορίες, οι οποίες αναφέρονταν στα μνημεία αυτά, οι ερευνητές σκέφτηκαν αρχικά ότι ο δήμος θα έπρεπε να ήταν, τουλάχιστον σε ένα μέρος του, έξω από τα τείχη της πόλης, αφού ο Κικέρων είχε γράψει ότι ήταν παράνομο να θάβουν τους νεκρούς μέσα στα τείχη της πόλης. Ωστόσο, τα αρχαιολογικά ευρήματα έχουν δείξει ότι μόνο ένα μικρό τμήμα του δήμου, το οποίο περιέχει τους τάφους, αναπτυσσόταν εκτός των τειχών. Ο δήμος επίσης, είχε τη δική του Αγορά. Στην ελληνιστική εποχή χτίστηκε σειρά τοίχων αντιστήριξης, εντός του δήμου, με σκοπό την αμυντική θωράκιση της πόλης, έργο όμως, το οποίο εγκαταλείφθηκε και τελικά ο χώρος χρησιμοποιήθηκε κατά τη ρωμαϊκή εποχή, ως Νεκρόπολις (=νεκροταφείο).

Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από τον δήμο της Κοίλης, όπως ο Βάκχιος ο εκ Κοίλης γιος του Μητροβίου, ο βουλευτής Δαμύλος ο εκ Κοίλης, ο χοροδιδάσκαλος Δημήτριος ο εκ Κοίλης γιος του Ερμογένου, ο βουλευτής Δημοφών ο εκ Κοίλης, ο επιστάτης στα Προπύλαια Δίκτυς ο εκ Κοίλης, ο κληρούχος Διογένης ο εκ Κοίλης, ο δικαστής Διόνυσος ο εκ Κοίλης, ο Δρομοκλής ο εκ Κοίλης γιος του Αριστομένους κ.α.^[14] Από τους πλέον γνωστούς, οι οποίοι είχαν κάποιου είδους σχέση με το δήμο ή την περιοχή του ήταν επίσης οι:

• Κίμωνας, θάφτηκε στην περιοχή του δήμου τον έκτο αιώνα π.Χ.
• Αρχίνος, γεννήθηκε τον πέμπτο αιώνα π.Χ., (πιθανώς είχε ενταχθεί στον δήμο).
• Λεπτίνης, γεννήθηκε γύρω στα μέσα του πέμπτου αιώνα π.Χ., (είχε ενταχθεί στον δήμο).

• Αρχαία Αθήνα
• Ιπποθοωντίδα φυλή
• Δημητριάδα φυλή

Πρωτογενείς πηγές

• Ηρόδοτος, «Ιστορίαι», Βιβλίο ΣΤ΄, «Ερατώ», 103.1-4.
• Μαρκελλίνος, «Βίος Θουκυδίδου», - Marcellino, “Vita di Tucidide”, XVII, 55 και Immanuel Bekker, "De bello Peloponnesiaco: accedunt scholia Graeca et dukeri wassiique annotationes", Thucydides, Immanuel Bekker, Τόμος 1, Reimer, 1821, ενότητα: Μαρκελλίνου, "Βίος Θουκυδίδου", σελ. xvii.
• Παυσανίας, «Ελλάδος περιήγησις», «Αττικά», 23.9.
• Ελληνικές επιγραφές - IG Κοιλ^{[νεκρός σύνδεσμος]} Attica (IG I-III).

Δευτερογενείς πηγές

• Coele, στην ιστοσελίδα: referenceworks.brillonline.com,
• Ουίλλιαμ Σμιθ,  Το συγκεκριμένο λήμμα περιλαμβάνει περιεχόμενο από πηγή, η οποία αποτελεί, πλέον, κοινό κτήμα: 
  (Αγγλικά) Smith, William, επιμ. (1854–1857). «Athenae». Dictionary of Greek and Roman Geography. Λονδίνο: John Murray.  Athenae
• John S. Traill: The political organization of Attica: a study of the demes, trittyes, and phylai, and their representation in the Athenian Council, “Attica”. Princeton: American School of Classical Studies at Athens (ASCSA), 1975, ISBN 978-0-87661-514-0
• John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 136.
• Peter Siewert, "Die Trittyen Attikas und die Heeresreform des Kleisthenes", C.H. Beck, München 1982, ISBN 3406080634, ISBN 9783406080630
• "Α' Eφορεία Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων Αρχειοθετήθηκε 2015-05-22 στο Wayback Machine." (pdf), σελ. 8.

• «Koile». www.ancientworlds.net (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Αυγούστου 2014. Ανακτήθηκε στις 9 Αυγούστου 2014. 
• "Ο αρχαίος Δήμος Κοίλης", στην ιστοσελίδα: city-of-athens.com
• Δήμος Αθηναίων, στην ιστοσελίδα: www.cityofathens.gr του Δήμου Αθηναίων.
• Traill, J. «Places: 579980 (Koile)». Pleiades. Ανακτήθηκε στις 11 Απριλίου 2017. 
• Koile, SW Pnyx, στις ιστοσελίδες: http://imperium.ahlfeldt.se & https://web.archive.org/web/20170808012018/http://dare.ht.lu.se/, Ψηφιακός Άτλας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ("Digital Atlas of the Roman Empire", Johan Ahlfeldt, Department of Archaeology and Ancient History, Lund University, Sweden), Πανεπιστήμιο Λουντ, Λουντ, Σουηδία, πρόγραμμα: Pelagios.
• Koile^{[νεκρός σύνδεσμος]}, Koile Icons^{[νεκρός σύνδεσμος]}, στην ιστοσελίδα: ASCSA Digital Collections και https://web.archive.org/web/20170422162836/http://www.ascsa.edu.gr/ της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.
• Koile^{[νεκρός σύνδεσμος]}, Lexicon of Greek Personal Names (LGPN).
• Koile, Attic Inscriptions Online.