Πιρακετάμη
Η πιρακετάμη είναι φάρμακο που διατίθεται στο εμπόριο ως θεραπεία για τον μυόκλονο[3] και ως ενισχυτικό της γνωστικής λειτουργίας.[4] Τα στοιχεία που υποστηρίζουν τη χρήση του είναι ασαφή, με ορισμένες μελέτες να δείχνουν μέτρια οφέλη σε συγκεκριμένους πληθυσμούς και άλλες να δείχνουν ελάχιστο ή καθόλου όφελος.[5][6] Η πιρακετάμη πωλείται ως φάρμακο σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Η πώληση της πιρακετάμης δεν είναι παράνομη στις Ηνωμένες Πολιτείες, αν και δεν ρυθμίζεται ούτε έχει εγκριθεί από τον FDA, επομένως πωλείται νόμιμα μόνο για ερευνητική χρήση.[4]
 | |
 | |
| Ονομασία IUPAC | |
|---|---|
2-(2-Oxopyrrolidin-1-yl)acetamide | |
| Κλινικά δεδομένα | |
| Εμπορικές ονομασίες | Breinox, Dinagen, Lucetam, Nootropil, Nootropyl, Oikamid, Piracetam, Νοοτροπ και άλλες |
| AHFS/Drugs.com | International Drug Names |
| Οδοί χορήγησης | Από το στόμα, παρεντερικά ή εισπνεόμενο |
| Κυκλοφορία | |
| Κυκλοφορία |
|
| Φαρμακοκινητική | |
| Βιοδιαθεσιμότητα | ~100% |
| Έναρξη δράση | Γρήγορα μετά τη χορήγηση. Η λήψη τροφής καθυστερεί τη μέγιστη συγκέντρωση κατά 1,5 ώρα, περίπου 2-3 ώρες μετά τη χορήγηση.[2] |
| Βιολογικός χρόνος ημιζωής | 4–5 ώρες |
| Απέκκριση | Ούρα |
| Κωδικοί | |
| Αριθμός CAS | 7491-74-9  |
| Κωδικός ATC | N06BX03 |
| PubChem | CID 4843 |
| IUPHAR/BPS | 4288 |
| DrugBank | DB09210 |
| ChemSpider | 4677 |
| UNII | ZH516LNZ10 |
| KEGG | D01914 |
| ChEMBL | CHEMBL36715 |
| Χημικά στοιχεία | |
| Χημικός τύπος | C6H10N2O2 |
| Μοριακή μάζα | 142,16 g·mol−1 |
O=C1N(CC(=O)N)CCC1 | |
InChI=1S/C6H10N2O2/c7-5(9)4-8-3-1-2-6(8)10/h1-4H2,(H2,7,9) Key:GMZVRMREEHBGGF-UHFFFAOYSA-N | |
| Φυσικά στοιχεία | |
| Σημείο τήξης | 152 °C (306 °F) |
| (verify) | |
Η πιρακετάμη ανήκει στην ομάδα των ρακεταμίδιων, με χημική ονομασία ακεταμίδιο της 2-όξο-1-πυρρολιδίνης. Είναι παράγωγο του νευροδιαβιβαστή GABA[5] και μοιράζεται την ίδια δομή βάσης 2-οξο-πυρρολιδόνης με το πυρογλουταμικό οξύ. Η πιρακετάμη είναι ένα κυκλικό παράγωγο του GABA (γάμα-αμινοβουτυρικό οξύ). Τα σχετικά φάρμακα περιλαμβάνουν τα αντιεπιληπτικά λεβετιρακετάμη και μπριβαρακετάμη και τα θεωρούμενα νοοτρόπα ανιρακετάμη και φαινυλπιρακετάμη.
Αποτελεσματικότητα
Άνοια
Μια ανασκόπηση του Cochrane το 2001 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρχαν αρκετά στοιχεία που να υποστηρίζουν τη χρήση πιρακετάμης στην άνοια ή γνωστικά προβλήματα.[6] Μια ανασκόπηση του 2005 βρήκε ενδείξεις οφέλους σε ηλικιωμένα άτομα με γνωστική εξασθένηση.[5] Το 2008, μια ομάδα εργασίας της Βρετανικής Ακαδημίας Ιατρικών Επιστημών σημείωσε ότι πολλές από τις δοκιμές της πιρακετάμης για την άνοια ήταν λανθασμένες.
Δεν υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις ότι η πιρακετάμη παρουσιάζει όφελος στη θεραπεία της αγγειακής άνοιας.[7]
Κατάθλιψη και άγχος
Ορισμένες πηγές προτείνουν ότι η συνολική επίδραση της πιρακετάμης στη μείωση της κατάθλιψης και του άγχους είναι υψηλότερη από τη βελτίωση της μνήμης.[8] Ωστόσο, η κατάθλιψη αναφέρεται ότι είναι μια περιστασιακή ανεπιθύμητη ενέργεια της πιρακετάμης.[9]
Άλλες
Η πιρακετάμη μπορεί να διευκολύνει την παραμόρφωση των ερυθροκυττάρων στα τριχοειδή αγγεία που είναι χρήσιμο για καρδιαγγειακές παθήσεις.[5][3]
Λόγω της επίδρασής της στα περιφερικά αγγεία, η πιρακετάμη έχει προταθεί ως φάρμακο για τον ίλιγγο, τη δυσλεξία, το φαινόμενο Ραϊνώ και τη δρεπανοκυτταρική αναιμία.[5][3] Δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν τη χρήση της πιρακετάμης στην πρόληψη της δρεπανοκυτταρικής κρίσης[10] ή για την εμβρυϊκή δυσφορία κατά τον τοκετό.[11] Δεν υπάρχουν στοιχεία για το όφελος της πιρακετάμης με οξύ ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο[12] αν και υπάρχει συζήτηση ως προς τη χρησιμότητά της κατά την αποκατάσταση μετά το εγκεφαλικό.[13][14]
Κατά του αγγειόσπασμου
Η πιρακετάμη έχει βρεθεί ότι μειώνει την προσκόλληση των ερυθροκυττάρων στο ενδοθήλιο του αγγειακού τοιχώματος, καθιστώντας λιγότερο σοβαρό τυχόν αγγειόσπασμο στο τριχοειδές. Αυτό συμβάλλει στην αποτελεσματικότητά του στην προώθηση της μικροκυκλοφορίας, συμπεριλαμβανομένου του εγκεφάλου και των νεφρών.[5][3]
Παρενέργειες
Αναφέρονται περιστασιακά συμπτώματα γενικής διεγερσιμότητας, συμπεριλαμβανομένου του άγχους, της αϋπνίας, της ευερεθιστότητας, του πονοκεφάλου, της διέγερσης, της νευρικότητας, του τρόμου και της υπερκινησίας.[9][15][16] Άλλες αναφερόμενες ανεπιθύμητες ενέργειες περιλαμβάνουν υπνηλία, αύξηση βάρους, κλινική κατάθλιψη, αδυναμία, αυξημένη λίμπιντο και υπερσεξουαλικότητα.[9]
Σύμφωνα με μια ανασκόπηση του 2005, η πιρακετάμη έχει παρατηρηθεί να έχει τις ακόλουθες παρενέργειες: υπερκινησία, αύξηση βάρους, νευρικότητα, υπνηλία, κατάθλιψη και εξασθένιση.[5]
Η πιρακετάμη μειώνει τη συσσώρευση των αιμοπεταλίων καθώς και τη συγκέντρωση ινωδογόνου, και επομένως αντενδείκνυται σε ασθενείς που πάσχουν από εγκεφαλική αιμορραγία.[5][3]
Μηχανισμοί δράσης
Ο μηχανισμός δράσης της πιρακετάμης, όπως και με τις ρακεταμές γενικά, δεν είναι πλήρως κατανοητός. Το φάρμακο επηρεάζει τις νευρωνικές και αγγειακές λειτουργίες και επηρεάζει τη γνωστική λειτουργία χωρίς να δρα ως ηρεμιστικό ή διεγερτικό.[5] Η πιρακετάμη είναι ένας θετικός αλλοστερικός ρυθμιστής του υποδοχέα AMPA, αν και αυτή η δράση είναι πολύ αδύναμη και οι κλινικές της επιδράσεις ενδέχεται να μην διαμεσολαβούνται απαραίτητα από αυτή τη δράση.[17] Υποτίθεται ότι δρα σε κανάλια ιόντων ή φορείς ιόντων, οδηγώντας έτσι σε αυξημένη διεγερσιμότητα των νευρώνων.[18] Ο μεταβολισμός του εγκεφάλου GABA και οι υποδοχείς GABA δεν επηρεάζονται από την πιρακετάμη.[19]
Η πιρακετάμη βελτιώνει τη λειτουργία του νευροδιαβιβαστή ακετυλοχολίνη μέσω των μουσκαρινικών χολινεργικών (ACh) υποδοχέων, οι οποίοι εμπλέκονται σε διαδικασίες μνήμης.[20] Επιπλέον, η πιρακετάμη μπορεί να έχει επίδραση στους υποδοχείς γλουταμινικού NMDA, οι οποίοι εμπλέκονται στις διαδικασίες μάθησης και μνήμης. Η πιρακετάμη πιστεύεται ότι αυξάνει τη διαπερατότητα της κυτταρικής μεμβράνης.[20][21] Η πιρακετάμη μπορεί να επηρεάζει συνολικά τη νευροδιαβίβαση του εγκεφάλου μέσω της διαμόρφωσης των διαύλων ιόντων ( δηλ. Na +, K + ).[18] Έχει βρεθεί ότι αυξάνει την κατανάλωση οξυγόνου στον εγκέφαλο, σε σχέση με τον μεταβολισμό του ATP, και αυξάνει τη δραστηριότητα της αδενυλικής κινάσης σε εγκεφάλους αρουραίων.[22][23] Η πιρακετάμη, ενώ βρίσκεται στον εγκέφαλο, φαίνεται να αυξάνει τη σύνθεση του κυτοχρώματος b5,[24] που αποτελεί μέρος του μηχανισμού μεταφοράς ηλεκτρονίων στα μιτοχόνδρια. Αλλά στον εγκέφαλο, αυξάνει επίσης τη διαπερατότητα ορισμένων ενδιάμεσων ενώσεων του κύκλου του Κρεμπς μέσω της μιτοχονδριακής εξωτερικής μεμβράνης.[22]
Η πιρακετάμη αναστέλλει τους διαύλους ασβεστίου τύπου Ν. Η συγκέντρωση της πιρακετάμης στο κεντρικό νευρικό σύστημα μετά από τυπική δόση 1200 mg (περίπου 100 μΜ)[25] είναι πολύ υψηλότερη από τη συγκέντρωση που απαιτείται για την αναστολή των διαύλων ασβεστίου τύπου Ν (το IC50 της πιρακετάμης στους νευρώνες αρουραίου ήταν 3 μΜ).[26]