Στεριά

Ετυμολογικά, η λέξη στεριά προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό επίθετο στερεός, που περιγράφει μία κατάσταση της ύλης που χαρακτηρίζεται από μικρή κίνηση των μορίων, με αποτέλεσμα τα σώματα που βρίσκονται σε αυτήν την κατάσταση να έχουν σταθερό όγκο και σώμα. Η στεριά αναφέρεται στην σταθερότητα του εδάφους, που παραμένει ανθεκτικό και ακλόνητο.^[4]

Η λέξη ξηρά προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό επίθετο ξηρός, που περιγράφει μία άνυδρη κατάσταση της ύλης. ^[5]

Μια συνεχής έκταση γης που περιβάλλεται από ωκεανό ονομάζεται ξηρά. Εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο όρος χερσαία εδάφη. Στα χερσαία εδάφη περιλαμβάνονται οι υπερήπειροι, οι ήπειροι και τα νησιά. Υπάρχουν τέσσερις μεγάλες συνεχόμενες μάζες ξηράς στη Γη: η Αφρο-Ευρασία, η Αμερική, η Ανταρκτική και η Αυστραλία. Οι εκτάσεις γης που δύνανται να οργωθούν και να καλλιεργηθούν, ονομάζονται καλλιεργήσιμη γη ή αρόσιμη γη.^[6] Μία χώρα ή μία περιοχή μπορεί να αναφέρεται ως η γενέτειρα, η πατρίδα, ή η πατρική γη των ανθρώπων της.

Το παλαιότερο υλικό που βρέθηκε στο Ηλιακό Σύστημα χρονολογείται 4,5672 ± 0,0006 δισ. ετών,^[7] ως εκ τούτου, η ίδια η Γη πρέπει να έχει σχηματιστεί με προσαύξηση την ίδια περίοδο. Πριν από 4,54 ± 0,04^[8] δισ. χρόνια είχε σχηματιστεί η αρχέγονη Γη. Ο σχηματισμός και η εξέλιξη των σωμάτων του Ηλιακού Συστήματος έγινε παράλληλα με του Ήλιου. Θεωρητικά, ένα ηλιακό νεφέλωμα χωρίζει έναν όγκο από ένα μοριακό νέφος με βαρυτική κατάρρευση, ο οποίος αρχίζει να περιστρέφεται και επιπεδώνεται προς έναν περιαστρικό δίσκο, από τον οποίο, στη συνέχεια, αναπτύσσονται οι πλανήτες παράλληλα με το αστέρι. Ένα νεφέλωμα περιέχει αέρια, σωματίδια πάγου και σκόνες (με συμπεριλαμβανόμενα αρχέγονα νουκλεΐδια). Στην υπόθεση των νεφελωμάτων, τα πλανητοειδή αρχίζουν να σχηματίζονται από σωματίδια ύλης που συσσωρεύονται και συγκρατούνται μεταξύ τους αρχικά από συνεκτικές δυνάμεις και μετά από τη βαρύτητα. Ο σχηματισμός της αρχέγονης Γη διήρκεσε 10–20 εκ. χρόνια.^[9]

Η ατμόσφαιρα της Γης και οι ωκεανοί σχηματίστηκαν από ηφαιστειακές δραστηριότητες και εκλύσεις αερίων που περιείχαν υδρατμούς. Η θεωρία για την προέλευση των ωκεανών είναι ότι σχηματίστηκαν από συμπύκνωση επαυξημένη από ύδατα και πάγους που προήλθαν από αστεροειδείς, πρωτοπλανήτες και κομήτες.^[10] Σε αυτό το μοντέλο, τα ατμοσφαιρικά αέρια θερμοκηπίου προστάτευσαν τους ωκεανούς από το πάγωμα την περίοδο που ο νεοσύστατος Ήλιος βρισκόταν στο 70% μόνο της φωτεινότητάς του.^[11] Πριν από 3,5 δισ. χρόνια σχηματίστηκε το μαγνητικό πεδίο της Γης, το οποίο εμπόδισε τις απώλειες ατμόσφαιρας που θα οφείλονταν στον ηλιακό άνεμο.^[12] Η ατμόσφαιρα και οι ωκεανοί της Γης αδιάκοπα μεταβάλλουν τα σχήματα της γης με διεργασίες διάβρωσης και μεταφοράς στερεών στην επιφάνεια.^[13]

Ο εξωτερικός φλοιός της γης δημιουργήθηκε όταν το λιωμένο εξωτερικό στρώμα του πλανήτη Γη ψύχθηκε και σχηματίστηκε μια στερεή μάζα καθώς οι συσσωρευμένοι υδρατμοί άρχισαν να ενεργούν στην ατμόσφαιρα. Μόλις η Γήινη στεριά έγινε ικανή να υποστηρίξει τη ζωή, αναπτύχθηκε βιοποικιλότητα που εξελίχθηκε με την πάροδο εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών, και εμπλουτίζεται περαιτέρω, εκτός από όταν μαστίζεται από μαζικές εξοντώσεις.^[14]

Τα δύο μοντέλα^[15] που εξηγούν τη μάζα της γης προτείνουν είτε μια σταθερή ανάπτυξη έως τις σημερινές μορφές^[16] ή, ενδεχομένως, ταχεία ανάπτυξη^[17] νωρίς στην ιστορία της Γης^[18] που ακολουθήθηκε από μια μακροχρόνια σταθερότητα στις ηπειρωτικές περιοχές.^[19][20][21] Οι ήπειροι σχηματίστηκαν από τεκτονικές πλάκες, μια διαδικασία που τελικά αποδίδεται στη συνεχή απώλεια θερμότητας από το εσωτερικό της Γης. Σε χρονικές κλίμακες που διαρκούν εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, οι υπερήπειροι έχουν σχηματιστεί και έχουν διασπαστεί τρεις φορές. Πριν από περίπου 750 εκατομ. χρόνια μία από τις αρχαιότερες γνωστές υπερηπείρους, η Ροδινία, άρχισε να διαλύεται. Αργότερα οι ήπειροι αναδιευθετήθηκαν και σχηματίστηκε η Παννότια, πριν από 600–540 εκατομ. χρόνια, και τελικά σχηματίστηκε η Παγγαία, η οποία, επίσης, έσπασε σε κομμάτια πριν από 180 εκατομ. χρόνια.^[22]

Η έκταση ή εμβαδόν γης αναφέρεται στην συνολική επιφάνεια της γης μιας γεωγραφικής περιοχής ή χώρας (που μπορεί να περιλαμβάνει ασυνεχή κομμάτια στεριάς, όπως νησιά). Η συνολική επίπεδη έκταση της Γης είναι κατά προσέγγιση 148.939.063,133 τ.χλμ., που ισοδυναμεί με περίπου το 29,2% της συνολικής της επιφάνειας. Ωστόσο, όταν συνυπολογίζονται το ανάγλυφο του εδάφους και των φυτικών γαιών, η πραγματική τοπογραφική επιφάνεια - που εκτίθεται στον Ήλιο, τον αέρα και τη βροχή - είναι περίπου τετραπλάσια ^[23]. Το νερό καλύπτει περί το 70,8% της επίπεδης έκτασης της Γης, κυρίως με τη μορφή ωκεανών και πάγων.^[24]

Η κάλυψη του εδάφους είναι το φυσικό υλικό στην επιφάνεια της γης, και μπορεί να είναι γρασίδι, άσφαλτος, δέντρα, χώμα, νερό, κ.α.

• Το ανάγλυφο του εδάφους και των φυτικών γαιών καλύπτουν κατά προσέγγιση 64.000 εκατομ. εκτάρια (64 Gha), αλλά τα ποσοστά παραμένουν περίπου τα ίδια. ^[28]

Οι μύθοι για τη δημιουργία του κόσμου, σε πολλές θρησκείες, θυμίζουν ιστορίες για μια υπερφυσική θεότητα ή θεότητες που χώρισαν τη γη από τους ωκεανούς και τον αέρα. Η ίδια η Γη συχνά παρουσιάζεται προσωποποιημένη ως θεότητα, συνήθως μια θεά. Σε πολλούς πολιτισμούς η μητέρα θεά απεικονίζεται, επίσης, ως μια θεότητα της γονιμότητας. Για τους Αζτέκους η Γη ονομαζόταν Τοναντζίν—«η μητέρα μας», ενώ για τους Ίνκας η Γη ονομαζόταν Πατσαμάμα—«μητέρα γη». Η Κινεζική θεά Γη Χου Του^[29] μοιάζει με τη Γαία, την ομόλογη ελληνική θεά. Η Μπούμα Ντέβι είναι η θεά της Γης στον Ινδουισμό και επηρεάζεται από τα Γκράχα, τις θεότητες των 9 ουράνιων σωμάτων.^[30] Στην Σκανδιναβική μυθολογία η γιγάντισσα της Γης, Γιορντ, ήταν η μητέρα του Θωρ και κόρη του Άνναρ. Η αρχαία Αιγυπτιακή μυθολογία διαφέρει από εκείνη των άλλων πολιτισμών στο ότι η Γη (Γκεμπ) είναι αρσενική θεότητα και ο ουρανός (Νουτ) είναι θηλυκή.

Στο παρελθόν οι άνθρωποι πίστευαν ότι η Γη ήταν επίπεδη. Η Εβραϊκή αντίληψη για την επίπεδη γης εμφανίζεται εξίσου σε βιβλικές και μετα-βιβλικές εποχές.^{[Σημείωση 1] [Σημείωση 2]}

Στην πρώιμη Αιγυπτιακή^[31] και Μεσοποταμιακή σκέψη, ο κόσμος απεικονιζόταν ως ένας επίπεδος δίσκος που επιπλέει στον ωκεανό. Το Αιγυπτιακό σύμπαν απεικονιζόταν ως ένα ορθογώνιο κουτί με προσανατολισμό βορρά-νότου, και με μία ελαφρώς κοίλη επιφάνεια, με την Αίγυπτο στο κέντρο. Ένα παρόμοιο μοντέλο βρίσκεται στην έκθεση του Ομήρου του 8ου αιώνα π.Χ., βάσει της οποίας «ο Ωκεανός, η προσωποποίηση της υδατικής μάζας που περιβάλλει την κυκλική επιφάνεια της Γης, είναι ο δημιουργός όλης της ζωής και, ενδεχομένως, όλων των θεών.»^[32] Η βιβλική γη ήταν ένας επίπεδος δίσκος που επιπλέει στο νερό.^[33]

Τα Κείμενα των Πυραμίδων και τα Κείμενα των Σαρκοφάγων αποκαλύπτουν ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι ο Νουν (ο ωκεανός) ήταν ένα κυκλικό σώμα που περιέβαλλε τα νμπωτ (ένας όρος που σημαίνει «ξηρά εδάφη» ή "νησιά"), και συνεπώς πίστευαν σε μια παρόμοια κυκλική κοσμογραφία της Αρχαίας Εγγύς Ανατολής για την Γη που περιβάλλεται από νερό.^[34][35][36]

Η σφαιρική μορφή της Γης προτάθηκε από τους πρώιμους Έλληνες φιλοσόφους, μια πεποίθηση που ενστερνίστηκε ο Πυθαγόρας. Σε αντίθεση με την κοινή πίστη, κατά τον Μεσαίωνα οι περισσότεροι άνθρωποι δεν πίστευαν ότι η Γη ήταν επίπεδη: αυτή η παρεξήγηση συχνά αναφέρθηκε ως ο «Μύθος της Επίπεδης Γης». Όπως αποδεικνύεται από στοχαστές όπως ο Θωμάς ο Ακινάτης, η Ευρωπαϊκή πίστη ότι η Γη ήταν σφαιρική ήταν ήδη διαδεδομένη από τότε.^[37] Πριν από τον περίπλου του πλανήτη και την πραγματοποίηση των διαστημικών πτήσεων, η πίστη στη σφαιρική Γη βασιζόταν στις παρατηρήσεις των δευτερογενών επιδράσεων του σχήματος της Γης και στους παραλληλισμούς με τα σχήματα των άλλων πλανητών.^[38]

Οι περισσότεροι γνωστοί πλανήτες είτε είναι αέριοι σαν τον Δία ή στερεοί γήινου τύπου. Στους τελευταίους συμπεριλαμβάνονται ο Ερμής, η Αφροδίτη, η Γη και ο Άρης. Πρόκειται για εσωτερικούς πλανήτες με βραχώδη επιφάνεια και μεταλλικό περιεχόμενο.^[39] Στους πλανήτες τύπου Δια συμπεριλαμβάνονται ο Δίας, ο Κρόνος, ο Ουρανός και ο Ποσειδώνας, που μολονότι είναι μεγαλύτεροι, το μοναδικό κομμάτι στεριάς που διαθέτουν είναι ένας μικρός βραχώδης πυρήνας που περιβάλλεται από μια μεγάλη, παχιά ατμόσφαιρα.^[40] Οι γίγαντες αερίων, ο Δίας και ο Κρόνος, πιστεύεται ότι διαθέτουν επιφανειακά στρώματα που αποτελούνται από υγρό υδρογόνο αντί για στερεά εδάφη, ωστόσο, η πλανητική τους γεωλογία δεν είναι πλήρως κατανοητή. Για τον Ουρανό και τον Ποσειδώνα (οι γίγαντες πάγου) έχει υποτεθεί η πιθανότητα να διαθέτουν ζεστό, πολύ συμπιεσμένο, υπερκρίσιμο νερό κάτω από την παχιά τους ατμόσφαιρα. Ενώ η σύνθεσή τους δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητή, μια μελέτη του 2006 απέκλεισε το ενδεχόμενο ύπαρξης ενός τέτοιου «ωκεανού» υδάτων στον Ποσειδώνα,^[41] είναι όμως πιθανό να υπάρχουν εξωτικοί ωκεανοί υγρών διαμαντιών.^[42] Ολόκληρη η επιφάνεια ενός βραχώδους πλανήτη ή δορυφόρου θεωρείται στεριά, ακόμα και ελλείψει θαλασσών ή ωκεανών για αντιπαράθεση. Τα πλανητικά σώματα που έχουν μια λεπτή ατμόσφαιρα συχνά έχουν χαρακτηριστικούς κρατήρες πρόσκρουσης στα επιφανειακά εδάφη τους, δεδομένου ότι σε ορισμένες ατμοσφαιρικές συνθήκες τα εισερχόμενα αντικείμενα θα είχαν διασπαστεί και οι τοποθεσίες πρόσκρουσης θα είχαν εξομαλυνθεί μέσω διάβρωσης.^[43] Τα εδάφη σε εξωγήινα πλανητικά σώματα μπορούν επίσης να αγοραστούν και να πωληθούν, εν τούτοις η ιδιοκτησία εξωγήινων κτημάτων δεν αναγνωρίζεται από καμία αρχή.^[44]

Το έδαφος της Γης αλληλεπιδρά και επηρεάζει έντονα το κλίμα εφόσον η επιφάνεια του εδάφους ζεσταίνεται και ψύχεται γρηγορότερα από όσο ο αέρας ή το νερό.^[45] Το γεωγραφικό πλάτος, το υψόμετρο, η τοπογραφία, η ανακλαστικότητα, και ο τρόπος χρήσης της γης, όλα έχουν διαφορετικά αποτελέσματα. Το γεωγραφικό πλάτος της περιοχής θα επηρεάσει το πόση ηλιακή ακτινοβολία θα φθάνει στην επιφάνεια του εδάφους. Και κατά κανόνα, τα υψηλά γεωγραφικά πλάτη λαμβάνουν λιγότερη ηλιακή ακτινοβολία από τα χαμηλά.^[45] Το υψόμετρο του εδάφους είναι σημαντικός παράγοντας κατά τη δημιουργία και τις μεταβολές στη ροή του αέρα και τις βροχοπτώσεις. Οι μεγάλες γεωμορφές, όπως οι ορεινές περιοχές, εκτρέπουν την αιολική ενέργεια, αραιώνοντας τον αέρα και περιορίζοντας την ικανότητά του να συγκρατήσει θερμότητα.^[45] Καθώς ο αέρας ανεβαίνει, αυτή η επίδραση ψύξης προκαλεί συμπύκνωση και υετούς.

Η ανακλαστικότητα του εδάφους ονομάζεται πλανητική λευκαύγεια, και το είδος της κάλυψης του εδάφους που δέχεται την ηλιακή ενέργεια επηρεάζει το ποσοστό της ενέργειας που ανακλάται ή μεταφέρεται στη Γη.^[46] Οι περιοχές με βλάστηση έχουν σχετικά χαμηλή λευκαύγεια, δηλαδή είναι καλοί απορροφητές της ενέργειας του ήλιου. Οι δασικές εκτάσεις έχουν λευκαύγεια περί το 10-15%, ενώ τα λιβάδια έχουν λευκαύγεια περίπου 15-20%. Συγκριτικά, οι αμμώδεις έρημοι έχουν λευκαύγεια περί το 25-40%.^[46]

Ο τρόπος χρήσης της γης από τον άνθρωπο, επίσης, επηρεάζει το περιφερειακό και το παγκόσμιο κλίμα. Οι πυκνοκατοικημένες πόλεις είναι πιο ζεστές και δημιουργούν αστικές θερμονησίδες που έχουν επιπτώσεις στις βροχοπτώσεις, στην κάλυψη συννέφων, και στη θερμοκρασία της περιοχής.^[45]

Σημειώσεις

• Διεθνής Ένωση Γεωμορφολόγων
• PhysicalGeography.net εκπαιδευτική ιστοσελίδα