جزیره ابوموسی

امارات متحده عربی از اقدام ایران در گشایش دو دفتر دریایی در جزیره ابوموسی به سازمان ملل متحد شکایت کرد و این اقدام تهران را نقض تفاهم نامه دو کشور خوانده‌است.

به گزارش خبرگزاری رسمی امارات، وام، دولت امارات متحده عربی در نامه ای به بن کی مون، دبیرکل سازمان ملل نوشته‌است: «اقدام غیر مشروع ایران [در بازگشایی دفاتر دریایی در جزیره ابو موسی] نقض یادداشت تفاهم امضا شده و تلاشی به منظور تغییر وضعیت قانونی این جزیره است.»

پس از خروج بریتانیا از منطقه در سال ۱۹۷۱ و براساس توافقنامه ای که در این سال به امضا رسید مالکیت جزایر تنب کوجک و بزرگ و ابوموسی به ایران واگذار شد. در آن سال ۱۹۷۱ ایران یک روز پیش از آنکه امارات از تحت الحمایگی بریتانیا خارج شود، براساس توافق سه جانبه با امیر نشین شارجه و بریتانیا نیروهای خود را در جزیره ابوموسی مستقر کرد.

اما در سال‌های گذشته، امارات و کشورهای حاشیه خلیج فارس اعلام کرده‌اند که این جزایر متعلق به امارات است.

ایران می‌گوید که حاضر است برای رفع سوء تفاهم با امارات مذاکره کند، اما امارات خواستار حضور یک میانجی در مذاکره است.

سعاده انور عثمان الباروت، نماینده امارات در سازمان ملل متحد، روز پنجشنبه، متن نامه به دبیرکل سازمان ملل را در مقر این سازمان توزیع کرد.

در ادامه نامه امارات به دبیرکل سازمان ملل آمده‌است: «این تفاهم نامه نه به ایران حق حاکمیتی بر این جزیره یا بر بخشی از آن می‌دهد و نه برای ایران حق استقرار سازوکار امنیتی قائل است.»تلویزیون دولتی ایران مرداد ماه گذشته اعلام کرده بود که تهران دفاتری را برای ثبت کشتی‌ها و امور دریایی در جزیره ابوموسی تأسیس کرده‌است.به دنبال اعلام این خبر، امارات متحده عربی کاردار ایران در ابوظبی را احضار و به این اقدام ایران اعتراض کرد.حسن قشقاوی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در واکنش به اعتراض امارات، ضمن تأکید بر ایرانی بودن جزیره ابوموسی اعلام کرد: «جمهوری اسلامی ایران همواره اعلام کرده‌است که هرگونه سوء تفاهم در مورد ترتیبات اجرائی در جزیره ابوموسی در چارچوب یادداشت تفاهم ۱۹۷۱ و براساس گفت وگوی دو جانبه قابل حل است.»پس از آن عبدالرحمان العطیه، دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس هم در بیانیه ای اقدام ایران را محکوم کرد و گفت، جزیره‌های تنب بزرگ، تنب کوچک و ابو موسی متعلق به امارات متحده عربی است و توسط ایران اشغال شده‌اند.سه جزیره ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک در دهانه تنگه هرمز قرار دارند و علاوه بر موقعیت استراتژیک، به دلیل این که کشتی‌های نفتکش به علت کم عمق بودن خلیج فارس تنها باید از مسیر میان این جزیره‌ها عبور کنند، موقعیت ویژه ای دارند.چهار کشور عرب منطقه پس از استقلال امارات در اوایل دهه ۷۰ میلادی، در نامه ای به شورای امنیت سازمان ملل، بر جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک ادعای مالکیت کردند و خواستار رسیدگی سازمان ملل به این ادعا شدند.

اما شورای امنیت در دسامبر ۱۹۷۱ درخواست امارات را از دستور کار خود خارج کرد و رسیدگی به آن را نپذیرفت.

از سال ۱۹۹۲ این جزایر باردیگر مورد ادعای ارضی امارات متحده قرار گرفته‌است.

ایران همواره ادعای امارات را رد کرده‌است و این جزایر را جزئی جداناپذیر از خاک خود دانسته‌است^[۱][۲]

نام رسمی جزیره براساس پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران از زیرمجموعه‌های سازمان نقشه‌برداری کشوری، «ابوموسی» است و این نام مصوب هیئت دولت در سال ۱۳۶۱ است.^[۳][۴] استانداری هرمزگان استفاده از نام «بوموسی» را در اسناد دولتی استان ممنوع ساخته‌است.^[۴]

پیشنهادهایی برای تغییر نام رسمی این جزیره به «بوموسی» از جمله در مجلس شورای اسلامی مطرح شده‌است.^[۵] همچنین خامنه‌ای معتقد است که این جزیره باید به جای ابوموسی، بوموسی خوانده شود.^[۶] زهرا پیشگامی‌فرد، استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران، می‌گوید که «پیش از ورود انگلیسی‌ها، فردی به نام موسی سبب رونق و آبادانی این جزیره شد و پس از مدتی، نام «بابا موسی» بر جزیره گذاشته شد. «بابا موسی» در زبان محلی جنوبی به «بابو موسی» تغییر پیدا کرد و به‌تدریج با تغییرات دیگر، به آن «بوموسی» می‌گفتند. سپس اعرابی که در زمان انگلیسی‌ها به این جزیره آمدند، به‌دلیل متجانس بودن واژه «بو» و «ابو» نام «بوموسی» را به «ابوموسی» تغییر دادند و کم‌کم استفاده از این واژه رواج یافت و جزیره حتی پس از رفتن انگلیسی‌ها نیز به همین نام باقی ماند.»^[۷]

در نقشه‌ای به نام «خلیج فارس؛ بیشتر به مشاهدات شخصی»^{[پ ۱]} که در سال ۱۷۶۵ در پاریس از کارستن نیبور، جهانگرد آلمانی، منتشر شد، نام جزیره با خط آلمانی «بوموس»^{[پ ۲]} ذکر شده‌است.^[۸] نام «بوموس» با خط انگلیسی^{[پ ۳]} در نسخه‌های ترجمه نقشه مذکور درج شده‌است؛ از جمله در ترجمه کتاب «سفرهایی درون عربستان و سایر کشورها شرق» از نیبور که در دهه ۱۷۹۰ میلادی منتشر شد.^[۹][۱۰]

نقشه‌ای به نام «خلیج فارس رسم‌شده در ۱۷۵۸»^{[پ ۴]} از جان باتیست بورگنیون دونویل، نقشه‌بردار فرانسوی، در سال ۱۷۷۶ در پاریس منتشر شد؛ در این نقشه نام جزیره، «ابوموسی»^{[پ ۵]} ذکر شده‌است.^[۱۲][۱۳]

نام «بوموسی» در نقشه‌ها، کتب تاریخی و جغرافیای قدیم و جدید کشورها دیده می‌شود. به‌طور نمونه در نقشه‌ای که در سال ۱۹۶۷ توسط دولت شوروی سابق چاپ گردید، نام ایرانی بوموسی برای این جزیره به کار رفته‌است. نام بوموسی برگرفته از نام یکی از سرداران کریم خان است که پس از حضور در این جزیره نام خود را بر آن نهاده‌است. انگلیسی‌ها پس از نفوذ در خلیج‌فارس به منظور کنار گذاشتن عناصر ایرانی از این جزیره عنوان «ابوموسی» را برای جزیره به کار بردند.^[۱۴]

این جزیره در اسناد تاریخی و نقشه‌ها با نام بوموو (BoumOuw) بوم یعنی "جا، مکان"+ "اوو"(Aouw) یعنی آب (معرب آن بومف) روی هم یعنی مکان آب و با نام گپ سبزو (به معنای جای سبز) و بوم سوز یا بوموسو BoumSou ثبت شده‌است. (بوم به معنی مکان است و «سو» چند معنی دارد سو Souw را اگر مخفف سووز Souwz بدانیم نام یک نوع سبزی و نام یک نوع بوته سبز خارداراست (سوو، خار و گون) و به‌طور کلی نیز سووز souwz در زبان فارسی کهن معنی سبز می‌دهد و در مجموع می‌توان آن را به معنای مکان سبز نامید).[۲]^[۱۵]

بعضی سوز را کوتاه شده سوزان به معنی داغ گرفته‌اند که درست نیست؛ زیرا سوز و سبزو دقیقاً هنوز هم در گویش محلی معنی سبز می‌دهد واین جزیره در مقایسه با صحرای عربی جزیره‌ای سبز است؛ و حتی گرمای آن نیز به مراتب کمتر از صحرا است؛ و معتدل‌ترین هوا در خلیج‌فارس را دارد.^[۱۶]

نام‌گذاری در ایران باستان، با نام‌گذاری در جوامع عربی بسیار نزدیک هم بوده‌است و به همین سبب است که این گونه نام‌گذاری عربی در ایران رایج شد. به این ترتیب که در آن دوران، برای معرفی هر شخص از پیشوند «پور» استفاده می‌شد. مانند پور خرداذبه (نویسندهٔ المسالک و الممالک) که در متون عربی، به إبن خرداذبه تغییر یافته‌است. بنا بر این، این که پیش از این به جای «بو»، «پور» باشد، جای شگفت ندارد. به ویژه آن که در استعمال روزانه، هیچ‌کس «پور» را با تشدید نمی‌گفت. تا سالیان دراز، در جنوب ایران که یکی از مراکز گفتمان و گویش پهلوی جنوبی بود، مانند نام‌گذاری‌های «بو ممد»، «بو شهر» رایج بوده‌است و هنوز هم این لفظ استفاده می‌شود. با توجه به این که هنوز واژگانی مانند «تنبو» تلفظ پهلویِ تپه رواج دارد و حتی با توجه به نحوهٔ تغییر واژهٔ تپه، به تنبو، می‌توان دریافت که چگونه واژهٔ «پور» به «بو» تغییر کرده‌است، خصوصاً آن که بعد از آن، هم مهاجرت اعراب از شبه جزیره عربستان، به جزایر افزایش یافت و هم آمیزش زبانی، به تدریج عربی را هم وارد زبان‌های محلی جنوب ایران کرد. 14

مختصات جزیره ابوموسی بنابر سازمان نقشه‌برداری کشور ′۵۲°۲۵ شمالی، ′۰۱°۵۵ شرقی است. این جزیره در شهرستان ابوموسی در استان هرمزگان قرار دارد.^[۳] ابوموسی به عنوان جنوبی‌ترین جزیره ایران در خلیج فارس در ۲۲۲ کیلومتری بندرعباس، در ۷۵ کیلومتری بندر لنگه و در ۶۰ کیلومتری شمال شارجه واقع شده‌است. فاصله جزیره ابوموسی از تنگه هرمز، ۱۶۰ کیلومتر است. این جزیره دارای ارتفاع متوسط از سطح دریا معادل ۴۶ متر بوده و بلندترین نقطه آن کوه حلوا با ارتفاع ۱۱۰ متر است.^[۱۷]

جزیره ابوموسی همراه با جزایر تنب بزرگ، تنب کوچک، سیری، فرور بزرگ و فرور کوچک، شهرستان ابوموسی را تشکیل می‌دهد.^[۱۷]

اقلیم

گونه هوایی بسیار گرم، مرطوب و شرجی غالب‌ترین گونه هوایی در جزیره ابوموسی است. این جزیره در طول سال آب و هوای متنوعی را تجربه نمی‌کند و دارای ثبات نسبی است. بارش منحصر به ماه‌های سرد سال است و در این مدت هوا رو به خشکی نسبی می‌گراید. به‌طور کلی گونه‌های هوایی تابستانه در این جزیره بر گونه‌های هوایی زمستانه غلبه دارند.^[۱۸]

اهمیت راهبردی

این جزیره یکی از نقاط مهم راهبردی خلیج‌فارس محسوب شده و در خط زنجیره دفاعی اول ایران در تنگه هرمز قرار دارد. جزیره ابوموسی یکی از مراکز صدور نفت خام کشور است که با ظرفیتی قابل توجه فعالیت می‌کند. ابوموسی به همراه تنب بزرگ و کوچک اهمیت راهبردی بالایی دارند و مالکیت ایران بر بخش قابل ملاحظه‌ای از جنوب خلیج‌فارس و به ویژه تسلط ایران بر تنگه هرمز را تضمین می‌کنند. علاوه بر آن به دلیل عمق مناسب تنها معبر حیاتی عبور نفتکش‌ها و کشتی‌های بزرگ جنگی در محدوده این جزایر قرار دارد.^{[۱۹][۲۰][۲۱][۲۲]}

جمعیت ابوموسی، در سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با ۴۲۱۳ نفر و شامل ۸۵۷ خانوار بوده‌است. از این جمعیت ۲۷۸۸ نفر مرد و ۱۴۲۵ نفر زن بوده‌اند.^[۲۳] اقلیتی از ساکنان ابوموسی شهروند امارات هستند.^[۲۴] مقامات شارجه در سال ۲۰۱۳ اعلام کرده‌بودند که در ابوموسی ۳۰۰ اماراتی زندگی می‌کنند.^[۲۵] با این‌حال در سرشماری رسمی ۲۰۱۵ امارت شارجه، تعداد اماراتی‌های ساکن در ابوموسی ۴۱ نفر گزارش شد.^[۲۶]

ایرانیان در شمال جزیره ابوموسی و اماراتی‌ها در جنوب جزیره زندگی می‌کنند.^[۲۷] بیشتر جزیره در اختیار ایران است و شهر ابوموسی در شمال غربی جزیره در بخش ایرانی واقع شده‌است. شهر ابوموسی مدت‌ها بعد از تسلط ایران بر این جزیره ایجاد شد و قبل از ایجادشدن آن سکونت دائم در ابوموسی به صورت متمرکز و یکجا کمتر وجود داشت و تنها بخشی از پرسنل نیروی دریایی ایران در پایگاه این نیرو در انتهای غربی جزیره اقامت دائم داشتند. از جمله شهرک‌های مسکونی ایرانیان، شهرک‌های «فرمانداری»، «مروارید» و «صیادان» است. بخش اماراتی را شهرکی کوچک به نام «شهرک ابوموسی» تشکیل می‌دهد، که از طریق شناورهای دریایی با خاک امارات در ارتباط است.^{[۲۷][۲۸][۲۹]} هم ایران و هم امارات به دنبال توسعه جمعیت خود در این جزیره بوده‌اند.^[۳۰][۳۱]

اتباع امارات حق تردد به بخش ایرانی جزیره و اتباع ایران حق تردد به بخش اماراتی آن را ندارند و فقط در موارد اضطراری چنین ترددهایی ممکن است.^{[۲۷][۲۸][۳۲]} ساکنان اماراتی جزیره در صورتی که بیش از شش ماه از جزیره خارج شده باشند، حق بازگشت به آن ندارند. همچنین این افراد برای ماهی‌گیری در آب‌های اطراف جزیره ابوموسی نیاز به دریافت مجوز از اداره شیلات ایران دارند.^[۳۳]

حاکمیت ایران بر جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک ریشه در دورهٔ امپراتوری‌های ایلام (تمدن)، ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی دارد. در این دوران نظم و امنیت ایرانی (persianpax) بر سراسر پهنه آبی خلیج‌فارس و جزایر آن حکم‌فرما بود. جزایر سه‌گانه در سال ۱۹۰۸ به‌طور کامل تحت اشغال بریتانیا به عنوان قیم رسمی امارات متصالحه درآمد اما تا سال ۱۹۷۱ هیچ‌کدام از دولت‌های ایران این اشغال را قبول نداشته و ابوموسی به همراه تنب بزرگ و کوچک در تقسیمات کشوری ایران قرار داشتند.

در سال ۱۹۷۱ میلادی پس از توافق ایران و بریتانیا و پیش از خروج نیروهای نظامی انگلیس از منطقه و تأسیس کشور امارات متحده عربی، ابوموسی به همراه تنب بزرگ و تنب کوچک پس از نزدیک به ۷۰ سال شکایت‌های مداوم دولت ایران علیه اشغالگری انگلیس سرانجام به ایران بازگردانده شد. طبق این یادداشت تفاهم ارتش ایران در این جزیره نیرو مستقر کرد و به شارجه اجازه داده شد که یک پاسگاه پلیس محلی در آنجا داشته باشد.^[۳۴] این موافقتنامه منابع انرژی جزیره را بین دو امضاکننده تقسیم کرد.^[۳۵] در سال ۱۹۹۲ و پس از خاتمهٔ جنگ خلیج‌فارس امارات متحدهٔ عربی برخلاف نظر شیخ شارجه و تفاهم‌نامهٔ ۱۹۷۱ شارجه با ایران در خصوص ابوموسی، اقدام به طرح ادعاهای مالکیت بر جزایر سه‌گانه کرد. این اقدام واکنش دولت ایران را برانگیخت.

شورای عالی امنیت ملی ایران با صدور بیانیه‌ای هشت ماده‌ای بر حق حاکمیت بی چون و چرای ایران بر جزایر تأکید کرد. در بند هفتم این بیانیه آمده‌است: «طرح ادعاهای تاریخی در مورد سرزمین‌های ایران، اگرچه همواره به نفع ایران است، ما آن را به هیچ وجه به مصلحت امنیت منطقه نمی‌دانیم و تجربه ادعاهای مشابه از سوی عراق درس عبرتی در این زمینه‌است».^[۳۶]

بسیاری از مورخان و جغرافی‌نویسان متقدم اسلامی مانند طبری، مسعودی، ابن حوقل، یعقوبی، مقدسی، همه جزایر خلیج‌فارس را متعلق به ایران دانسته‌اند. بنا بر نوشته حمداللّه مستوفی در نزهه القلوب جزیره‌های واقع در دریای عمان و دریای پارس، از جمله تنب بزرگ و تنب کوچک، به ایران تعلق دارند.^[۳۷]

یافته‌های باستان‌شناختی

در پائیز ۱۳۹۱ کاوش‌های باستان‌شناسی در مرکز، شرق و غرب جزیره ابوموسی انجام شد و حدود یک سوم این جزیره مورد پوشش قرار گرفت. در نتیجه این تحقیقات، هفت محوطه تاریخی یافت شد. همچنین سفال‌هایی مربوط به دوران ساسانی، ایلخانی، تیموری و صفوی به دست آمد.^[۳۸][۳۹]

ابوموسی تحت کنترل ایران است^[۴۰][۴۱] و دارای شهرداری و فرمانداری ایرانی است.^[۴۲][۴۳] همچنین دستگاه قضایی و میراث فرهنگی ایران در این جزیره حضور دارند.^[۴۴][۴۵] امور نظامی ابوموسی به‌طور عمده برعهده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است^{[۴۶][۴۷][۴۸]} اگرچه ارتش ایران نیز در این جزیره حضور دارد.^[۳۲][۴۹] تجهیزات نظامی ایران در ابوموسی شامل مواردی چون توپخانه، موشک ضدکشتی، پدافند هوایی و تانک است.^[۴۷] علاوه بر حضور نظامی ایران، پلیس محلی شارجه امارات در این جزیره یک پاسگاه دارد.^{[۳۲][۴۶][۵۰]}

موضع ایران

ایران معتقد است که حاکمیت آن بر ابوموسی به‌طور دائم و قطعی اعاده شده و بحثی در این مورد وجود ندارد. ایران اعلام کرده که تنها برای رفع «سوءتفاهم» حاضر به مذاکره است. از نظر ایران تفاهم‌نامه با شارجه تنها نشانه حسن نیت ایران نسبت به اقلیت شارجه‌ای ابوموسی است.^[۵۱] سیاست ایران در طول دهه‌های اخیر افزایش تدریجی حضور در ابوموسی بوده‌است؛ به همین دلیل، ایران به ایجاد تأسیسات اداری، نظامی، خدماتی، اقتصادی و آموزشی گسترده جزیره پرداخته‌است.^[۲۸][۵۱] بیشتر این تأسیسات که در طول دهه ۸۰ شمسی ایجاد شده‌اند، اهداف سیاسی داشته و جنبه نمادین دارند.^[۲۸] ایران همچنین به ساخت منازل سازمانی در ابوموسی ادامه داده‌است.^[۵۲]

مقامات دولتی و نظامی ایران همواره بر حاکمیت ایران بر ابوموسی تأکید کرده و به این جزیره سر می‌زنند.^[۵۳][۵۴] امیر عباس هویدا، نخست‌وزیر وقت ایران، در سخنرانی خود در مجلس ملی ایران در مورد بازپس‌گیری جزایر سه‌گانه در سال ۱۳۵۰ گفت: «دولت شاهنشاهی ایران به هیچ وجه من‌الوجوه از حق سلطه و حاکمیت مسلم خود بر سراسر جزیره ابوموسی صرف‌نظر نکرده و نخواهد کرد و بنابراین حضور مأموران محلی [شارجه] در قسمتی از جزیره ابوموسی نباید به هیچ عنوان منافی یا متناقض با این سیاست اعلام‌شده تعبیر و تلقی شود.»^[۵۵] اکبر هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۷۱ گفت که امارات برای گرفتن جزایر سه‌گانه از ایران باید از «دریای خون» بگذرد.^[۵۶] محمود احمدی‌نژاد در سخنرانی خود درسال ۱۳۹۱ در ابوموسی گفت: «مردم این جزیره باید با همکاری دولت، جزیره ابوموسی را به نگین خلیج فارس تبدیل کنند.»^[۵۷] محمدعلی جعفری، فرمانده وقت سپاه پاسداران، در بازدید از ابوموسی در ۱۳۹۷ گفت: «جزیره ابوموسی قلب تپنده ایران اسلامی است، دشمنان بدانند که این جزایر جزء لاینفک ایران اسلامی بوده و رزمندگان ما از وجب به وجب آن مانند ناموس خود دفاع می‌کنند.»^[۵۳]

در خیابان‌ها و بوستان‌های از نام‌های ایرانی استفاده شده‌است از جمله بلوار اصلی این جزیره که «بلوار خلیج فارس» و بلوارهای دیگری با اسمی ایرانی وجود دارد.^{[۵۸][۵۹][۶۰]} همچنین اماکن دیگری مثل کتابخانه عمومی و استادیوم ورزشی این جزیره «شهدای خلیج فارس» نام‌گذاری شده‌است.^[۶۱][۶۲]

موضع امارات

از نظر امارات متحده عربی، دولت ایران ابوموسی را پس از خروج بریتانیا اشغال کرده‌است و از آن به همراه جزایر تنب بزرگ و تنب کوچک تحت عنوان «جزایر اماراتی اشغالی» یاد می‌کند.^[۳۳][۶۳] امارات منکر توافق شفاهی میان بریتانیا و ایران در مورد تنب‌ها است و در سال ۱۹۹۲ برای نخستین بار پیشنهاد احاله اختلاف به دیوان بین‌المللی لاهه را مطرح نمود.^[۵۱]

حمل و نقل

فرودگاه جزیره ابوموسی در سال ۱۳۷۳ افتتاح شد.^[۶۴] هر هفته حداقل دو پرواز مسافری از بندرعباس، مرکز استان هرمزگان، به این فرودگاه انجام می‌شود.^[۶۵][۶۶] همچنین پروازهای نظامی و ویژه به صورت موردی از تهران و بندرعباس به این جزیره صورت می‌گیرد.^[۳۲] هزینه پروازهای مسافری را استانداری هرمزگان تأمین می‌کند.^[۶۷]

شناورهای مسافری از بندر لنگه ماهی چهاربار به این جزیره تردد می‌کنند که مدت زمان آن حدود دو ساعت است.^{[۶۰][۶۸][۶۹]} سپاه پاسداران در زمینه تردد دریایی به استانداری هرمزگان کمک می‌کند.^[۵۸] همچنین کشتی‌های مسافری متعلق به امارات به بندر شارجه دررفت‌وآمد هستند که شهروندان اماراتی ابوموسی را در عرض یک ساعت و نیم منتقل می‌کنند.^[۷۰][۷۱] از میان وسایل نقلیه عمومی در این جزیره اتوبوس و مینی‌بوس و ایستگاه‌های آن‌ها وجود دارد.^[۷۲][۷۳]

آموزش

ابوموسی مدارسی در سطوح پیش‌دبستانی، دبستان، دوره متوسطه اول و دوره متوسطه دوم دارد.^{[۷۳][۷۴][۷۵]} شعبه‌هایی از دانشگاه پیام نور و دانشگاه آزاد در جزیره ابوموسی قرار دارند که به ترتیب در سال‌های ۱۳۸۶ و ۱۳۹۲ افتتاح شدند.^[۷۶][۷۷] خوابگاه و تردد هوایی و دریایی دانشجویان به این جزیره «رایگان» است و دانشجویان بدون آزمون به رشته‌های تحصیلی وارد می‌شوند.^[۷۸][۷۹]

سطوح درسی دانشگاه‌های ابوموسی، کارشناسی و کارشناسی ارشد است.^[۷۹][۸۰] تا به‌حال رشته‌هایی چون کامپیوتر، حسابداری، ادبیات فارسی، مهندسی محیط زیست، حقوق دریایی، جهانگردی و مدیریت بازرگانی در دانشگاه‌های این جزیره تدریس شده‌است.^{[۷۷][۷۹][۸۱]} در سال ۱۳۹۴، به ادعای رئیس دانشگاه پیام نور هرمزگان ۶۰۰ دانشجو در ۱۰ رشته کارشناسی و ۲ رشته کارشناسی ارشد در شعبه ابوموسی این دانشگاه تحصیل می‌کردند.^[۷۷]

براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۸۷، داوطلبان کنکور از اهالی ابوموسی دارای سهمیه برای دانشگاه‌های استان هرمزگان هستندو ۴۰ درصد از ظرفیت پذیرش رشته‌های تحصیلی دانشگاه‌های استان هرمزگان، به این داوطلبان اختصاص دارد. ملاک استفاده از این سهمیه، سکونت مستمر سه‌ساله در ابوموسی است.^[۸۲]

فرهنگ و امور مذهبی

بخش‌هایی از دوره هفتم جشنواره بین‌المللی شعر فجر در جزیره ابوموسی برگزار شد.^[۸۳] همایش سینمایی «دور از سایه» در مورد سینمای تجربی در سال ۱۳۹۱ در این جزیره برگزار شد.^[۸۴] همایش «شعر خلیج فارس» در سال ۱۳۹۲ در این جزیره برگزار شد.^[۸۵] برگزاری نماز جمعه در جزیره ابوموسی با حضور امام جمعه دائم از سال ۱۴۰۰ آغاز شد.^[۸۶]

بهداشت

جزیره ابوموسی دارای یک مرکز درمانی به نام بیمارستان پارس ابوموسی زیر مجموعه دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان است. این جزیره در برخی زمینه‌های بهداشتی دچار کمبود تجهیزات و نیروی انسانی است؛ از میان می‌توان به فقدان تجهیزات بیماران اورژانسی، سی‌سی‌یو، آی‌سی‌یو، سی‌تی‌اسکن، تجهیزات آزمایشگاهی و بخش زنان زایمان اشاره کرد. همچنین این جزیره با کمبود پزشک متخصص رو به رو است. درنتیجه ساکنان برای برآورده‌کردن برخی نیازهای خود به بندرلنگه یا بندرعباس سفر می‌کنند.^[۸۱][۸۷] در سال ۱۳۹۷ یک پایگاه امدادی مربوط به هلال احمر ایران در این جزیره افتتاح شد.^[۸۸]

با آغاز دنیاگیری کروناویروس در ایران، فرودگاه ابوموسی توسط وزارت بهداشت مورد نظارت و غربالگری قرار گرفت.^[۸۹] همچنین شناورهای مسافری به این جزیره تحت غربالگری قرار گرفت و با ۵۰ درصد ظرفیت به فعالیت خود ادامه داد.^[۹۰] در ۱۹ خرداد ۱۳۹۹ اعلام شد که ابوموسی تنها نقطه وضعیت سفید و بی‌خطر ایران از نظر کروناویروس است و در ۳۰ تیر اعلام شد که این وضعیت در جزیره ابوموسی ادامه یافت‌است.^[۹۱][۹۲]

ارتباطات

جزیره بوموسی تحت پوشش اپراتورهای تلفن‌همراه ایرانی و اماراتی قرار دارد.^[۹۳][۹۴] اینترنت نسل سوم و چهارم همراه از سال ۱۳۹۵ در این جزیره برقرار شد.^[۹۴]

شبکه‌های صدا و سیمای جمهوری اسلامی از سال ۱۳۹۱ به صورت دیجیتال در این جزیره در دسترس قرار گرفته و دفتر خبری صدا و سیما در این جزیره تأسیس شده‌است.^[۹۵][۹۶] همچنین از سال ۱۳۹۱ دفتر خبرگزاری ایسنا در این جزیره افتتاح شد.^[۹۷] تلفن‌های ثابت بوموسی تحت شرکت مخابرات استان هرمزگان بوده و پیش‌شماره آن «۰۷۶۳۵۶» است.^[۹۸] کد پستی بوموسی بنابر شرکت ملی پست ایران، «۷۹۵۹۱» است.^[۹۹]

آب و برق

در حال حاضر آب جزیره ابوموسی از طریق دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن تأمین می‌شود، که توسط شبکه‌های توزیع آب به اماکن انتقال می‌یابد.^{[۱۰۰][۱۰۱]} برق جزیره ابوموسی توسط دو نیروگاه تأمین می‌شود که در مجموع دارای ظرفیت ۲۴ مگاواتی هستند.^{[۱۰۲][۱۰۳]} در گذشته مشکل بزرگ این جزیره کمبود آب بوده‌است که از ۲۰ حلقه چاه و زمانی هم با تانکر تأمین می‌شده‌است. به علت همین کم‌آبی کشاورزی و دامداری چندانی در جزیره جریان ندارد و فعالیت کشاورزی آن محدود به بهره‌برداری از نخلستان‌ها است.^[۲۹]

ساختار اشتغال ابوموسی نشان می‌دهد که بخش عمومی و دولتی غالب است و سهم بخش خصوصی از اشتغال در آن کم است؛ پس می‌توان نتیجه گرفت که اقتصاد این جزیره تا به‌حال برای بخش خصوصی جذابیت لازم جهت سرمایه‌گذاری را نداشته‌است.^[۱۰۴] در ادوار مختلف ابوموسی مورد توجه دولت‌ها بوده‌است و سرمایه‌گذاری‌هایی مقطعی درزمینه زیرساخت‌های فیزیکی واقتصادی صورت گرفته‌است اما به دلیل عدم استمرار سرمایه‌گذاری‌ها، برخی زیرساخت‌ها مستعمل و دچار فرسودگی شده‌اند.^[۱۰۵] با این‌حال سرمایه‌گذاران خصوصی مشمول معافیت‌های سود بازرگانی و مالیاتی تولید و ماشین آلات، زمین ارزان، آب و برق رایگان می‌شوند.^[۶۰] به دلیل وسعت کوچک جزیره امکان اختصاص زمین برای کاربری صنعتی کم است. همچنین دوری از سرزمین اصلی ایران، سختی حمل و نقل مواد اولیه و کمبود نیروی انسانی از عواملی هستند که امکان توسعه کارخانه‌ای و صنعتی را در این جزیره پائین می‌آورند. با وجود به موقعیت جغرافیایی و محیطی ابوموسی، اولویت‌های توسعه به صنایع شیلات و صیادی داده شده‌است.^[۱۰۶]

در زمینه معادن، محدودیت‌ها بیشتر از بخش صنعت است و معادن موجود برای بهره‌برداری در مقیاس صنعتی توجیه اقتصادی ندارند. همچنین دغدغه حفظ محیط زیست نیز در برابر توسعه معادن قرار گرفته‌است، چراکه اکوسیستم ابوموسی حساس است.^[۱۰۷] در زمینه صنایع کوچک اما فعالیت‌هایی در زمینه بسته‌بندی شیلات، بسته‌بندی آب، تولید دستمال کاغذی و کنسروسازی در شهرستان ابوموسی با تأکید بر جزیره ابوموسی صورت گرفته‌است. بخشی از این واحدهای صنعتی توسط بخش خصوصی راه‌اندازی شده‌است.^[۱۰۸] ساکنان ابوموسی مجوز واردات خودرو بدون تعرفه گمرکی دارند.^[۱۰۹]

ترابری باری دریایی از بندرعباس به ابوموسی در طی ۲۲۰ کیلومتر انجام می‌شود. هفته‌ای یک بار لندی‌کراف به‌صورت چارتر تردد نموده و خودرو، بار پیمانکاری و مواد غذایی و مایحتاج عمومی ساکنان را جابه‌جا می‌کند.^[۶۰]

شیلات و امور دریایی

آب‌های مجاور بوموسی به‌دلیل عمق مساعد و وجود صخره‌های مرجانی از نظر انواع ماهی و آبزیان دریایی جز مناطق پرتراکم محسوب می‌شوند و بیشتر مواقع سال، قابلیت صید در آن‌ها وجود دارد.^[۱۱۰] مردم بومی ابوموسی به صید ماهی اشتغال دارند.^[۱۱۱] ابوموسی دارای پتانسیل در زمینه پرورش ماهیان آکواریومی، مرجان، اسفنج‌ها، لابستر، سنگ سبز، خیار دریایی و جلبک‌های دریایی است، اما هنوز سرمایه‌گذاری لازم در آن صورت نگرفته‌است.^[۱۱۲] توسعه شیلات در این جزیره امکان اسکان جمعیت پایدار بدون وابستگی به نهادهای دولتی را فراهم خواهد ساخت.^[۱۱۳] بندرگاه بوموسی قابلیت پهلوگیری شناورهای باری، دریایی، صیادی و لندینگ کرافت را دارد.^[۱۱۴]

اداره شیلات هرمزگان در سال ۱۳۹۱ تعداد فعالان صیادی بوموسی را ۳۰۰ نفر و در سال ۱۳۹۵ تعداد شناورهای صیادی ابوموسی را ۷۳ فروند اعلام کرد.^{[۱۱۵][۱۱۶]}

تا به‌حال مواردی از قاچاق سوخت و قاچاق کالا در لنج‌های صیادی بوموسی گزارش شده‌است، که مورد توقیف قرار گرفته‌اند.^{[۱۱۷][۱۱۸][۱۱۹]}

گردشگری

بوموسی به‌طور معمول به عنوان جزیره‌ای نظامی شناخته‌شده‌است که در کنار آن جمعیت بومی نیز حضور دارند.^[۱۲۰] به دلیل راهبردی بودن دارای محدودیت برای ورود است و ورود افراد غیر مقیم به بوموسی نیاز به مجوز دارد. مجوز مذکور از فرمانداری بوموسی، اداره میراث فرهنگی استان هرمزگان، اداره کل عمران جزایر و سپاه پاسداران قابل دریافت است. همچنین افراد غیرمقیم به دعوت ساکنان قابلیت سفر به این جزیره را دارند.^{[۳۲][۶۶][۶۹]} بوموسی هتل ندارد و اسکان گردشگران در مجتمع‌های بومگردی و مهمانسراهای متعلق به ارگان‌های دولتی صورت می‌گیرد.^[۳۲][۶۹] همچنین این جزیره از جهت گردشگری چندان توسعه پیدا نکرده‌است و بخش از سواحل در اختیار نیروهای نظامی است که بازدید گردشگر از آن‌ها ممنوع است.^[۳۲] پروژه‌های ساخت هتل و اسکله گردشگری در این جزیره آغاز شده اما به بهره‌برداری نرسیده‌است.^[۱۲۰]

بوموسی در دهه ۱۹۸۰ میلادی، حضور گردشگرانی را از کشورهای عربی خلیج فارس تجربه کرد، اما در دهه ۱۹۹۰ میلادی با کنترل بیشتر ایران بر جزیره این روند متوقف شد.^[۲۷]

جزیره بوموسی در سال ۱۳۹۱ با هدف افزایش گردشگران توسط دولت ایران، «منطقه نمونه گردشگری» اعلام شد.^[۱۲۱] قریب به اتفاق گردشگران و بازدیدکنندگان این جزیره آشنایان و مهمان ساکنان هستند یا در قالب مأموریت اداری به این جزیره می‌آیند.^[۶۰]

• مناقشه جزایر سه‌گانه ایرانی در خلیج‌فارس
• حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر تنب و بوموسی
• تنب بزرگ
• تنب کوچک
• منطقه نازعات
• جزیره‌های خلیج‌فارس
• مقیم خلیج‌فارس

کتاب‌شناسی

• جعفری ولدانی، اصغر، جزیره بوموسی و جزایر تنب بزرگ و تنب کوچک، تهران، ۱۳۷۶.
• محمدعجم، پیروز مجتهدزاده و محمدحسن گنجی اسناد نام خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان، تهران، نشر توپا، ۱۳۸۸.
• حق‌شناس، علی، حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر تنب و بوموسی، تهران، سنا، ۱۳۸۹.
• مقصود، شهرام؛ بهرامی اصل، زینب (۱۳۹۶). طرح توسعه شهرستان ابوموسی: تجزیه و تحلیل، سنتز و تدوین برنامه. بندرعباس: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان هرمزگان. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ آوریل ۲۰۲۰.

• ابوموسی در دانشنامهٔ ایرانیکا
• ابوموسی در نیویورک تایمز
• تصاویر ابوموسی در ایسنا، نسخه آرشیو در وی‌بک ماشین
• نقشه ابوموسی در کتابخانهٔ ملی کنگرهٔ آمریکا
• گزارش سازمان سیا دربارهٔ شارجه و ابوموسی، نسخه آرشیو در وی‌بک ماشین
• ابوموسی در گوگل مپس