احکام اعدام در خیزش ۱۴۰۱ ایران

هزاران نفر از معترضان در نتیجه خیزش ۱۴۰۱ ایران بازداشت و ده‌ها نفر به جرایم سنگین از جمله محاربه («جنگ علیه خدا») و مفسد فی الارض متهم شده‌اند که این دلیلی برای صدور حکم اعدام در جمهوری اسلامی ایران می‌باشد.^[۲۸] سازمان‌های حقوق‌بشری استفاده از «محاکمات ساختگی که برای ارعاب معترضان طراحی شده‌اند» و «استفاده وحشتناک از مجازات اعدام در محاکمات عجولانه» را محکوم کرده‌اند.^[۲۸] کارشناسان حقوق بشر سازمان ملل متحد نسبت به صدور احکام اعدام که به دنبال محاکمه‌های ناعادلانه که منجر به «محرومیت خودسرانه از زندگی» در مورد معترضان بازداشت شده می‌شود، هشدار داده و آن را محکوم کرده‌اند.^[۲۹] به گفته عفو بین‌الملل، «چند متهم شکنجه شدند» و «اعترافات اجباری» آنها به عنوان مدرک مورد استفاده قرار گرفت. رسانه‌های وابسته به جمهوری اسلامی اعترافات حداقل ۹ متهم را قبل از محاکمه پخش کردند.^[۳۰]

در ۱۷ آذر ۱۴۰۱، جمهوری اسلامی محسن شکاری را اعدام کرد^[۳۱] در زمان اعدام شکاری، بیش از ۴۷۰ معترض توسط نیروی‌های پلیس کشته شده بودند، اما که اولین اعدام شناخته شده قضایی در نتیجه مستقیم اعتراضات به کشته‌شدن مهسا امینی در سال ۱۴۰۱ بود. جمهوری اسلامی در ۲۱ آذر مجیدرضا رهنورد را اعدام کرد که این دومین اعدام شناخته شده‌است که مستقیماً با اعتراضات مهسا امینی ارتباط دارد.^[۳۲] در ۱۷ دی ۱۴۰۱ محمدمهدی کرمی به دار آویخته شد. این درحالی بود که دادگاه به ریاست موسی آصف‌الحسینی ار پذیرش وکیل انتخابی مورد نظر خانواده او برای او خودداری کرده بود و وکیل تسخیری نیز از او دفاعی نکرده بود. این وکیل انتخابی دادگاه به تماس‌های خانواده کرمی پاسخی نداده‌است.^[۳۳] محمدمهدی کرمی در اعتراض به عدم پذیرش وکیلش توسط دادگاه پیش از اعدام شدن اعتصاب غدا کرده بود.^[۳۴] سید محمد حسینی نیز در همان روز به دار آویخته شد. به گفته علی شریف‌زاده، وکیل دادگستری که وکالت او در مرحله فرجام‌خواهی پذیرفته شده بود. اعتراف‌های او «تحت شکنجه بوده و هیچ وجاهت قانونی ندارد.» او همچنین گفت سیدمحمد حسینی تحت شکنجه بوده و در طول مدت بازداشت انواع مختلف شکنجه روی او انجام شده‌است. این شکنجه‌ها شامل «ضرب و شتم با چشم و دست و پای بسته تا لگد به سر و بیهوشی، از میله آهنی به کف پا و شوکر در قسمت‌های مختلف بدن» است.^[۳۵]

حسین باستانی، تحلیلگر برجسته سیاسی گفت: تحلیلگران هشدار داده‌اند که جمهوری اسلامی «مصمم به اعدام‌های دسته جمعی» است و اجرای اعدام را تا آخرین لحظه مبهم نگه می‌دارد تا واکنش‌های داخلی و بین‌المللی را در حالت مبهوت نگه دارد. وی ادامه داد که «واکنش‌های عملی در سراسر جهان ممکن است همچنان از یک فاجعه انسانی جلوگیری کند.»^[۳۶]

قتل حکومتی

بسیاری از محاکمه‌ها در دادگاه انقلاب اسلامی ایران انجام شده‌است. این سیستم به دلیل برگزاری محاکمات پشت درهای بسته و اغلب اجازه ندادن متهمان به بررسی شواهدی که علیه آنها استفاده می‌شود، مورد انتقاد بین‌المللی قرار گرفته‌است^[۳۷][۳۸] از این دادگاه‌ها به عنوان دادگاه نمایشی نیز نام برده می‌شود.^[۳۹] کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل این اعدام‌ها را «قتل حکومتی» می‌داند.^[۲۷] سعید دهقان، وکیل حقوق‌بشر اعدام مجیدرضا رهنورد را «قتل حکومتی» نام برد. او گفته‌است چون «شاکی»، «دادستان»، «قاضی» و «وکیل» پرونده او «حکومتی» بوده‌اند، دلیل مرگ او اعدام نیست و قتل حکومتی است.^[۴۰] کمپین حقوق بشر ایران نیز از این اعدام‌ها را قتل حکومتی دانسته‌است.^[۴۱] عفو بین‌الملل نیز با صدور بیانیه‌ای خواستار توقف اعدام‌ها شد. این سازمان بیانیه خود از اعدام‌ها به عنوان قتل حکومتی نام برده‌است.^[۴۲]

تعدادی از این دادگاه‌ها به ریاست قاضی ابوالقاسم صلواتی در تهران برگزار شده‌است. صلواتی به دلیل اعمال مجازات‌های سخت با تحریم‌های ایالات متحده آمریکا مواجه است. در بیانیه‌ای از سوی وزارت خزانه داری آمریکا، صلواتی را به دلیل صدور بیش از ۱۰۰ حکم اعدام و حبس‌های طولانی برای زندانیان سیاسی، فعالان حقوق بشر، کارکنان رسانه‌ها و «سایر افرادی که به دنبال آزادی تجمع کرده‌اند» مورد انتقاد قرار داده‌است.^[۴۳]

فهرست زیر حاوی اطلاعات افرادی است که به دلیل مشارکت در جریان خیزش ۱۴۰۱ ایران، حکم اعدام دریافت کردند. تاکنون برای ۹ نفر از این افراد حکم اعدام اجرا شده و برای تعدادی این حکم در دیوان عالی کشور نقض شده‌است.

• سازمان عفو بین‌الملل در ۱۸ بهمن با انتشار فراخوان اقدام فوری برای ۱۴ معترض بازداشت‌شده به نام‌های عرشیا تکدستان، جواد روحی، ابراهیم نارویی، کامبیز خروت، مجید کاظمی، منوچهر مهمان‌نواز، منصور دهمرده، مهدی بهمن، محمد بروغنی، مهدی محمدی‌فرد، محمد قبادلو، صالح میرهاشمی، سعید یعقوبی و شعیب میربلوچ‌زهی ریگی - که در معرض اعدام هستند - هشدار داد.^[۱۰۰]
• پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان در ۱۹ دی ۱۴۰۱ اعدام‌ها را محکوم کرد. او گفت «حق حیات در جاهایی که مجازات اعدام همچنان اجرا می‌شود، مانند این روزها در ایران، در پی اعتراضات اخیر که خواستار احترام بیشتر به کرامت زنان هستند، در خطر است.»^[۱۰۱]
• آنالینا بربوک، وزیر خارجه آلمان پس از اجرای حکم اعدام محمدمهدی کرمی و سید محمد حسینی سفیر ایران در آلمان را فراخواند. او همچنین گفت «رژیمی که جوانان را برای ارعاب مردم خود به قتل می‌رساند آینده‌ای ندارد.» همچنین اشتفن هبزترایت یکی از سخنگویان وزارت خارجه آلمان هم گفت ما می‌خواهیم به حکومت ایران نشان دهیم که «اقداماتش هزینه دارد.» اولاف شولتس، صدراعظم آلمان نیز به شدت اعدام‌ها را محکوم کرد.^[۱۰۲]
• فولکر تورک، کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد در بیانیه‌ای با اشاره به اینکه اعدام‌ها توسط جمهوری اسلامی ناقض قوانین بین‌المللی حقوق بشری است، گفت تنبیه کسانی که حقوق اساسی خود نظیر سازماندهی تظاهرات را انجام داده‌اند به مثابه «قتل حکومتی» است.^[۲۷]
• عفو بین‌الملل در بیانیه‌ای خواستار توقف اعدام‌ها شد. این سازمان همچنین گفت «نفرت‌انگیز است که مقام‌های ایرانی در حالی که در تلاش هستند با ایجاد رعب و وحشت، قدرت را حفظ کنند، به قتل‌های حکومتی ادامه می‌دهند.»^[۴۲]
• بیش از ۷۰۰ نویسنده، هنرمند و استاد دانشگاه در ۲۲ دی ۱۴۰۱ در بیانیه‌ای اعدام معترضان در ایران را «قتل حکومتی» توصیف کردند. در این بیانیه همچنین نوشته شده «از نظر ما، جمهوری اسلامی که خیز بلندی برای دریغِ حق زندگی از مخالفان خود برداشته، تنها در صورتی شهامت تداوم اجرای این احکام اعدام را خواهد داشت که هیچ ترسی از بابت تحمیل هزینهٔ جدی از طرف نهادهای بین‌المللیِ مسئول احساس نکند.» شخصیت‌های مختلفی همچون شهرنوش پارسی‌پور، ناصر تقوایی، فرامرز اصلانی، عبدالرضا کاهانی، حمید دباشی، هوشنگ توزیع، فریدون فرح‌اندوز، شهره، رعنا منصور، فرزان سجودی، محمد یعقوبی، کامران ملک‌مطیعی، پرستو صالحی، مرضیه وفامهر و مهناز محمدی از امضا کنندگان این بیانیه بوده‌اند.^[۱۰۳]

• کشته‌شدگان خیزش ۱۴۰۱ ایران
• خودکشی بازداشت‌شدگان خیزش ۱۴۰۱ ایران