خدانور لجهای
خدانور لجهای (لُجعی) (۱۰ مهر ۱۳۷۴ – ۱۰ مهر ۱۴۰۱) معترض ایرانی و از اهالی زاهدان بود که یک روز پس از جمعه خونین زاهدان و در جریان خیزش ۱۴۰۱ ایران پس از دستگیری توسط مأموران نظامی جمهوری اسلامی کشته شد.[۲]
خدانور لجهای | |
---|---|
زادهٔ | ۱۰ مهر ۱۳۷۴[۱] زاهدان، استان سیستان و بلوچستان، ایران |
درگذشت | ۱۰ مهر ۱۴۰۱ (۲۷ سال) زاهدان، استان سیستان و بلوچستان، ایران |
ملیت | ایرانی |
شناختهشده برای | کشتهشدن در خیزش ۱۴۰۱ ایران به دست جمهوری اسلامی |
زندگی شخصی
خدانور بلوچ و سنیمذهب بود. او در محله شیرآباد زاهدان ساکن و حاشیه نشین بود و مدارک هویتی نداشت. خدانور هشت خواهر داشت که یکی از آنها در ۲۱ سالگی بهدنبال کشته شدن او درگذشت. او نامزد داشت و در گچکاری کار میکرد.[۳] او یک اینفلوئنسر بود و دنبالکنندگان زیادی در اینستاگرام داشت.[۲] پس از کشته شدنش، ویدئوهای رقص او که پیشتر آنها را در حساب اینستاگرام خود منتشر کرده بود، بهطور گسترده در رسانههای اجتماعی مورد توجه قرار گرفت.[۱]
دستگیری
به گفتهٔ خواهرش، خدانور بهدلیل «بگومگو» با یک بسیجی در تیر ۱۴۰۱ بازداشت[۴][۵][۶] و در مهر با قرار وثیقه آزاد شد.[۱] دادستان عمومی انقلاب اسلامی زاهدان در مصاحبه با خبرگزاری فارس گفت که او «سابقه ۱۶ فقره سرقت مسلحانه داشته» است.[۳] انتشار تصویری از او در دوران بازداشت در حالی که دستانش به یک میله پرچم بسته شده و لیوانی آب در برابرش قرار داشت[۷] در شبکههای اجتماعی ایرانی مورد بازتاب گستردهای قرار گرفت و الهامبخش تولید کارهای هنری همچون میلهٔ تابلوی کوچه سیاسی تهران[۲] یا پرفورمنس در ورودی دانشگاه مکگیل کانادا شد.[۸][منبع بهتری نیاز است]
روایت اقوام
خدانور به علت درگیری با فرزند یک بسیجی دستگیر شد و با رشوه خانوادهٔ آن بسیجی به مأموران آگاهی، توسط مأموران انتظامی از ساعت دو شب تا هفت صبح به میله پرچم بسته شد، مورد ضرب و شتم قرار گرفت و تصویر دستبسته او نیز برای تحقیر منتشر شد. اقوام و دوستان خدانور، با رشوه به مأموران امکان انتقال او به زندان را فراهم کردند و وی بعد از یک ماه آزاد شد.[۲]
روایت حکومتی
به ادعای دادستان عمومی و انقلاب مرکز سیستان و بلوچستان، او «صادق کبدانی» و مشهور به «خدا نور لجهای» تبعه افغانستان بود که به جرم سرقت در تیرماه ۱۴۰۱ بازداشت و در مهرماه ۱۴۰۱ با قرار وثیقه آزاد شده بود.[۱]
کشتهشدن
در جریان اعتراضات سراسری ۱۴۰۱، خدانور در ۹ مهر از ناحیهٔ کلیه مورد اصابت گلوله قرار گرفت و به بیمارستان تأمین اجتماعی زاهدان منتقل شد، ولی در آنجا از درمان او امتناع شد[۹][۱] و در ۱۰ مهر و در روز تولد ۲۷ سالگیاش، درگذشت.[۱۰]
به گفتهٔ یکی از ساکنان محله که نامش فاش نشدهاست، خدانور و دوستانش هنگامی که صدای تیراندازی میشنوند، به مکان تیراندازی میروند. در همان لحظه گلوله به او اصابت میکند و درخواست دارد که او را به بیمارستان برسانند چرا که «مادر و خواهرم غیر من کسی را ندارند.» پس از مرگ خدانور یکی از خواهرانش دچار حمله قلبی شد و درگذشت.[۱۱]
روایت حکومتی
روایت حکومتی در این زمینه چیز دیگری است. مهدی شمسآبادی، دادستان عمومی انقلاب اسلامی زاهدان، ۱۹ آبانماه جاری در خبرگزاری فارس در خصوص خدانور لجهای عنوان کرده بود: «خدانور لجهای سابقه ۱۶ فقره سرقت مسلحانه داشته و دهم مهر حین یک سرقت دیگر در درگیری مسلحانه با مأموران کشته شدهاست. چگونگی کشته شدن لجهای در دستگاه قضایی استان در حال بررسی است.»[۱۱]
مراسم چهلم
۱۸ آبان ۱۴۰۱ و همزمان با چهلم قربانیان جمعه خونین زاهدان، مردم معترض با بستن دست خود به میلههایی در خیابان، تصویر شکنجه او را بازسازی کرده و به این شکل اعتراضشان را نشان دادند. در خیابان ستارخان تهران مردم شعار «کشته شده خدانور، به دست چندتا مزدور» سر دادند.[۷] دانشجویی نیز در مقابل ساختمان بسیج دانشگاه هنر تبریز با پرفورمانس اعتراضی یاد او را زنده نگه داشت.[۱۲]
آثار و فعالیتهای فرهنگی-هنری الهامگرفته از خدانور
تصویر منتشرشده از خدانور در بازداشت درحالیکه دستانش به یک میله پرچم بسته شده بود و لیوانی آب در برابرش قرار داشت، در جامعه و نیز در شبکههای اجتماعی ایرانی مورد بازتاب گستردهای قرار گرفت و الهامبخش تولید آثار و فعالیتهای فرهنگی و هنری متعددی شد، از جمله:
- رقص نمادین دختری با لباس محلی بلوچ در میدان آزادی در تهران[۱۳]
- پرفورمنس اعتراضی دانشجوی دانشگاه هنر تبریز در یادبود خدانور[۱۲]
- هاشم شیرعلی، بازیکن تیم فوتسال فولاد زرند ایرانیان در روز جمعه ۲۰ آبان دوبار برای تیمش گل زد و هر بار به جای خوشحالی تصویر معروف شکنجه خدانور را بازسازی کرد. این رقابت ورزشی از رسانههای دولتی به شکل زنده پخش شد و این حرکت آقای شیرعلی به سرعت بازتاب ملی پیدا کرد.[۱۴]
- ایرانیان برلین در اعتراض به کشتار شهروندان در سیستان و بلوچستان در دروازه براندنبورگ این شهر تجمع کردند و یکی از حاضران با لباس بلوچی رقصی شبیه ویدیوی منتشرشده از خدانور لجهای را اجرا کرد.[۱۵]
- امیرحسین الهیاری، شاعر و نمایشنامهنویس، شعری با الهام از خدانور سرود و هفدهم آبان ۱۴۰۱ آن را در صفحه اینستاگرامش همرسانی کرد:[۱۶]
تو سینهم هوای غروبِ یه دشته | تو قلبم نوای غریبِ یه ایله | |
سرم داره میچرخه و گوشم انگار | پر از شیهههای یه اسبِ اصیله | |
تو رگهای من نبضِ سُمضربه هاشُ | ببین و نگو دل دلت بی دلیله! | |
تمنای خاکِ بیابون تو مُشتم | تو چشمام تماشای دریای نیله | |
یه جوری گرفته ست حالم که انگار | تو قلبم خدانورُ بستن به میله! |
- بیست و هفتم نوامبر ۲۰۲۲ از مجسمه یخی خدانور لجه ای در روبهروی ساختمان هنر شیکاگو رونمایی شد.[۱۷][۱۸]
- در پانزدهم ژانویه ۲۰۲۴ نیز رپر ایرانی علی سورنا ترانه ای منتشر کرد که در آن اشاره ای به خدانور لجه ای کرد:[۱۹]<table class="" style="margin: 0 auto;">به نام دست بستگان و خشکی خطر رو پوست نازک زمینو خون و خون که سمت قبله میرفت و غیر از شمشیر هیچ حادثه ای نیستبه نام زنجیر شکستگان و زخم هر جهشکه مثل سینهام تنتون یه قصه بیمقصدهبه نام تو که تشنه میبندنت تو استعمار و استبداد و ظلم
جستارهای وابسته
منابع
پیوند به بیرون