درجه‌های نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران

تا پیش از انقلاب اسلامی ایران، درجه ارتشبدی، معادل دریابد در نیروی دریایی بوده‌است.^[۱] ترتیب درجات ژاندارمری کل کشور مانند درجات نیروی زمینی است به استثناء سرباز و سرباز یکم که در ژاندارمری، ژاندارم یکم نامیده می‌شود.^[۲] واژهٔ خطاب امرا تا اواخر دههٔ ۱۳۷۰ تیمسار بود.

بنا بر بند ب - ماده ۳۲ قانون استخدام نیروهای مسلح مصوبه ۲۹ آبان ۱۳۵۸ حداقل مدت توقف در درجات سربازی تا ستوانی یکمی به شرح زیر بود:^[۳]

از سربازی به سرباز یکمی ۶ ماه

از سربازی یکمی به سرجوخگی ۶ ماه

از سرجوخگی به گروهبان سومی ۱ سال

از گروهبان سومی به گروهبان دومی ۳ سال

از گروهبان دومی به گروهبان یکمی ۳ سال

از گروهبان یکمی به استوار دومی ۴ سال

از استوار دومی به استوار یکمی ۴ سال

از استوار یکمی به ستوان سومی ۴ سال

از ستوان سومی به ستوان دومی ۴ سال

از ستوان دومی به ستوان یکمی ۴ سال

تبصره - حداقل توقف در درجات از سرجوخگی تا گروهبان دومی (داخل در ژاندارمری در صورتی که آموزشگاه دیده نباشند)، یک برابر و نیم مدت‌های مذکور در این ماده بود.

در دورهٔ پادشاهی پهلوی با برپایی فرهنگستان زبان فارسی نام‌های درجه‌های ارتشی نیز دگرگون شد. پس از تشکیل قشون متحدالشکل به سال ۱۳۰۰، درجات و مناصب سابق لغو و درجات جدید به این شرح تعیین گردید:^[۴]

1. به درجات سرهنگ تمام و بالاتر سردار گویند
2. تابین اول ارشد بند که دو الی چهار ردیف است.
3. سرجوقه که رئیس یک جوقه‌است و از دو الی چهار بند تشکیل می‌شود.
4. وکیل راست و چپ که که اولی رئیس جوقه‌های اول و دوم (نیم رسد اول) و دومی رئیس جوقه‌های سوم و چهارم (نیم رسد دوم) است.
5. وکیل اول کارهای کلی گروهان را عهده‌دار است.
6. نایب که رئیس یک رسد است و از دو الی چهار جوقه تشکیل می‌شود.
7. سلطان رئیس گروهان است که از دو الی چهار رسد تشکیل می‌شود.
8. یاور فرمانده گردان است که از دو الی چهار گروهان تشکیل می‌شود.
9. سرهنگ رئیس فوج است که از دو الی چهار گردان تشکیل می‌شود.
10. سرتیپ رئیس تیپ است که از دو الی چهار فوج تشکیل می‌شود.
11. امیرلشکر فرمانده لشکر است که حداقل از دو تیپ پیاده، یک تیپ سوار و توپخانه لشکری تشکیل می‌شود.
12. سپهبد رئیس سپاه است که مرکب است از دو الی سه لشکر که باهم در عملیات شرکت کنند.
13. کلیه سپاه ایران تحت امر فرمانده کل قشون قرار می‌گیرد.

پس از تشکیل فرهنگستان ایران در فروردین ماه ۱۳۱۴، واژه‌های جدیدی برای ارتش برگزیده شد و از همان سال استعمال آن‌ها در واحدهای نظامی اجباری شد.^[۵] در جدول زیر برابرهای امروزی و قدیمی این درجات می‌آید:^[۶]

درجه‌های نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نزاجا)

درجه‌های امیران و افسران نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران
ارتشبد	سپهبد	سرلشگر	سرتیپ	سرتیپ دوم	سرهنگ	سرهنگ دوم	سرگرد	سروان	ستوان یکم	ستوان دوم	ستوان سوم

سردوشی‌های دانشجویان افسری نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران
افسر دانشجوی سال چهارم	افسر دانشجوی سال سوم	افسر دانشجوی سال دوم	افسر دانشجوی سال اول

درجه‌های درجه‌داران و سربازان نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران
استوار یکم	استوار دوم	گروهبان یکم	گروهبان دوم	گروهبان سوم	سرجوخه	سرباز یکم	سرباز دوم	سرباز

درجه‌های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نهاجا)

درجه‌های امیران و افسران نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
ارتشبد	سپهبد	سرلشگر	سرتیپ	سرتیپ دوم	سرهنگ	سرهنگ دوم	سرگرد	سروان	ستوان یکم	ستوان دوم	ستوان سوم

سردوشی‌های دانشجویان افسری نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
افسر دانشجوی سال چهارم	افسر دانشجوی سال سوم	افسر دانشجوی سال دوم	افسر دانشجوی سال اول

درجه‌های درجه‌داران و سربازان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
استوار یکم	استوار دوم	گروهبان یکم	گروهبان دوم	گروهبان سوم	سرجوخه	سرباز یکم	سرباز دوم	سرباز

درجه‌های نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (پداجا)

درجه‌های امیران و افسران نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
ارتشبد	سپهبد	سرلشگر	سرتیپ	سرتیپ دوم	سرهنگ	سرهنگ دوم	سرگرد	سروان	ستوان یکم	ستوان دوم	ستوان سوم

سردوشی‌های دانشجویان افسری نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
افسر دانشجوی سال چهارم	افسر دانشجوی سال سوم	افسر دانشجوی سال دوم	افسر دانشجوی سال اول

درجه‌های درجه‌داران و سربازان نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
استوار یکم	استوار دوم	گروهبان یکم	گروهبان دوم	گروهبان سوم	سرجوخه	سرباز یکم	سرباز دوم	سرباز

درجه‌های نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نداجا)

درجه‌های امیران نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
دریابد	دریاسالار	دریابان	دریادار	دریادار دوم

درجه‌های افسران نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
ناخدا یکم	ناخدا دوم	ناخدا سوم	ناوسروان	ناوبان یکم	ناوبان دوم	ناوبان سوم

سردوشی‌های دانشجویان افسری نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
افسر دانشجوی سال چهارم	افسر دانشجوی سال سوم	افسر دانشجوی سال دوم	افسر دانشجوی سال اول

درجه‌های درجه‌داران و سربازان نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
ناواستوار یکم	ناواستوار دوم	مهناوی یکم	مهناوی دوم	مهناوی سوم	سرناوی	ناوی یکم	ناوی دوم	ناوی

• نشان‌ها و جایزه‌های نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران
• رسته (نیروهای مسلح)
• درجه‌های نظامی قدیم ایران
• درجه‌های ارتش افغانستان
• درجه‌های نیروهای مسلح تاجیکستان

• دادگستری جمهوری اسلامی ایران، مجموعه قوانین سال ۱۳۵۸، تصویب‌نامه‌ها، ص۲۷۹.
• ویکی‌پدیای انگلیسی، نسخه ۲۶ سپتامبر ۲۰۰۶.
• فرهنگ همراه پیشرو آریانپور، انگلیسی-فارسی.