زنان کرد
زنان کرد (به کُردی: Jinên Kurd ,Afiretên Kurd، ژنانی کورد، ژنه‌یل کورد، ژه‌نه‌ل کورد، ئافره‌ته‌ل کورد) به‌طور سنتی نقش مهمی در جامعه و سیاست کُرد ایفا کرده‌اند. به‌طور کلی حقوق و برابری زنان کرد در اواخر قرن بیستم و قرن بیست و یکم به دلیل مبارزات ترقی‌خواهانه در جامعهٔ کرد به‌طور چشمگیری بهبود یافته است. با این وجود و علی‌رغم پیشرفت‌های جامعه کردستان و جنبشهای موجود در کردستان، هنوز هم در جامعهٔ سنتی کردستان عراق و ترکیه زنان کرد از مشکلات مربوط به برابری جنسیتی، ازدواج اجباری و قتل‌های ناموسی رنج می‌برند.
اطلاعات و دانش و سوابق تاریخی جامعهٔ کرد در مورد تاریخ اولیهٔ زنان کرد، به‌خاطر کمبود مدارک و عدم وجود تحقیقات، محدود هستند. در سال ۱۵۹۷ (قرن شانزدهم)، شاهزاده شرف‌الدین بِدلیسی کتابی با عنوان شرف نامه تألیف کرد که در آن به زنان طبقهٔ حاکم اراضی حاکم، و محرومیت آنها از زندگی عمومی و اعمال قدرت حاکمان نسبت به آنان اشاره می‌شود. وی می‌گوید کردهای امپراتوری عثمانی که از سنت اسلامی پیروی می‌کنند، چهار همسر می‌گرفتند. این رژیم تعدد زوجات، توسط اقلیت حاکم و ثروتمند جامعهٔ کُرد اعمال می‌شد، که شامل اعضای طبقه حاکم بر اراضی و مالکان، اشراف و نهادهای مذهبی بود. در دربار قدرتمند منطقه بیتلیس (منطقه‌ای در جنوب شرق ترکیه) به زنان کرد اجازه ورود به بازار داده نمی‌شد و اگر به آنجا می‌رفتند، کشته می‌شدند.
در اواخر قرن نوزدهم، حلیمه خانم از منطقه حکاری حاکم منطقه (باش کلا) بود که تا زمانی که پس از سرکوب قیام بدرخان در سال ۱۸۴۷ مجبور به تسلیم دولت عثمانی شد. زن جوان دیگری به نام فاطمه خان رئیس عشیره عزالدین Ezdinan شد در سال ۱۹۰۹ و در بین قبیله خود به عنوان حاکم منطقه خویش شناخته شد. در طول جنگ جهانی اول، نیروهای روسی در مورد عبور ایمن از سرزمینهم مرز روسها و عثمانی با زنی به نام مریم خان از خانواده معروف Neri که به گفتهٔ Basile Nikitine، نفوذ زیادی در میان پیروانش داشتند، مذاکره کردند.[۱][۲][۳][۴][۵][۶]
عادله خانم، که توسط انگلیسی‌ها «شاهزاده شجاع» خوانده می‌شد، یک رئیس مشهور و فرهیختهٔ عشیره جاف بود که یکی از بزرگ‌ترین قبایل کرد بومی منطقه زاگرس بود که بین ایران و عثمانی آن زمان تقسیم می‌شد. عادله خانم از خاندان معروف اشرافی صاحبقران بود که با سرکردهٔ عشایر جاف ازدواج کرده بود.
در سال ۱۹۹۳، مارتین وان بروژن استدلال کرد که جامعه کردستان به عنوان جامعه‌ای تحت سلطهٔ مردان شناخته می‌شود. اما همچنان شاهد آن هستیم که زنان کرد به عنوان رهبران سیاسی در آن دوره نقش مهمی ایفا کرده‌اند.
زنان کرد در ایران
معروفترین زن کرد ولر در ایران عمه گزی یا عمه قزی می‌باشد که فرماندهی ترکان سرسرخ را بر عهده داشت شرح بیشتر در شرفنامه مهروی اثر نواده برحق شرفخان بدلیسی
زنان کرد در ترکیه
زنان کرد در سوریه
زنان کرد سوریه در انقلاب روژاوا نقش مهم و چشمگیری داشتند. این انقلاب که با عنوان انقلاب زنان نیز توصیف شده است، دستاوردهای زیادی برای زنان کرد و نیز زنان دیگر ملیت‌های ساکن در مناطق شمال و شرق سوریه به همراه داشت که در مجموع به قدرتمندتر شدن آنان انجامید.[۸]
در زمینهٔ اقتصادی زنان کُرد سوریه سیستم اقتصادی-اجتماعی جدیدی را علیه نظام سرمایه‌داری مردمحور ایجاد کردند که بر بنیاد تعاونی‌های زنانه استوار است. در سال ۲۰۱۵ گروهی از زنان پیشروی کرد با هدف توانمندسازی اقتصادی زنان کمیتهٔ اقتصاد زنان را در روژاوا تشکیل دادند. یکی از بنیانگذاران این نهاد هورین خلف بود که در ۹ اکتبر ۲۰۱۹ توسط شبه نظامیان وابسته به ترکیه کشته شد. کمیتهٔ اقتصاد زنان به برنامه‌ریزی برای تأسیس تعاونی‌های تولیدی زنان می‌پردازد. تا ابتدای ماه ژوئن ۲۰۲۱ تعداد ۲۳ تعاونی تولیدی زنان در مناطق شمال و شرق سوریه تأسیس شده است که در هر یک از آنها تا ۷۵ زن به فعالیت تولیدی مشغول بودند. از جمله فعالیت‌های این تعاونی‌ها زیر کشت بردن نزدیک به ۱۲ هکتار زمین کشاورزی است که اداره و کار در آن را زنان بر عهده دارند. همچنین کارگاه‌های تولید پوشاک، منسوجات، مبلمان و …، ده‌ها بازار محلی برای عرضهٔ تولیدات این واحدها تولیدی و نانوایی‌های متعدد به شیوهٔ تعاونی توسط زنان مدیریت می‌شود.[۸] تا قبل از حمله نظامی ترکیه به عفرین و نیز گری‌سپی و سریکانی تعداد بسیاری تعاونی‌های زنان در مناطق عفرین، سریکانی و گری‌سپی مشغول فعالیت بود که صدها زن در آنها مشغول کار بودند. تنها در سریکانی ۴۳ هزار هکتار و در گری‌سپی ۳۰ هزار هکتار زمین توسط تعاونی‌های زنان زیر کشت رفته‌بود. حملات ترکیه و گروه‌های مسلح تحت‌الحمایهٔ ترکیه سبب از بین رفتن این تعاونی‌ها و نابودی بسیاری از دستاوردهایی شد که زنان کرد و غیرکرد در این مناطق در نتیجهٔ انقلاب روژاوا به دست آورده‌بودند.[۸] با این وجود کمیتهٔ اقتصادی زنان در روژاوا و دیگر مناطق شمال و شرق سوریه به فعالیت خود ادامه داده و پروژه‌های اقتصادی خود را دنبال می‌کند. در اول ماه ژوئن ۲۰۲۱ اعلام شد که این نهاد برنامه‌ریزی لازم برای ایجاد ۹ تعاونی و ۸ نهاد همیاری جدید را در زمینهٔ کشاورزی انجام داده که در آنها ده‌ها زن مشغول به کار خواهند شد. همچنین اعلام شد که تعداد گلخانه‌های کشاورزی، و کارگاه‌های تولیدی زنان افزایش خواهد یافت.[۸]