سامانه ترابری هوشمند

در سامانه‌های هوشمند ترافیک فناوری‌های متفاوتی به کار می‌رود. از سامانه‌های اولیه‌ای مانند هدایت خودرو و سامانه کنترل چراغ‌های راهنمایی، تابلوهای اعلان ترافیک، دوربین سرعت سنج و سامانه خودکار شناسایی شماره خودرو گرفته تا سامانه‌های پیشرفته و پیچیده‌تری که به‌طور هم‌زمان اطلاعات متفاوتی را از منابع متفاوت یکپارچه می‌کند. اطلاعاتی مانند وضع آب‌وهوا، وضعیت ترافیک، وضعیت جاده و … امروزه با گسترش کاربرد تلفن همراه هوشمند، این ابزار نیز به کرات توسط محققین برای گسترش سیستم‌های حمل‌و‌نقل هوشمند استفاده شده‌است.^[۶]

• مدیریت و بهینه‌سازی جریان ترافیک و روان‌سازی حرکت^[۷]
• مدیریت و کنترل حوادث
• مدیریت و پشتیبانی وسایل نقلیه امدادی
• مدیریت اخذ الکترونیکی عوارض، هزینه پارکینگ، خرید و رزرواسیون بلیت و…
• مانیتورینگ و کنترل ترابری سبک و سنگین
• مدیریت و ناوبری پیشرفته
• مدیریت ترابری عمومی
• مدیریت و پشتیبانی عابر پیاده^[۸]و …

سامانه ترابری هوشمند تنها یک ابزار یا فناوری جدید نیست. در واقع، ITS امکان یکپارچه‌سازی سامانه ترابری را فراهم می‌آورد. یک سامانه ترابری به‌طور کلی، شامل شبکه‌ها، وسایل نقلیه، افراد و کالاها است. هر کدام از اجزای سامانه ترابری مشخصات، ارگان‌ها، و گاهی آژانس‌های جداگانه دولتی دارند. اما نقشه معماری قادر است تمامی این اجزا را به صورت یک سامانه یکپارچه درآورد.^[۹]

اگر اطلاعات به صورت آسان و ارزان توسط فناوری مدرن رد و بدل شود، سامانه امکان بیشتری برای بهینه‌شدن و مناسب عمل‌کردن خواهد داشت. برعکس، اگر اطلاعات در دسترس نباشد یا با تأخیر جریان یابد، عملکرد درست سامانه امکان‌پذیر نیست. در واقع، تبادل اطلاعات تأثیر مستقیمی بر روی کارآمدی سامانه ترابری دارد.^[۱۰]

یک سامانه ترابری با محوریت اطلاعات، می‌تواند به حل مشکلات قدیمی و کاذب موجود بین ترابری و ارتباطات کمک کند. افراد، کالا و اطلاعات می‌توانند از یک نقطه به نقطه‌ای دیگر منتقل شوند و در موارد بسیاری، برای دستیابی مؤثرتر به این هدف، یکی می‌تواند جایگزین دیگری شود. برای مثال، فرستادن یک نامه به صورت الکترونیکی سریع‌تر، ارزان‌تر و قابل اطمینان‌تر از پست کردن آن است یا شرکت در یک ویدئو کنفرانس به جای سفرکردن و حضور در کنفرانس در مکانی دیگر به مراتب ساده‌تر و اقتصادی‌تر است. پیشرفت‌های به‌وجود‌آمده در فناوری اطلاعات می‌توانند به ایجاد یک سامانه کاملاً یکپارچه برای سال‌های آینده کمک کنند.

یکی از مفاهیم پایه‌ای برای برقراری ارتباط منطقی در توسعه سامانه‌های ترابری هوشمند و جلوگیری از بروز مشکلات در پیاده‌سازی سامانه‌ها تدوین سند ملی سامانه‌های ترابری هوشمند است. در راستای استخراج خروجی‌های موردنظر از این سند در حوزه معماری سامانه‌های حمل ونقل هوشمند،^[۱۱] استانداردها و برنامه کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت، پروفسور مهدی قطعی^[۱۲] با همکاری پژوهشکده حمل‌ونقل و سامانه‌های هوشمند دانشگاه صنعتی امیرکبیر اقدام به تأسیس اتاق فکر طرح کلان ملی مطالعه و طراحی سامانه‌های ترابری هوشمند درون‌شهری و برون‌شهری با حضور اساتید دانشگاه‌های کشور، کارشناسان و صاحب‌نظران سازمان راهداری و حمل ونقل جاده‌ای، سازمان شهرداری‌ها ودهیاری‌ها و شرکت کنترل ترافیک تهران نموده‌است.^[۱۳] در سال ۱۳۹۵ این مجموعه نخستین سند ملی معماری سیستم‌های حمل‌و‌نقل هوشمند ایران را منتشر کرده‌است. برای اطلاعات کامل از این ۹ سند ملی، مراجعه به سایت پژوهشکده حمل‌و‌نقل و سیستم‌های هوشمند^[۱۴] دانشگاه صنعتی امیرکبیر توصیه می‌شود.

برنامه بازنگری‌شده رشته مهندسی فناوری اطلاعات با ۶ بسته که یکی از آ‌ن‌ها «بسته سیستم‌های حمل‌و‌نقل هوشمند» است، به تصویب و به تأیید نهایی وزارت علوم رسیده‌است. این برنامه هم‌اکنون از طریق لینک^[۱۵] در سایت وزارت علوم در دسترس بوده و در سامانه اعلام رشته‌ها و ظرفیت‌های پذیرش دانشگاه‌ها (HES) فعال گردیده‌است.

یکی از اجزای مهم در ترابری هوشمند، خودروهای هوشمند هستند. خودروهای هوشمند می‌توانند انواع مختلفی مانند:

1- خودروهای با دستیار راننده که می‌توانند از طریق یک سیستم تصمیم‌یار برای بهبود رانندگی به راننده هشدار و راهنمایی‌های لازم را ارائه داده و یا سرعت و دیگر پارامترهای رانندگی را تنظیم کنند،

2- خودروهای متصل که از طریق ارتباطات مخابراتی با یکدیگر و با زیرساخت امکان مخابره پیام را دارند،

3-خودروهای خودران که از طریق حسگرهای مختلف ضمن شناسایی محیط، به صورت خودکار رانندگی می‌کنند

4-خودروهای برقی یا هیبریدی

را شامل شوند^[۵]. در دانشگاه صنعتی امیرکبیر یک کنفرانس بین المللی در خصوص موضوعات هوش مصنوعی قابل استفاده در خودروهای هوشمند برنامه ریزی شده است^[۱۶].

.