سخنگوی وزارت امور خارجه (ایران)

مسئولیت سخنگویی از دههٔ ۱۳۴۰ با اداره‌کل اطلاعات و مطبوعات وزارت امور خارجه بود. این اداره‌کل مسئول رسیدگی به فعالیت‌های حوزهٔ رسانه‌ها بود و فعالیت خاصی در دیپلماسی عمومی نداشت.^[۲] همین مسئله باعث ایجاد یک ساختار جدید به نام «اداره‌کل دیپلماسی عمومی» در مرداد ۱۳۹۰ شد و این دو اداره‌کل زیرنظر مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای، در سطح معاونت وزیر، به فعالیت خود ادامه دادند.^[۳] اداره‌کل‌های فوق در تغییرات ساختاری که از ابتدای بهمن ۱۳۹۶ اعمال شد، تبدیل به معاونت‌های مرکز شدند.^[۴] همچنین معاونت امور سخنگویی با چهار اداره به ساختار مرکز اضافه شد تا در کنار معاونت‌های دیپلماسی رسانه‌ای و دیپلماسی عمومی، سومین معاونت مرکز را تشکیل دهد. به این ترتیب مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای صاحب دوازده اداره در زیرمجموعهٔ خود شد.^[۵] رئیس مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای، سخنگوی وزارت امور خارجه است.^[۶]

پیش از انقلاب ۱۳۵۷، مدیرکل اطلاعات و ‌مطبوعات وزارت امور خارجه، سخنگوی رسمی وزارت‌خانه بود که با دعوت از روزنامه‌نگاران به طور جمعی یا اختصاصی مطالب مورد نظر و اخبار وزارت‌خانه از انتصابات تا مسائل سیاسی خاص را در اختیار آن‌ها می‌گذاشت. این اداره دارای یک نشریهٔ هفتگی نیز بود که رابط وزارت با رسانه‌ها بود.^[۷] در دههٔ ۱۳۴۰ که اردشیر زاهدی وزیر امور خارجه شد، پرویز عدل مدتی به عنوان مدیرکل اطلاعات و مطبوعات و نیز سخنگوی وزارت‌خانه فعالیت داشت. او در سال ۱۳۵۵ دوباره به سمت‌های مذکور منصوب شد.^[۸] پرویز عدل در مرداد ۱۳۵۷ به عنوان سفیر ایران در برزیل شد و محمد پورسرتیپ سفیر ایران در سوریه که مأموریتش به اتمام رسیده و به ایران بازگشته بود، به سخنگویی رسید. مسئولیت پورسرتیپ تا خرداد ۱۳۵۸ ادامه داشت.^[۹] پس از او، ابراهیم یزدی وزیر امور خارجه، ابراهیم مکلا را به سخنگویی تعیین کرد.^[۱۰] آخرین مسئولیت مکلا پیش از انقلاب، سرکنسول ایران در ارزروم بود.^[۱۱]

بعد از استعفای دولت موقت، سید محمدباقر نصیرالسادات سلامی مدیر وقت روابط بین‌الملل سازمان صدا و سیما، همراه با صادق قطب‌زاده به وزارت امور خارجه آمد و به عنوان سخنگو مشغول به کار شد. نصیرالسادات سلامی پس از مدتی، سفیر ایران در ایتالیا شد.^[۱۲] از محمود هاشمی رفسنجانی، برادر اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، مصاحبه‌ای به عنوان سخنگوی وزارت امور خارجه موجود است.^{[۱۳]: 169} هاشمی رئیس ادارهٔ سوم سیاسی^[۱۴] یا به گفتهٔ خودش، رئیس ادارهٔ دوم سیاسی بود.^[۱۵] او در دو سال نخست پس از انقلاب، فرماندار قم بود و از سال ۱۳۵۹ به وزارت امور خارجه منتقل شد.^[۱۶] رضا علوی طباطبائی سخنگوی بعدی وزارت امور خارجه بود. وی با سمت رئیس ادارهٔ روابط عمومی،^{[۱۷]: ۱۳۶} در اعلام مواضع وزارت امور خارجه دربارهٔ مسائل مختلف، فعال بود.^[۱۸] علوی طباطبائی در سال ۱۳۶۱ مدیرکل تشریفات وزارت امور خارجه شد^{[۱۷]: ۱۴۰} و وظیفهٔ سخنگویی به مرتضی سرمدی محول شد.^[۱۹] سمت رسمی سرمدی، مدیرکل روابط عمومی بود.^{[۱۷]: ۱۴۰}

در روایت رسمی رسانه‌های ایران، از مرتضی سرمدی به عنوان نخستین سخنگوی وزارت امور خارجه نام برده شده و به گفتهٔ ایران‌وایر، دوران پیش از آن حذف شده‌است.^[۲۰] سرمدی در شهریور ۱۳۶۸، معاون ارتباطات وزیر امور خارجه شد و با حفظ سمت، حکم سخنگویی نیز دریافت کرد.^[۲۱] اگرچه مرتضی سرمدی مصاحبه‌هایی به عنوان سخنگوی وزارت امور خارجه موجود است^[۲۲] با این حال، فعالیت جدی و مستمر سخنگویی نداشت. وزارت امور خارجه برای طرح کردن موضوعات مختلف، از سردبیران رسانه‌ها به‌طور موردی برای همکاری دعوت می‌کرد و معمولاً بیانیه‌های وزارت‌خانه «به‌نقل از یک سخنگو» منتشر می‌شدند.^{[۲۳]: ۲۲۷} محمدحسن قدیری ابیانه مدیرکل اطلاعات و مطبوعات در اواخر دههٔ ۱۳۶۰ بود که برخلاف پیشینیان خود، فعالیت رسانه‌ای به عنوان سخنگو نداشت. او سفیر ایران در استرالیا شد^[۲۴] و جای خود را به ناصر نوبری سفیر سابق ایران در شوروی داد.^[۲۵] قدیری ابیانه در سال‌های بعد، دوباره به فعالیت‌های رسانه‌ای بازگشت و معاون سخنگوی دولت شد.^[۲۶]

ناصر نوبری همزمان با مدیرکلی اطلاعات و مطبوعات، مدیرکل روابط عمومی و انتشارات نیز بود. او بخش سخنگویی وزارت‌خانه را طراحی و راه‌اندازی کرد ولی تصمیم گرفت فقط مدیر بخش سخنگویی بوده و یکی از معاونان خود را به عنوان سخنگو معرفی کند.^[۲۷] محمود محمدی از اوایل سال ۱۳۷۲ به عنوان «یک عضو بخش سخنگویی»^[۲۸][۲۹] یا به عنوان سخنگو، با رسانه‌ها ارتباط داشت.^[۳۰] همچنان در اخبار این دورهٔ زمانی، از سرمدی به عنوان سخنگو نام برده شده‌است.^[۳۱] پس از دوران پنج سالهٔ مدیریت نوبری در بخش سخنگویی، حمیدرضا آصفی سخنگوی جدید و مدیرکل اطلاعات و مطبوعات شد. در دوران سخنگویی او، رابطهٔ فعالانه‌تری با رسانه‌ها شکل گرفت و نشست‌های خبری با حضور خبرنگاران به صورت غیرزنده آغاز شد.^{[۲۳]: ۲۲۷}

پهلوی

نام	نگاره	آغاز تصدی	پایان تصدی	دولت	وزیر	رئیس دولت	م.
پرویز عدل (۱۳۹۵–۱۳۰۲)		خرداد ۱۳۴۶	شهریور ۱۳۴۸	هویدا ۱	زاهدی	هویدا	[۳۲]: ۴۰۱
				هویدا ۲
محمود صالحی (؟–؟)		شهریور ۱۳۴۸	۲۱ دی ۱۳۵۱				[۳۳]
				هویدا ۳	خلعتبری
علیرضا هروی (۱۳۶۵–۱۲۹۷)		۸ اسفند ۱۳۵۱	۴ آبان ۱۳۵۴				[۳۴]
محمود صالحی (؟–؟)		۴ آبان ۱۳۵۴	۱۷ آبان ۱۳۵۵	هویدا ۴			[۳۵]
پرویز عدل (۱۳۹۵–۱۳۰۲)		۱۷ آبان ۱۳۵۵	۱۹ مرداد ۱۳۵۷				[۳۶]
				آموزگار		آموزگار
محمد پورسرتیپ (۱۳۸۵–۱۲۹۷)		۱۹ مرداد ۱۳۵۷	۲۲ بهمن ۱۳۵۷				[۳۷]
				شریف‌امامی ۳	افشار	شریف‌امامی
				ازهاری		ازهاری
				بختیار	میرفندرسکی	بختیار

جمهوری اسلامی

نام	نگاره	آغاز تصدی	پایان تصدی	دولت	وزیر	رئیس دولت	م.
محمد پورسرتیپ (۱۳۸۵–۱۲۹۷)		۲۲ بهمن ۱۳۵۷	۲۶ خرداد ۱۳۵۸	موقت	سنجابی	بازرگان	[۹]
					یزدی
ابراهیم مکلا (۱۳۹۶–۱۳۱۸)		۲۶ خرداد ۱۳۵۸	. ۱۳۵۸				[۳۸]
				موقت شورای انقلاب	بنی‌صدر	بهشتی	[۳۹]
سید محمدباقر نصیرالسادات سلامی (۱۳۹۹–؟)		زمستان ۱۳۵۸	تابستان ۱۳۵۹		قطب‌زاده		[۴۰]
						بنی‌صدر	[۴۱]
محمود هاشمی رفسنجانی (زادهٔ ۱۳۲۰)		. ۱۳۵۹	. ۱۳۵۹	نخست	خداپناهی	رجایی	[۱۳]: 169
رضا علوی طباطبائی (؟–؟)		. ۱۳۵۹	آذر ۱۳۶۱		رجایی
					موسوی		[۴۲]
				دوم		باهنر
				موقت		مهدوی کنی	[۴۳]
				سوم	ولایتی	موسوی	[۴۴]
مرتضی سرمدی (زادهٔ ۱۳۳۳)		آذر ۱۳۶۱	شهریور ۱۳۷۶				[۴۵]
				چهارم			[۴۶]
				پنجم		رفسنجانی	[۲۱]
				ششم
محمود محمدی (زادهٔ ۱۳۳۲)		. ۱۳۷۱	شهریور ۱۳۷۶	پنجم
				ششم			[۴۷]
		شهریور ۱۳۷۶	۲۵ آبان ۱۳۷۷	هفتم	خرازی	خاتمی	[۴۸]
حمیدرضا آصفی (زادهٔ ۱۳۳۱)		۲۵ آبان ۱۳۷۷	۱۹ شهریور ۱۳۸۵				[۴۹]
				هشتم
				نهم	متکی	احمدی‌نژاد
سید محمدعلی حسینی (زادهٔ ۱۳۴۰)		۱۹ شهریور ۱۳۸۵	۳۱ تیر ۱۳۸۷				[۵۰]
حسن قشقاوی (زادهٔ ۱۳۳۶)		۳۱ تیر ۱۳۸۷	۹ آبان ۱۳۸۸				[۵۱]
رامین مهمان‌پرست (زادهٔ ۱۳۳۹)		۹ آبان ۱۳۸۸	۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۲	دهم			[۵۲]
					صالحی		[۶]
سید عباس عراقچی (زادهٔ ۱۳۴۱)		۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۲	۶ شهریور ۱۳۹۲				[۵۳]
مرضیه افخم (زادهٔ ۱۳۴۱)		۶ شهریور ۱۳۹۲	۶ آبان ۱۳۹۴	یازدهم	ظریف	روحانی	[۵۴]
حسین جابری انصاری (زادهٔ ۱۳۴۸)		۶ آبان ۱۳۹۴	۳۰ خرداد ۱۳۹۵				[۵۵]
بهرام قاسمی (زادهٔ ۱۳۳۵)		۳۰ خرداد ۱۳۹۵	۲۴ فروردین ۱۳۹۸				[۵۶]
				دوازدهم
سید عباس موسوی (زادهٔ ۱۳۵۰)		۲۴ فروردین ۱۳۹۸	۲۶ مرداد ۱۳۹۹				[۵۷]
سعید خطیب‌زاده (زادهٔ ۱۳۵۸)		۲۶ مرداد ۱۳۹۹	۶ تیر ۱۴۰۱				[۵۸]
				سیزدهم	امیرعبداللهیان	رئیسی
ناصر کنعانی (زادهٔ ۱۳۴۹)		۶ تیر ۱۴۰۱	متصدی				[۵۹]

• اخبار سخنگوی وزارت امور خارجه