فهرست خلفای عباسی
خلفای عباسی (عربی: اَلْخِلَافَةُ ٱلْعَبَّاسِیَّةُ) فرمانروایان سومین خلافت، به عنوان جانشینان محمد، پیامبر اسلام، بودند. خاندان عباسی از نسل عموی محمد، عباس بن عبدالمطلب، بودند و بر این اساس «عباسیان» نامیده می‌شوند.[۱] حاکمان خاندان عباسی پس از آن که توانستند طی جنبش سیاه‌جامگان در سال ۷۵۰ میلادی (۱۳۲ ه. ق)، موجب اضمحلال خلافت امویان شوند، قادر به فرمانروایی اکثر فتوحات مسلمان شدند. نخستین مرکز خلافت عباسی در ابتدای امر شهر کوفه بود ولی سپس در ۷۶۲ میلادی، منصور عباسی شهر بغداد را در جوار پایتخت سابق ساسانیان، تیسفون، بنا نهاد. با روی کار آمدن خلفای عباسی، دستگاه خلافت برای کنترل بر قلمرو وسیع خود و ورود چشم‌گیر مسلمانان غیر عرب به امت متکی به دیوانسالاران ایرانی شد. رسوم ایرانی به شکلی گسترده توسط طبقهٔ حاکم پذیرفته شد و موجب حمایت از هنرمندان و دانشمندان گردید.[۲] بغداد در این دوره، که به نام عصر طلایی اسلام شناخته می‌شود، به مرکزی برای علوم، فرهنگ، فلسفه و ابداعات بدل گشت.[نیازمند منبع]
| خلیفه عباسیان | |
|---|---|
 علم سیاه عباسیان | |
 قلمرو عباسیان در عصر اوج گسترش مرزهایشان | |
| جزئیات | |
| نخستین پادشاه | سفاح |
| واپسین پادشاه | متوکل سوم |
| آغاز پادشاهی | ۷۵۰ میلادی/۱۳۲ قمری |
| پایان پادشاهی | ۱۵۱۷ میلادی/۹۲۳ قمری |
| سکونتگاه رسمی | بغداد، قاهره و… |
| گمارنده | جانشینی ارثی |
علی‌رغم مشارکت‌های ابتدایی، خلفا در اواخر قرن هشتم میلادی هر دو گروه موالی[۳] و دیوانسالاران ایرانی را وانهادند.[۴] خلافت وادار شد نواحی اندلس (اسپانیای امروزی) را در ۷۵۶ به امویان، مغرب را در ۷۸۸ به ادریسیان، افریقیه و جنوب ایتالیا را در ۸۰۰ به اغلبیان، و در حدود ۸۷۰ خراسان و فرارود را به سامانیان و پارس را به صفاریان، و همچنین در ۹۶۹ میلادی مصر را به خلافت شیعیان اسماعیلی به نام فاطمیان واگذار کند.[نیازمند منبع]
پایان حکومت عباسیان در بغداد در سنهٔ ۱۲۵۸ میلادی بدست هلاکوخان مغول رغم خورد. بازماندگان آل عباس به قاهره رفتند و در سال ۱۲۶۱ میلادی حکومت را دوباره در قاهره برپا کردند ولی در این دوره خلیفه تنها نمادی از اتحاد امت اسلامی و مردم و مذهب بود و حکومت در دست مملوکان مصر قرار داشت. ادامه خلافت عباسی وجود داشت تا سال ۱۵۱۹ میلادی، زمانی که ارتش دولت عثمانی شام و مصر را فتح کرد و سلیم یکم عثمانی خود را خلیفه نامیده و شهر قسطنطنیه را مرکز خلافت قرار داد.[نیازمند منبع]
خلفای کوفه، بغداد و سامرا
| # | تصویر | نام و لقب | عنوان خلافت | دوره خلافت | مُلاحظات |
|---|---|---|---|---|---|
| دوره اول عباسیان: دولت جوان و قدرت یافتن در عصر زرین اسلامی (۷۵۰–۸۴۷ میلادی)/(۱۳۲–۲۳۲ هجری) | |||||
| ۱ | .jpg){kind=small} | سفاح، أبو العباس، المرتضی، القائم | عبدالله بن محمد (سفاح) | (۱۳۲ ه.ق - ۱۳۶ ه.ق) (۷۵۰ م - ۷۵۴ م) |
|
| ۲ | .JPG){kind=small} | أبو جعفر المنصور | عبدالله الثانی بن محمد (منصور) | (۱۳۷ ه.ق - ۱۵۸ ه.ق) (۷۵۴ م - ۷۷۵ م) |
|
| ۳ |  | أبو عبدالله، المهدی | محمد بن عبدالله (مهدی) | (۱۵۸ ه.ق - ۱۶۹ ه.ق) (۷۷۵ م - ۷۸۶ م) |
|
| ۴ |  | أبو محمد، الهادی | موسی بن محمد (هادی) | (۱۶۹ ه.ق - ۱۷۰ ه.ق) (۷۸۶ م - ۷۸۷ م) |
|
| ۵ |  | الرشید، أبو موسی، أبو جعفر | هارون بن محمد (هارون الرشید) | (۱۷۰ ه.ق - ۱۹۳ ه.ق) (۷۸۷ م - ۸۰۹ م) |
|
| ۶ |
| الأمین، أبو عبدالله | محمد بن هارون (امین) | (۱۹۳ ه.ق - ۱۹۸ ه.ق) (۸۰۹ م - ۸۱۴ م) |
|
| ۷ |  | المأمون، أبو العباس | عبدالله بن هارون (مأمون) | (۱۹۸ ه.ق - ۲۱۸ ه.ق) (۸۱۴ م - ۸۳۳ م) |
|
| الأمیر الکبیر، المبارک، أبو إسحاق، الخلیفة الأسود، التنین | ابراهیم بن مهدی | (۲۰۲ ه.ق - ۲۰۳ ه.ق) (۸۱۷ م - ۸۱۹ م) |
| ||
| ۸ |  | المعتصم، أبو إسحاق | محمد بن هارون الرشید (معتصم) | (۲۱۸ ه.ق - ۲۲۷ ه.ق) (۸۳۳ م - ۸۴۲ م) |
|
| ۹ | الواثق بالله، أبو جعفر | هارون بن محمد (واثق) | (۲۲۷ ه.ق - ۲۳۲ ه.ق) (۸۴۲ م - ۸۴۷ م) |
| |
| دوره دوم عباسی: ضعف و زوال عصر غلامان ترک و امیران دیلمی (۸۴۷ - ۱۰۵۵ میلادی)/(۲۳۲ - ۴۴۶ هجری) | |||||
| ۱۰ |  | المتوکل علی‌الله، أبو الفضل | جعفر بن محمد المعتصم (متوکل) | (۲۳۲ ه.ق - ۲۴۷ ه.ق) (۸۴۷ م - ۸۶۲ م) |
|
| ۱۱ |  | المنتصر بالله، أبو جعفر | محمد بن جعفر (منتصر) | (۲۴۷ ه.ق - ۲۴۸ ه.ق) (۸۶۲ م - ۸۶۲ م) |
|
| ۱۲ |  | المستعین بالله، أبو العباس. | احمد مستعین بالله | (۲۴۸ ه.ق - ۲۵۲ ه.ق) (۸۶۲ م - ۸۶۶ م) |
|
| ۱۳ |  | المعتز بالله، أبو عبدالله | معتز بالله | (۲۵۲ ه.ق - ۲۵۵ ه.ق) (۸۶۶ م - ۸۶۹ م) |
|
| ۱۴ |  | أبو إسحاق، المهتدی بالله | محمد بن هارون الواثق (مهتدی) | (۲۵۵ ه.ق - ۲۵۶ ه.ق) (۸۶۹ م - ۸۷۰ م) |
|
| ۱۵ |  | أبو العباس، المعتمد علی‌الله | احمد بن جعفر متوکل (معتمد) | (۲۵۶ ه.ق - ۲۷۹ ه.ق) (۸۷۰ م - ۸۹۲ م) |
|
| ۱۶ |  | المعتضد بالله، السفاح الثانی، أبو العباس | احمد بن طلحه بن جعفر متوکل (معتضد) | (۲۷۹ ه.ق - ۲۸۹ ه.ق) (۸۹۲ م - ۹۰۲ م) |
|
| ۱۷ |  | أبو أحمد، المکتفی بالله | علی بن احمد معتضد (مکتفی) | (۲۸۹ ه.ق - ۲۹۵ ه.ق) (۹۰۲ م - ۹۰۸ م) |
|
| ۱۸(۱) |  | المقتدر بالله، أبو الفضل | جعفر بن احمد معتضد (مقتدر) | (۲۹۵ ه.ق - ۲۹۶ ه.ق) (۹۰۸ م - ۹۰۹ م) |
|
| المرتضی، أبو العباس | عبدالله بن معتز بالله | (۲۹۶ ه.ق - ۲۹۶ ه.ق) (۹۰۹ م - ۹۰۹ م) |
| ||
| ۱۸(۲) | | المقتدر بالله، أبو الفضل | جعفر بن احمد معتضد (مقتدر) | (۲۹۶ ه.ق - ۳۱۷ ه.ق) (۹۰۹ م - ۹۲۹ م) |
|
| ۱۹(۱) |  | أبو منصور، القاهر بالله | محمد بن احمد (معتضد) | (۳۱۷ ه.ق - ۳۱۷ ه.ق) (۹۲۹ م - ۹۲۹ م) |
|
| ۱۸(۳) | | المقتدر بالله، أبو الفضل | جعفر بن احمد معتضد (مقتدر) | (۳۱۷ ه.ق - ۳۲۰ ه.ق) (۹۲۹ م - ۹۳۲ م) |
|
| ۱۹(۲) | | أبو منصور، القاهر بالله | محمد بن احمد معتضد (قاهر) | (۳۲۰ ه.ق - ۳۲۲ ه.ق) (۹۳۲ م - ۹۳۴ م) |
|
| ۲۰ |  | الراضی بالله، أبو العباس | محمد بن جعفر مقتدر (راضی) | (۳۲۲ ه.ق - ۳۲۹ ه.ق) (۹۳۴ م - ۹۴۰ م) |
|
| ۲۱ |  | المتقی لله، أبو إسحاق | ابراهیم بن جعفر مقتدر (متقی) | (۳۲۹ ه.ق - ۳۳۳ ه.ق) (۹۴۰ م - ۹۴۴ م) |
|
| ۲۲ | المستکفی بالله، أبو القاسم | عبدالله بن علی مکتفی (مستکفی) | (۳۳۳ ه.ق - ۳۳۴ ه.ق) (۹۴۴–۹۴۶ م) | ||
| ۲۳ | المطیع لله، أبو القاسم | فضل بن جعفر مقتدر (مطیع) | (۳۳۴ ه.ق - ۳۶۳ ه.ق) (۹۴۶ م - ۹۷۴ م) |
| |
| ۲۴ | الطائع لله، أبو بکر | عبدالکریم بن فضل مطیع (طائع) | (۳۶۳ ه.ق - ۳۸۱ ه.ق) (۹۷۴ م - ۹۹۱ م) |
| |
| ۲۵ |  | القادر بالله، أبو العباس | احمد بن اسحاق بن مقتدر (قادر) | (۳۸۱ ه.ق - ۴۲۲ ه.ق) (۹۹۱ م - ۱۰۳۱ م) |
|
| دوره سوم عباسی: عصر سلجوقیان و جنگ‌های صلیبی (۱۰۵۵ - ۱۲۵۸ میلادی)/(۴۴۶–۶۵۶ هجری) | |||||
| ۲۶ | القائم بأمر الله، أبو جعفر | عبدالله بن احمد (قادر) | (۴۲۲ ه.ق - ۴۶۷ ه.ق) (۱۰۳۱ م - ۱۰۷۵ م) |
| |
| ۲۷ | المقتدی بأمر الله، أبو القاسم | عبدالله بن محمد بن عبدالله قائم (مقتدی) | (۴۶۷ ه.ق - ۴۸۷ ه.ق) (۱۰۷۵ م - ۱۰۹۴ م) |
| |
| ۲۸ | المستظهر بالله، أبو العباس | احمد بن عبدالله مقتدی (مستظهر) | (۴۸۷ ه.ق - ۵۱۲ ه.ق) (۱۰۹۴ م - ۱۱۱۸ م) |
| |
| ۲۹ | المسترشد بالله، أبو منصور | فضل بن احمد مستظهر (مسترشد) | (۵۱۲ ه.ق - ۵۲۹ ه.ق) (۱۱۱۸ م - ۱۱۳۵ م) |
| |
| ۳۰ | الراشد بالله، أبو جعفر | منصور بن فضل مسترشد (راشد) | (۵۲۹ ه.ق - ۵۳۰ ه.ق) (۱۱۳۵ م - ۱۱۳۶ م) |
| |
| ۳۱ | المقتفی لأمر الله، أبو عبدالله | محمد بن احمد مستظهر (مقتفی) | (۵۳۰ ه.ق - ۵۵۵ ه.ق) (۱۱۳۶ م - ۱۱۶۰ م) |
| |
| ۳۲ | المستنجد بالله، أبو المظفر | یوسف بن محمد مقتفی (مستنجد) | (۵۵۵ ه.ق - ۵۶۶ ه.ق) (۱۱۶۰ م - ۱۱۷۰ م) |
| |
| ۳۳ |  | المستضیء بأمر الله، أبو محمد | حسن بن یوسف مستنجد (مستضی) | (۵۶۶ ه.ق - ۵۷۵ ه.ق) (۱۱۷۰ م - ۱۱۸۰ م) |
|
| ۳۴ |  | الناصر لدین الله، أبو العباس | احمد بن حسن مستضی بأمرالله (ناصر) | (۵۷۵ ه.ق - ۶۲۲ ه.ق) (۱۱۸۰ م - ۱۲۲۵ م) |
|
| ۳۵ | الظاهر بأمر الله، أبو نصر | محمد بن احمد ناصرلدین الله (ظاهر) | (۶۲۲ ه.ق - ۶۲۳ ه.ق) (۱۲۲۵ م - ۱۲۲۶ م) |
| |
| ۳۶ | المستنصر بالله، أبو جعفر | منصور بن محمد ظاهر بأمرالله (مستنصر) | (۶۲۳ ه.ق - ۶۴۰ ه.ق) (۱۲۲۶ م - ۱۲۴۲ م) |
| |
| ۳۷ |  | المستعصم بالله، أبو أحمد | عبدالله بن منصور مستنصر بالله (مستعصم) | (۶۴۰ ه.ق - ۶۵۶ ه.ق) (۱۲۴۲ م - ۱۲۵۸ م) |
|
.jpg){kind=small}
خلفای قاهره
پس از سقوط بغداد در جریان حمله مغول، ابتدا أبو العباس «الحاکم» أحمد بن الحسن در ۱۲۶۱ میلادی، مقر خلافت را به شهر حلب در شام منتقل کرد. پس از او دیگر خلفای عباسی تحت سیطرهٔ مملوکان مصر، در شهر قاهره، مقام خلافت را نگهداشتند.[۱۰][۱۱][۱۲]
| # | نام و لقب | عنوان خلافت | دوره خلافت |
|---|---|---|---|
| دوره چهارم عباسی: سلطنت مملوکی (۱۲۶۱ - ۱۵۱۷ میلادی)/(۶۵۹ - ۹۲۲ هجری) | |||
| ۳۸ | المستنصر بالله الثانی، أبو القاسم | أحمد المستنصر بالله | (۶۵۹ ه.ق - ۶۶۰ ه.ق) (۱۲۶۱ م - ۱۲۶۲ م) |
| ۳۹ | الحاکم بأمر الله الأول، أبو العباس | أحمد الحاکم بأمر الله | (۶۶۰ ه.ق - ۷۰۱ ه.ق) (۱۲۶۲ م - ۱۳۰۲ م) |
| ۴۰ | المستکفی بالله، أبو الربیع | سلیمان المستکفی بالله | (۷۰۱ ه.ق - ۷۳۶ ه.ق) (۱۳۰۲ م - ۱۳۴۰ م) |
| ۴۱ | الواثق بالله الثانی، أبو إسحق | إبراهیم الواثق بالله | (۷۳۶ ه.ق - ۷۴۲ ه.ق) (۱۳۴۰ م - ۱۳۴۱ م) |
| ۴۲ | الحاکم بأمر الله الثانی، أبو العباس | أحمد الحاکم بأمر الله | (۷۴۲ ه.ق - ۷۵۳ ه.ق) (۱۳۴۱ م - ۱۳۵۲ م) |
| ۴۳ | المعتضد بالله الثانی، أبو الفتح، أبو بکر | أبو بکر المعتضد بالله | (۷۵۳ ه.ق - ۷۶۳ ه.ق) (۱۳۵۲ م - ۱۳۶۲ م) |
| ۴۴(۱) | المتوکل علی‌الله الأول، أبو عبدالله | محمد المتوکل علی‌الله | (۷۶۳ ه.ق - ۷۷۹ ه.ق) (۱۳۶۲ م - ۱۳۷۷ م) |
| ۴۵(۱) | المستعصم بالله الثانی، أبو یحی | زکریا المستعصم بالله | (۷۷۹ ه.ق - ۷۷۹ ه.ق) (۱۳۷۷ م - ۱۳۷۷ م) |
| ۴۴(۲) | المتوکل علی‌الله الأول، أبو عبدالله | محمد المتوکل علی‌الله | (۷۸۵ ه.ق - ۷۸۸ ه.ق) (۱۳۷۷ م - ۱۳۸۳ م) |
| ۴۶ | الواثق بالله الثالث، أبو حفص | عمر الواثق بالله | (۷۸۸ ه.ق - ۷۸۵ ه.ق) (۱۳۸۳م – ۱۳۸۶ م) |
| ۴۵(۲) | المستعصم بالله الثانی، أبو یحی | زکریا المستعصم بالله | (۷۸۵ ه.ق - ۷۹۱ ه.ق) (۱۳۸۶ م - ۱۳۸۹ م) |
| ۴۴(۳) | المتوکل علی‌الله الأول، أبو عبدالله | محمد المتوکل علی‌الله | (۷۹۱ ه.ق - ۸۰۸ ه.ق) (۱۳۸۹ م - ۱۴۰۶ م) |
| ۴۷ | المستعین بالله الثانی، أبو الفضل | العباس المستعین بالله | (۸۰۸ ه.ق - ۸۱۶ ه.ق) (۱۴۰۶ م - ۱۴۱۴ م) |
| ۴۸ | المعتضد بالله الثالث، أبو الفتح | داود المعتضد بالله | (۸۱۶ ه.ق - ۸۴۵ ه.ق) (۱۴۱۴ م - ۱۴۴۱ م) |
| ۴۹ | المستکفی بالله الثالث، أبو الربیع | سلیمان المستکفی بالله | (۸۴۵ ه.ق - ۸۵۴ ه.ق) (۱۴۴۱ م - ۱۴۵۱ م) |
| ۵۰ | القائم بأمر الله الثانی، أبو البقاء | حمزة القائم بأمر الله | (۸۵۴ ه.ق - ۸۵۹ ه.ق) (۱۴۵۱ م - ۱۴۵۵ م) |
| ۵۱ | المستنجد بالله الثانی، أبو المحاسن | یوسف المستنجد بالله | (۸۵۹ ه.ق - ۸۸۴ ه.ق) (۱۴۵۵ م - ۱۴۷۹ م) |
| ۵۲ | المتوکل علی‌الله الثانی، أبو العز | عبد العزیز المتوکل علی‌الله | (۸۸۴ ه.ق - ۹۰۳ ه.ق) (۱۴۷۹ م - ۱۴۹۷ م) |
| ۵۳(۱) | المستمسک بالله، أبو الصبر | یعقوب المستمسک بالله | (۹۰۳ ه.ق - ۹۱۴ ه.ق) (۱۴۹۷ م - ۱۵۰۸ م) |
| ۵۴(۱) | المتوکل علی‌الله الثالث | محمد المتوکل علی‌الله | (۹۱۴ ه.ق - ۹۲۲ ه.ق) (۱۵۰۸ م - ۱۵۱۶ م) |
| ۵۳(۲) | المستمسک بالله، أبو الصبر | یعقوب المستمسک بالله | (۹۲۲ ه.ق - ۹۲۳ ه.ق) (۱۵۱۶ م - ۱۵۱۷ م) |
| ۵۴(۲) | المتوکل علی‌الله الثالث | محمد المتوکل علی‌الله | (۹۲۳ ه.ق - ۹۲۳ ه.ق) (۱۵۱۷ م - ۱۵۱۷ م) |
شجره‌نامه
| عباس بن عبدالمطلب | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| عبدالله | خلیفه عباسی (در عراق) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| علی السجاد | خلیفه عباسی (در مصر) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| محمد | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ابراهیم الإمام | ۲ منصور | ۱ سفاح | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۳ مهدی | جعفر | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۴ موسی الهادی | ۵ هارون الرشید | زبیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۷ مأمون | ۸ المعتصم بالله | ۶ امین | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۹ الواثق بالله | ۱۰ المتوکل علی الله | ۱۲ المستعین بالله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۱۴ المهتدی بالله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۱۵ المعتمد علی الله | الموفق | ۱۳ المعتز بالله | ۱۱ المنتصر بالله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۱۶ المعتضد بالله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۱۹ القاهر بالله | ۱۸ المقتدر بالله | ۱۷ المکتفی بالله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۲۳ المطیع لله | اسحاق | ۲۱ المتقی لله | ۲۰ الراضی بالله | ۲۲ المستکفی بالله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۲۴ الطائع لله | ۲۵ القادر بالله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۲۶ القائم بأمر الله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| محمد ذخیره‌الدین | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۲۷ المقتدی بأمرالله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۲۸ المستظهر بالله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۳۱ المقتفی لأمرالله | ۲۹ المسترشد بالله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۳۲ المستنجد بالله | ۳۰ الراشد بالله | علی القبی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۳۳ المستضی بأمرالله | حسن | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۳۴ الناصر لدین الله | ابوبکر | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۳۵ الظاهر بأمرالله | حسن | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۳۶ المستنصر بالله | ۳۸ المستنصر بالله دوم | ۳۹ الحاکم بأمر الله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۳۷ المستعصم بالله | محمد المستمسک بأمرالله | ۴۰ المستکفی بالله دوم | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۴۱ الواثق بالله دوم | ۴۳ المعتضد بالله دوم | ۴۲ الحاکم بأمرالله دوم | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۴۶ الواثق بالله سوم | ۴۵ المستعصم بالله دوم | ۴۴ المتوکل علی الله یکم | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۴۷ المستعین بالله دوم | ۴۸ المعتضد بالله سوم | ۴۹ المستکفی بالله سوم | ۵۰ القائم بأمر الله دوم | ۵۱ المستنجد بالله دوم | یعقوب | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۵۲ المتوکل علی الله دوم | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۵۳ المستمسک بالله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ۵۴ المتوکل علی الله سوم | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
پانویس
منابع
- محمود شاکر. کتاب التاریخ الإسلامی الجزء الخامس: الدولة العباسیة ج ۱ و ۲.
- العباسیون/بنو العباس فی بغداد-موقع تاریخ الحکام والسلالات. و بنو العباس فی القاهرة-موقع تاریخ الحکام والسلالات.
- Bosworth, Clifford Edmund (2004) [1996]. The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. New Edinburgh Islamic Surveys (2nd ed.). Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-2137-8. OCLC 56639413.
- Houtsma, M. Th.; Wensinck, A. J. (1993). E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam 1913–1936 (Reprint). Vol. Volume IX. Leiden: BRILL. ISBN 978-90-04-09796-4.
{{cite book}}:|volume=has extra text (help);|format=requires|url=(help) - Lane-Poole, Stanley (1894). The Mohammedan Dynasties: Chronological and Genealogical Tables with Historical Introductions. Westminster: Archibald Constable and Company. OCLC 1199708.
- The Cambridge History of Islam, volume 1: The Formation of the Islamic World, ed. Chase F Robinson, March 2011, page 270
- Kennedy, Hugh N. (2004). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century (Second ed.). Harlow, UK: Pearson Education Ltd. ISBN 0-582-40525-4.
