فهرست نخست‌وزیران ایران
فهرست نخست‌وزیران ایران شامل نام کسانی است که به جایگاه نخست‌وزیر ایران رسیده‌اند. در ابتدا، نام این جایگاه «رئیس‌الوزرا» بود و جایگزین «صدر اعظم» شده بود. عنوان نخست‌وزیر از سال ۱۳۱۸ و در دوران نخست‌وزیری احمد متین‌دفتری رایج شد. جایگاه نخست‌وزیر در پی همه‌پرسی ۶ مرداد ۱۳۶۸ حذف شده و ریاست هیئت وزیران به «رئیس‌جمهور» واگذار شد.[۱]
- بالا راست: علی‌اصغر اتابک نخستین نخست‌وزیر ایران.
- بالا چپ: محمدعلی فروغی تنها نخست‌وزیر ایران که در هنگام انتقال سلطنت به دو شاه جدید، در این منصب بوده‌است.
- پایین راست: امیرعباس هویدا دارندهٔ طولانی‌ترین مدت نخست‌وزیری در ایران.
- پایین چپ: میرحسین موسوی آخرین نخست‌وزیر ایران.
با پیروزی انقلاب مشروطه و صدور فرمان مشروطیت از سوی مظفرالدین‌شاه (س. ۱۲۸۵–۱۲۷۵)، انتخابات مجلس شورای ملی برگزار شده و نخستین دورهٔ مجلس از مهر ۱۲۸۵ شروع به کار کرد. نصرالله نائینی مشیرالدوله صدر اعظم وقت ایران، قانون اساسی مشروطه را که در تاریخ ۸ دی ۱۲۸۵ به توشیح شاه رسیده بود، در ۱۰ دی به مجلس برد. از آنجا که در تنظیم قانون اساسی، حدود وظایف و مسئولیت وزیران مشخص نشده بود، هیئت دولت به مجلس معرفی نشد. این امر، و به‌طور کلی رفتار منفی دولت در برابر مجلس، نمایندگان را بر آن داشت تا در تاریخ ۷ بهمن، اسامی وزیران و حدود وظایف آن‌ها را از دولت بخواهند. عدم حضور مشیرالدوله در مجلس و بی‌اعتنایی به خواسته‌های نمایندگان درخصوص معرفی وزارتخانه‌ها و وزیران آن‌ها، در نهایت موجب کناره‌گیری او از صدارت در ۲۶ اسفند شد.[۲] مجلس به منظور تسلط بر قوه مجریه، تصمیم گرفت که جایگاه صدارت را منحل کند.[۳] در این هنگام، محمدعلی‌شاه (س. ۱۲۸۸–۱۲۸۵)، علی‌اصغر اتابک را مأمور تشکیل دولت مشروطه کرد اما چون اتابک در خارج از کشور بود، دولت موقتی به سرپرستی سلطانعلی افخم در ۲۹ اسفند تشکیل شد. سرانجام اتابک روز ۱۱ اردیبهشت ۱۲۸۶ رسماً رئیس‌الوزرای دولت مشروطه شد.[۴]
در قانون اساسی مشروطه، نحوهٔ انتخاب نخست‌وزیر تصریح نشده بود. عرف مشروطه غیر از دوران رضاشاه یا بعد از کودتای ۲۸ مرداد بدین صورت بود که پس از رای استمزاجی مجلس به نامزدهای مطرح شده در مجلس برای نخست‌وزیری، فرد منتخب مجلس از سوی شاه به مجلس معرفی نامه صادر شده تا به‌صورت رسمی به مجلس معرفی شود. در صورت اخذ رأی اعتماد از سوی مجلس، فرمان نخست‌وزیری برای نامزد منتخب مجلس صادر می‌شد.
همچنین اگر نخست‌وزیر وقت از مجلس رأی عدم اعتماد دریافت می‌کرد، نسبت به تمایل مجلس به زمامدار آینده، در یک جلسهٔ خصوصی رأی‌گیری شده و نتیجه به اطلاع شاه می‌رسید تا شخص موردنظر مأمور تشکیل دولت شود.[۵] در دورهٔ پادشاهی احمدشاه (س. ۱۳۰۴–۱۲۸۸) و دورهٔ اول سلطنت محمدرضاشاه (۱۳۳۲–۱۳۲۰) این سنت‌ها رعایت می‌شد؛ اما در دورهٔ رضاشاه (س. ۱۳۲۰–۱۳۰۴) و پس از کودتای ۲۸ مرداد، محمدرضاشاه (س. ۱۳۵۷–۱۳۲۰) رأساً به نصب و عزل نخست‌وزیر بدون رعایت این سنت اقدام می‌کردند. همچنین بر اساس یک سنت پارلمانی، با آغاز دورهٔ جدید فعالیت دو مجلس[الف] نخست‌وزیر از سمت خود استعفا داده و پس از مأمور شدن مجدد از سوی شاه به تشکیل دولت، هیئت دولت جدیدی را ابتدا به شاه و سپس به مجلسین معرفی می‌کرد.[۶]
در کشاکش انقلاب، سید روح‌الله خمینی رهبر انقلاب اسلامی، به موازات دولت منتسب به حکومت شاهنشاهی که تا ۲۲ بهمن سر کار بود، دولت موقت را با نظر شورای انقلاب (که نقش مجلس موقت را داشت) تشکیل داد. پس از استعفای دولت بازرگان، شورای انقلاب مستقیم تشکیل دولت را عهده‌دار شد. طبق اصل ۱۲۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که در ۱۰ و ۱۱ آذر ۱۳۵۸ به تصویب ملت رسید، ساختاری نیمه‌ریاستی برای کشور تعریف شد، که نخست‌وزیر به عنوان رئیس دولت، از سوی رئیس‌جمهور نامزد شده و در صورت کسب رأی اعتماد از مجلس شورای اسلامی عهده‌دار این منصب می‌شد، و رهبر به عنوان رئیس کشور نقشی در تعیین وی نداشت. در بازنگری قانون اساسی، با انتقال ریاست دولت به رئیس‌جمهور، نظام کشور به ریاستی تغییر یافت، و سمت نخست‌وزیر حذف گشت.
فهرست
پادشاهی مشروطه
| وضعیت |
|---|
| سازمان‌های سیاسی |
| ر. | نام (دوران زندگی) | نگاره | دوران تصدی | دولت | مجلس (دوران) | شاه (دوران) | م. | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 • دولت عِلّیه ایران (۱۳۰۴–۱۲۸۵) • .svg){kind=small} | |||||||||
| – | سلطانعلی افخم (۱۲۹۷–۱۲۴۶) کفیل |  | ۲۹ اسفند ۱۲۸۵ | ۹ اردیبهشت ۱۲۸۶ | افخم | ۱ (۱۲۸۷–۱۲۸۵) | محمدعلی‌شاه (۱۲۸۸–۱۲۸۵) | [۷][۸] | |
| ۱ | علی‌اصغر اتابک (۱۲۸۶–۱۲۳۶) |  | ۱۱ اردیبهشت ۱۲۸۶ | ۸ شهریور ۱۲۸۶† | اتابک | [۹][۱۰] | |||
| ۲ | احمد مشیرالسلطنه (۱۲۹۷–۱۲۲۳) |  | ۱۶ شهریور ۱۲۸۶ | ۲۴ مهر ۱۲۸۶ | مشیرالسلطنه ۱ | [۱۱][۱۲] | |||
| ۳ | ابوالقاسم قراگوزلو (۱۳۰۶–۱۲۴۵) |  | ۳ آبان ۱۲۸۶ | ۲۴ آذر ۱۲۸۶[ب] | قراگوزلو | [۱۳][۱۴] | |||
| ۴ | حسینقلی مافی (۱۲۸۷–۱۲۱۱) |  | ۳۰ آذر ۱۲۸۶ | ۱۵ اردیبهشت ۱۲۸۷ | مافی ۱ | [۱۵][۱۶] | |||
| مافی ۲ | |||||||||
| (۲) | احمد مشیرالسلطنه (۱۲۹۷–۱۲۲۳) | | ۱۵ اردیبهشت ۱۲۸۷ | ۹ اردیبهشت ۱۲۸۸ | مشیرالسلطنه ۲ | [۱۷] | |||
| مشیرالسلطنه ۳ | — | ||||||||
| مشیرالسلطنه ۴ | |||||||||
| – | جواد سعدالدوله[پ] (۱۳۰۸–۱۲۲۰) کفیل |  | ۱۲ اردیبهشت ۱۲۸۸ | ۲۵ تیر ۱۲۸۸ | سعدالدوله | [۱۸] | |||
| هیئت دولت بدون نخست‌وزیر[ت] | مجلس عالی | احمدشاه (۱۳۰۴–۱۲۸۸) | [۱۹] | ||||||
| ۵ | محمدولی تنکابنی (۱۳۰۵–۱۲۲۵) |  | ۹ مهر ۱۲۸۸ | ۲ مرداد ۱۲۸۹ | تنکابنی ۱ | ۲ (۱۲۸۹–۱۲۸۸) | [۲۰] | ||
| تنکابنی ۲ | |||||||||
| تنکابنی ۳ | |||||||||
| ۶ | حسن مستوفی‌الممالک (۱۳۱۱–۱۲۵۴) |  | ۲۰ تیر ۱۲۸۹ | ۲۸ بهمن ۱۲۸۹ | مستوفی ۱ | [۲۱][۲۲] | |||
| (۵) | محمدولی تنکابنی (۱۳۰۵–۱۲۲۵) | | ۱۳ اسفند ۱۲۸۹ | ۲ مرداد ۱۲۹۰ | تنکابنی ۴ | [۲۳] | |||
| تنکابنی ۵ | |||||||||
| ۷ | نجفقلی بختیاری (۱۳۰۹–۱۲۲۹/۳۰) |  | ۲ مرداد ۱۲۹۰ | ۲۸ دی ۱۲۹۱ | بختیاری ۱ | [۲۴] | |||
| بختیاری ۲ | |||||||||
| — | |||||||||
| بختیاری ۳ | |||||||||
| ۸ | محمدعلی علاءالسلطنه (۱۳۱۴–۱۲۱۷) |  | ۱ بهمن ۱۲۹۱ | ۲۶ مرداد ۱۲۹۳ | علاءالسلطنه ۱ | [۲۵][۲۶] | |||
| (۶) | حسن مستوفی‌الممالک (۱۳۱۱–۱۲۵۴) | | ۲۶ مرداد ۱۲۹۳ | ۱۸ اسفند ۱۲۹۳ | مستوفی ۲ | [۲۷][۲۸] | |||
| مستوفی ۳ | ۳ (۱۲۹۴–۱۲۹۳) | ||||||||
| ۹ | حسن مشیرالدوله (۱۳۱۴–۱۲۵۱) |  | ۱۹ اسفند ۱۲۹۳ | ۳ اردیبهشت ۱۲۹۴ | پیرنیا ۱ | [۲۹][۳۰] | |||
| ۱۰ | عبدالمجید عین‌الدوله (۱۳۰۶–۱۲۲۴) |  | ۴ اردیبهشت ۱۲۹۴ | ۲۹ تیر ۱۲۹۴ | عین‌الدوله ۱ | [۳۱][۳۲] | |||
| (۶) | حسن مستوفی‌الممالک (۱۳۱۱–۱۲۵۴) | | ۱۲ مرداد ۱۲۹۴ | ۲ دی ۱۲۹۴ | مستوفی ۴ | [۳۳][۳۴] | |||
| — | |||||||||
| ۱۱ | عبدالحسین فرمانفرما (۱۳۱۸–۱۲۳۱) |  | ۳ دی ۱۲۹۴ | ۱۰ اسفند ۱۲۹۴ | فرمانفرما | [۳۵][۳۶] | |||
| (۵) | محمدولی تنکابنی (۱۳۰۵–۱۲۲۵) | | ۱۳ اسفند ۱۲۹۴ | ۲۲ مرداد ۱۲۹۵ | تنکابنی ۶ | [۳۷][۳۸] | |||
| ۱۲ | حسن وثوق‌الدوله (۱۳۲۹–۱۲۵۴) |  | ۲۳ مرداد ۱۲۹۵ | ۸ خرداد ۱۲۹۶ | وثوق ۱ | [۳۹][۴۰] | |||
| (۸) | محمدعلی علاءالسلطنه (۱۳۱۴–۱۲۱۷) | | ۸ خرداد ۱۲۹۶ | ۲۸ آبان ۱۲۹۶ | علاءالسلطنه ۲ | [۴۱][۴۲] | |||
| (۱۰) | عبدالمجید عین‌الدوله (۱۳۰۶–۱۲۲۴) | | ۲۸ آبان ۱۲۹۶ | ۱۷ دی ۱۲۹۶ | عین‌الدوله ۲ | [۴۳][۴۴] | |||
| (۶) | حسن مستوفی‌الممالک (۱۳۱۱–۱۲۵۴) | | ۱۷ دی ۱۲۹۶ | ۵ اردیبهشت ۱۲۹۷ | مستوفی ۵ | [۴۵][۴۶] | |||
| (۷) | نجفقلی بختیاری (۱۳۰۹–۱۲۲۹/۳۰) | | ۱۸ اردیبهشت ۱۲۹۷ | ۱۵ مرداد ۱۲۹۷ | بختیاری ۴ | [۴۷][۴۸] | |||
| (۱۲) | حسن وثوق‌الدوله (۱۳۲۹–۱۲۵۴) | | ۱۵ مرداد ۱۲۹۷ | ۴ تیر ۱۲۹۹ | وثوق ۲ | [۴۹][۵۰] | |||
| (۹) | حسن مشیرالدوله (۱۳۱۴–۱۲۵۱) | | ۷ تیر ۱۲۹۹ | ۳ آبان ۱۲۹۹ | پیرنیا ۲ | [۵۱][۵۲] | |||
| ۱۳ | فتح‌الله اکبر (۱۳۱۷–۱۲۳۴) |  | ۵ آبان ۱۲۹۹ | ۳ اسفند ۱۲۹۹ | اکبر ۱ | [۵۳][۵۴] | |||
| اکبر ۲ | |||||||||
| ۱۴ | سید ضیاءالدین طباطبایی (۱۳۴۸–۱۲۶۸) |  | ۴ اسفند ۱۲۹۹ | ۴ خرداد ۱۳۰۰ | طباطبایی | [۵۵][۵۶] | |||
| ۱۵ | احمد قوام‌السلطنه (۱۳۳۴–۱۲۵۶) |  | ۸ خرداد ۱۳۰۰ | ۲۹ دی ۱۳۰۰ | قوام ۱ | [۵۷][۵۸] | |||
| ۴ (۱۳۰۲–۱۳۰۰) | |||||||||
| قوام ۲ | |||||||||
| (۹) | حسن مشیرالدوله (۱۳۱۴–۱۲۵۱) | | ۲ بهمن ۱۳۰۰ | ۲ خرداد ۱۳۰۱ | پیرنیا ۳ | [۵۹] | |||
| (۱۵) | احمد قوام‌السلطنه (۱۳۳۴–۱۲۵۶) | | ۲۱ خرداد ۱۳۰۱ | ۵ بهمن ۱۳۰۱ | قوام ۳ | [۶۰][۶۱] | |||
| (۶) | حسن مستوفی (۱۳۱۱–۱۲۵۴) | | ۱۰ بهمن ۱۳۰۱ | ۲۱ خرداد ۱۳۰۲ | مستوفی ۶ | [۶۲][۶۳] | |||
| (۹) | حسن پیرنیا (۱۳۱۴–۱۲۵۱) | | ۲۴ خرداد ۱۳۰۲ | ۳۰ مهر ۱۳۰۲ | پیرنیا ۴ | [۶۴][۶۵] | |||
| — | |||||||||
| ۱۶ | رضا پهلوی (۱۳۲۳–۱۲۵۶) |  | ۳ آبان ۱۳۰۲ | ۲۱ آذر ۱۳۰۴ | پهلوی ۱ | [۶۶][۶۷] | |||
| ۵ (۱۳۰۴–۱۳۰۲) | |||||||||
| پهلوی ۲ | |||||||||
| پهلوی ۳ | |||||||||
 • کشور شاهنشاهی ایران (۱۳۵۷–۱۳۰۴) •  | |||||||||
| – | محمدعلی فروغی (۱۳۲۱–۱۲۵۶) کفیل |  | ۲۸ آذر ۱۳۰۴ | ۱۵ خرداد ۱۳۰۵ | فروغی ۱ | ۵ (۱۳۰۴–۱۳۰۲) | رضاشاه (۱۳۲۰–۱۳۰۴) | [۶۸][۶۹] | |
| — | |||||||||
| (۶) | حسن مستوفی (۱۳۱۱–۱۲۵۴) | | ۱۶ خرداد ۱۳۰۵ | ۶ خرداد ۱۳۰۶ | مستوفی ۷ | [۷۰][۷۱] | |||
| ۶ (۱۳۰۷–۱۳۰۵) | |||||||||
| مستوفی ۸ | |||||||||
| مستوفی ۹ | |||||||||
| ۱۷ | مهدی‌قلی هدایت (۱۳۳۴–۱۲۴۳) |  | ۹ خرداد ۱۳۰۶ | ۲۱ شهریور ۱۳۱۲ | هدایت ۱ | [۷۲] | |||
| هدایت ۲ | ۷ (۱۳۰۹–۱۳۰۷) | ||||||||
| هدایت ۳ | ۸ (۱۳۱۱–۱۳۰۹) | ||||||||
| هدایت ۴ | ۹ (۱۳۱۴–۱۳۱۱) | ||||||||
| ۱۸ | محمدعلی فروغی (۱۳۲۱–۱۲۵۶) | | ۲۶ شهریور ۱۳۱۲ | ۱۰ آذر ۱۳۱۴ | فروغی ۲ | [۷۳][۷۴] | |||
| فروغی ۳ | ۱۰ (۱۳۱۶–۱۳۱۴) | ||||||||
| ۱۹ | محمود جم (۱۳۴۸–۱۲۶۴) |  | ۱۱ آذر ۱۳۱۴ | ۳ آبان ۱۳۱۸ | جم ۱ | [۷۵][۷۶] | |||
| جم ۲ | ۱۱ (۱۳۱۸–۱۳۱۶) | ||||||||
| ۲۰ | احمد متین‌دفتری (۱۳۵۰–۱۲۷۵) |  | ۳ آبان ۱۳۱۸ | ۴ تیر ۱۳۱۹ | متین‌دفتری | ۱۲ (۱۳۲۰–۱۳۱۸) | [۷۷][۷۸] | ||
| ۲۱ | علی منصور (۱۳۵۳–۱۲۶۴) |  | ۴ تیر ۱۳۱۹ | ۵ شهریور ۱۳۲۰ | ع. منصور ۱ | [۷۹][۸۰] | |||
| (۱۸) | محمدعلی فروغی (۱۳۲۱–۱۲۵۶) | | ۵ شهریور ۱۳۲۰ | ۱۱ اسفند ۱۳۲۰ | فروغی ۴ | [۸۱][۸۲] | |||
| فروغی ۵ | محمدرضاشاه (۱۳۵۷–۱۳۲۰) | ||||||||
| فروغی ۶ | ۱۳ (۱۳۲۲–۱۳۲۰) | ||||||||
| ۲۲ | علی سهیلی (۱۳۳۷–۱۲۷۴) |  | ۱۸ اسفند ۱۳۲۰ | ۸ مرداد ۱۳۲۱ | سهیلی ۱ | [۸۳] | |||
| (۱۵) | احمد قوام (۱۳۳۴–۱۲۵۶) | | ۱۳ مرداد ۱۳۲۱ | ۲۴ بهمن ۱۳۲۱ | قوام ۴ | [۸۴][۸۵] | |||
| (۲۲) | علی سهیلی (۱۳۳۷–۱۲۷۴) | | ۲۵ بهمن ۱۳۲۱ | ۲۵ اسفند ۱۳۲۲ | سهیلی ۲ | [۸۶][۸۷] | |||
| — | |||||||||
| ۲۳ | محمد ساعد (۱۳۵۲–۱۲۶۰) |  | ۲۷ اسفند ۱۳۲۲ | ۱۸ آبان ۱۳۲۳ | ساعد ۱ | ۱۴ (۱۳۲۴–۱۳۲۲) | [۸۸][۸۹] | ||
| ساعد ۲ | |||||||||
| ساعد ۳ | |||||||||
| ۲۴ | مرتضی‌قلی بیات (۱۳۳۷–۱۲۶۶) |  | ۲۹ آبان ۱۳۲۳ | ۲۸ فروردین ۱۳۲۴ | بیات | [۹۰][۹۱] | |||
| ۲۵ | ابراهیم حکیمی (۱۳۳۸–۱۲۵۰) |  | ۱۲ اردیبهشت ۱۳۲۴ | ۱۳ خرداد ۱۳۲۴ | حکیمی ۱ | [۹۲][۹۳] | |||
| ۲۶ | محسن صدر (۱۳۴۱–۱۲۵۰) |  | ۱۵ خرداد ۱۳۲۴ | ۲۹ مهر ۱۳۲۴ | صدر | [۹۴][۹۵] | |||
| (۲۵) | ابراهیم حکیمی (۱۳۳۸–۱۲۵۰) | | ۹ آبان ۱۳۲۴ | ۳۰ دی ۱۳۲۴ | حکیمی ۲ | [۹۶][۹۷] | |||
| (۱۵) | احمد قوام (۱۳۳۴–۱۲۵۶) | | ۷ بهمن ۱۳۲۴ | ۱۸ آذر ۱۳۲۶ | قوام ۵ | [۹۸][۹۹] | |||
| — | |||||||||
| قوام ۶ | |||||||||
| قوام ۷ | |||||||||
| قوام ۸ | |||||||||
| قوام ۹ | ۱۵ (۱۳۲۸–۱۳۲۶) | ||||||||
| (۲۵) | ابراهیم حکیمی (۱۳۳۸–۱۲۵۰) | | ۳۰ آذر ۱۳۲۶ | ۱۸ خرداد ۱۳۲۷ | حکیمی ۳ | [۱۰۰] | |||
| ۲۷ | عبدالحسین هژیر (۱۳۲۸–۱۲۸۱) |  | ۲۳ خرداد ۱۳۲۷ | ۱۵ آبان ۱۳۲۷ | هژیر | [۱۰۱][۱۰۲] | |||
| (۲۳) | محمد ساعد (۱۳۵۲–۱۲۶۰) | | ۲۲ آبان ۱۳۲۷ | ۲۸ اسفند ۱۳۲۸ | ساعد ۴ | [۱۰۳][۱۰۴] | |||
| ساعد ۵ | ۱۶ (۱۳۳۰–۱۳۲۸) | ||||||||
| (۲۱) | علی منصور (۱۳۵۳–۱۲۶۵) |  | ۸ فروردین ۱۳۲۹ | ۵ تیر ۱۳۲۹ | ع. منصور ۲ | [۱۰۵][۱۰۶] | |||
| ۲۸ | حاجعلی رزم‌آرا (۱۳۲۹–۱۲۸۰) |  | ۶ تیر ۱۳۲۹ | ۱۶ اسفند ۱۳۲۹† | رزم‌آرا | [۱۰۷][۱۰۸] | |||
| – | خلیل فهیمی (۱۳۳۲–۱۲۵۵) کفیل |  | ۱۶ اسفند ۱۳۲۹ | ۲۱ اسفند ۱۳۲۹ | [۱۰۹][۱۱۰] | ||||
| ۲۹ | حسین علاء (۱۳۴۳–۱۲۶۰) |  | ۲۱ اسفند ۱۳۲۹ | ۶ اردیبهشت ۱۳۳۰ | علاء ۱ | [۱۱۱][۱۱۲] | |||
| ۳۰ | محمد مصدق (۱۳۴۵–۱۲۶۱) |  | ۸ اردیبهشت ۱۳۳۰ | ۲۵ تیر ۱۳۳۱ | مصدق ۱ | [۱۱۳] | |||
| —[ث] | ۱۷ (۱۳۳۲–۱۳۳۱) | ||||||||
| (۱۵) | احمد قوام (۱۳۳۴–۱۲۵۶) | | ۲۷ تیر ۱۳۳۱ | ۳۰ تیر ۱۳۳۱ | —[ث] | [۱۱۴][۱۱۵] | |||
| (۳۰) | محمد مصدق (۱۳۴۵–۱۲۶۱) | | ۳۱ تیر ۱۳۳۱ | ۲۸ مرداد ۱۳۳۲[ج] | مصدق ۲ | [۱۱۶][۱۱۷] | |||
| ۳۱ | فضل‌الله زاهدی (۱۳۴۲–۱۲۷۱) |  | ۲۲ مرداد ۱۳۳۲[ج] | ۱۷ فروردین ۱۳۳۴ | زاهدی ۱ | [۱۱۸][۱۱۹] | |||
| زاهدی ۲ | ۱۸ (۱۳۳۵–۱۳۳۲) | ||||||||
| (۲۹) | حسین علاء (۱۳۴۳–۱۲۶۰) | | ۱۷ فروردین ۱۳۳۴ | ۱۴ فروردین ۱۳۳۶ | علاء ۲ | [۱۲۰][۱۲۱] | |||
| علاء ۳ | ۱۹ (۱۳۳۹–۱۳۳۵) | ||||||||
| ۳۲ | منوچهر اقبال (۱۳۵۶–۱۲۸۸) |  | ۱۵ فروردین ۱۳۳۶ | ۶ شهریور ۱۳۳۹ | اقبال | [۱۲۲][۱۲۳] | |||
| ۳۳ | جعفر شریف‌امامی (۱۳۷۷–۱۲۹۱) |  | ۷ شهریور ۱۳۳۹ | ۱۴ اردیبهشت ۱۳۴۰ | شریف‌امامی ۱ | — | [۱۲۴][۱۲۵] | ||
| شریف‌امامی ۲ | ۲۰ (۱۳۴۰–۱۳۳۹) | ||||||||
| ۳۴ | علی امینی (۱۳۷۱–۱۲۸۴) | .jpg) | ۱۵ اردیبهشت ۱۳۴۰ | ۲۶ تیر ۱۳۴۱ | امینی | — | [۱۲۶][۱۲۷] | ||
| ۳۵ | اسدالله علم (۱۳۵۷–۱۲۹۸) | .jpg) | ۲۸ تیر ۱۳۴۱ | ۱۷ اسفند ۱۳۴۲ | علم ۱ | [۱۲۸][۱۲۹] | |||
| علم ۲ | |||||||||
| علم ۳ | ۲۱ (۱۳۴۶–۱۳۴۲) | ||||||||
| ۳۶ | حسنعلی منصور (۱۳۴۳–۱۳۰۲) |  | ۱۷ اسفند ۱۳۴۲ | ۶ بهمن ۱۳۴۳† | ح. منصور | [۱۳۰][۱۳۱] | |||
| ۳۷ | امیرعباس هویدا (۱۳۵۸–۱۲۹۷) |  | ۷ بهمن ۱۳۴۳ | ۱۵ مرداد ۱۳۵۶ | هویدا ۱ | [۱۳۲][۱۳۳] | |||
| هویدا ۲ | ۲۲ (۱۳۵۰–۱۳۴۶) | ||||||||
| هویدا ۳ | ۲۳ (۱۳۵۴–۱۳۵۰) | ||||||||
| هویدا ۴ | ۲۴ (۱۳۵۷–۱۳۵۴) | ||||||||
| ۳۸ | جمشید آموزگار (۱۳۹۵–۱۳۰۲) |  | ۱۶ مرداد ۱۳۵۶ | ۵ شهریور ۱۳۵۷ | آموزگار | [۱۳۴][۱۳۵] | |||
| (۳۳) | جعفر شریف‌امامی (۱۳۷۷–۱۲۹۱) | | ۵ شهریور ۱۳۵۷ | ۱۴ آبان ۱۳۵۷ | شریف‌امامی ۳ | [۱۳۶] | |||
| ۳۹ | غلامرضا ازهاری (۱۳۸۰–۱۲۹۰) |  | ۱۵ آبان ۱۳۵۷ | ۱۰ دی ۱۳۵۷ | ازهاری | [۱۳۷][۱۳۸] | |||
| ۴۰ | شاپور بختیار (۱۳۷۰–۱۲۹۳) |  | ۱۶ دی ۱۳۵۷ | ۲۲ بهمن[چ] ۱۳۵۷ | بختیار | [۱۳۹][۱۴۰] | |||
جمهوری اسلامی
| سازمان‌های سیاسی |
|---|
| ر. | نام (دوران زندگی) | نگاره | دوران تصدی | دولت | مجلس (دوران) | رئیس‌جمهور (دوران) | م. | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 • جمهوری اسلامی ایران (۱۳۶۸–۱۳۵۷) •  | ||||||||||
| ۴۱ | مهدی بازرگان (۱۳۷۳–۱۲۸۶) |  | ۱۵ بهمن[چ] ۱۳۵۷ | ۱۵ آبان ۱۳۵۸ | بازرگان | —[ح] | —[خ] | [۱۴۲][۱۴۳] | ||
| هیئت دولت بدون نخست‌وزیر[د] | شورای انقلاب | [۱۴۵] | ||||||||
| سید ابوالحسن بنی‌صدر (۱۳۶۰–۱۳۵۸) | ||||||||||
| ۴۲ | محمدعلی رجایی (۱۳۶۰–۱۳۱۲) |  | ۲۰ مرداد ۱۳۵۹ | ۱۴ مرداد ۱۳۶۰ | رجایی | ۱ (۱۳۶۳–۱۳۵۹) | [۱۴۶] | |||
| شورای ریاست[ذ] | ||||||||||
| ۴۳ | محمدجواد باهنر (۱۳۶۰–۱۳۱۲) |  | ۱۴ مرداد ۱۳۶۰ | ۸ شهریور ۱۳۶۰† | باهنر | محمدعلی رجایی (۱۳۶۰) | [۱۴۷] | |||
| ۴۴ | محمدرضا مهدوی کنی (۱۳۹۳–۱۳۱۰) |  | ۱۱ شهریور ۱۳۶۰ | ۷ آبان ۱۳۶۰ | مهدوی کنی | شورای ریاست[ر] | [۱۴۸] | |||
| ۴۵ | میرحسین موسوی (اکنون–۱۳۲۰) |  | ۷ آبان ۱۳۶۰ | ۲۵ مرداد ۱۳۶۸ | موسوی ۱ | سید علی خامنه‌ای (۱۳۶۸–۱۳۶۰) | [۱۴۹] | |||
| ۲ (۱۳۶۷–۱۳۶۳) | ||||||||||
| موسوی ۲ | [۱۵۰] | |||||||||
| ۳ (۱۳۷۱–۱۳۶۷) | ||||||||||
انتصاب‌های لغو شده
| نام (دوران زندگی) | نگاره | تاریخ تعیین | علت لغو | م. | |
|---|---|---|---|---|---|
| کامران میرزا (۱۳۰۷–۱۲۳۵) |  | ۹ اردیبهشت ۱۲۸۸ | مغایرت با اصل ۵۹ متمم قانون اساسی مشروطه[ز] | ||
| ابوالقاسم قراگوزلو (۱۳۰۶–۱۲۴۵) | | ۱۲ اردیبهشت ۱۲۸۸ | عدم پذیرش فرمان انتصاب | [۱۵۱] | |
| محمد مصدق (۱۳۴۵–۱۲۶۱) | | ۲۳ آبان ۱۳۲۳ | عدم پذیرش فرمان انتصاب | [۱۵۲] | |
| رضا حکمت (۱۳۵۶–۱۲۶۹) |  | ۲۳ آذر ۱۳۲۶ | عدم پذیرش فرمان انتصاب | [۱۵۳] | |
پی‌نوشت‌ها
یادداشت‌ها
پانویس‌ها
منبع‌ها
- «همه‌پرسی؛ پایانی بر نخست‌وزیری در ایران». ایرنا. ۲۳ مرداد ۱۳۹۸.
- آژند، یعقوب؛ آغاجری، هاشم؛ حسنی، عطاءالله؛ خیراندیش، عبدالرسول؛ زرگری‌نژاد، غلامحسین, ویراستاران (۱۳۷۸). دولت‌های ایران: از میرزا نصرالله‌خان مشیرالدوله تا میرحسین موسوی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. شابک ۹۶۴-۴۲۲۱-۴۷-۸.
- شجیعی، زهرا (۱۳۷۲). نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی: مطالعه از نظر جامعه‌شناسی سیاسی. ج. ۱: وزارت و تطور آن در ایران (ویراست دوم). تهران: انتشارات سخن. شابک ۹۶۴-۳۷۲-۰۸۶-۱.
- شجیعی، زهرا (۱۳۷۲). نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی: مطالعه از نظر جامعه‌شناسی سیاسی. ج. ۲: نخست‌وزیران و وزیران در ایران: ترکیب گروه‌ها و منشأ اجتماعی نخست‌وزیران و وزیران (ویراست دوم). تهران: انتشارات سخن. شابک ۹۶۴-۳۷۲-۰۸۷-X.
- شجیعی، زهرا (۱۳۷۲). نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی: مطالعه از نظر جامعه‌شناسی سیاسی. ج. ۳: هیأت وزیران ایران در عصر مشروطیت (ویراست دوم). تهران: انتشارات سخن. شابک ۹۶۴-۳۷۲-۰۸۸-۸.
- عاقلی، باقر (۱۳۷۰). نخست‌وزیران ایران (۱۳۵۷–۱۲۸۵): از مشیرالدوله تا بختیار. تهران: انتشارات جاویدان. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۵۷۳۲-۴۱-۵.
- فاضلی بیرجندی، محمود (۱۳۹۶). از مهدی بازرگان تا حسن روحانی: کابینه‌ها در جمهوری اسلامی ایران (ویراست دوم). تهران: پایان. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۷۴۲-۱۴-۵.
- معین‌فر، علی‌اکبر (بهمن ۱۳۸۶). مصاحبه توسط بارسقیان، سرگه. «مجادلات دوره مصدق به شورای انقلاب کشیده شد». شهروند امروز (۳۶).
- Binder, Leonard (Winter 1962). "The Cabinet of Iran: A Case Study in Institutional Adaptation". The Middle East Journal. 16 (1): 29–47. JSTOR 4323439.
برای مطالعه بیشتر
- افشاری، پرویز (۱۳۸۳). نخست‌وزیران سلسله قاجاریه. تهران: وزارت امور خارجه. شابک ۹۶۴-۳۶۱-۲۵۷-۰.
- بهنود، مسعود (۱۳۶۶). دولت‌های ایران از سید ضیاء تا بختیار: از سوم اسفند ۱۲۹۹ تا بیست و دوم بهمن ۱۳۵۷. تهران: انتشارات جاویدان. شابک ۹۶۴-۶۷۱۸-۴۹-۹.
- صفایی، ابراهیم (۱۳۵۱). نخست‌وزیران. تهران: انجمن تاریخ.
- عبدالله‌پور، احمد (۱۳۶۹). نخست‌وزیران ایران. تهران: کانون انتشارات علمی.
- نجمی، ناصر (۱۳۷۰). از سید ضیاء تا بازرگان. ج. ۲ جلدی. تهران: صاحب اثر.
- قانعی، سعید؛ علمی، محمدعلی (۱۳۹۱). نخست‌وزیران ایران از صدر مشروطه تا فروپاشی دولت بختیار. تهران: علمی، آسونه. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۰۴-۱۶۹-۳.
- Zonis, Marvin (1971). Political Elite of Iran. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ISBN 0-691-03083-9.
