લોકશાહી

લોકશાહી ( ગ્રીક: δημοκρατία, dēmokratía , શાબ્દિક રીતે "લોકો દ્વારા શાસન") એ સરકારનું એક એવું તંત્ર છે જ્યાં નાગરિકો મત દ્વારા સત્તાનો ઉપયોગ કરે છે. પ્રત્યક્ષ લોકશાહીમાં નાગરિકો સંપૂર્ણ રૂપે એક સંચાલક સંસ્થા બનાવે છે અને પ્રત્યેક મુદ્દા પર સીધો મત આપે છે. પ્રતિનિધિ લોકશાહીમાં નાગરિકો પોતાને માટે પ્રતિનિધિઓ પસંદ કરે છે. આ પ્રતિનિધિઓ એક વહીવટી સંસ્થા, જેમ કે વિધાનસભા રચવા માટે મળે છે. બંધારણીય લોકશાહીમાં બહુમતીની સત્તા પ્રતિનિધિ લોકશાહીના માળખામાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.^[૨]

લોકશાહી એ સંઘર્ષની પ્રક્રિયા કરવાની એક પ્રણાલી છે જેમાં પરિણામો સહભાગીઓ શું કરે છે તેના પર નિર્ભર છે, પરંતુ કોઈ એક બળ તેનું શું થાય છે અને તેના પરિણામોને નિયંત્રિત કરે છે. પરિણામોની અનિશ્ચિતતા લોકશાહીમાં સહજ છે. લોકશાહી બધા જ દળોને તેમનાં હિતોને સમજાવવા માટે વારંવાર સંઘર્ષ કરે છે અને લોકોનાં જૂથોથી સત્તાના નિયમોને સ્થાપિત કરે છે.^[૩]

કોઇ પણ એક વ્યક્તિની નિરપેક્ષ રાજાશાહી, અથવા અલ્પજનતંત્ર કે જ્યાં એક સત્તા તરીકે વ્યક્તિઓ એક નાની સંખ્યા રાજ કરે છે, તેની સરખામણીમાં લોકશાહી અલગ છે. તેમ છતાં ગ્રીક ફિલસૂફીમાંથી વારસાગત આ વિરોધ હવે અસ્પષ્ટ છે કારણ કે સમકાલીન સરકારોએ લોકશાહી, અલ્પજનતંત્ર અને રાજાશાહી તત્વો મિશ્ર કર્યા છે.^[૪] કાર્લ પોપરે લોકશાહીને સરમુખત્યારશાહી અથવા અત્યાચારથી વિપરીત વ્યાખ્યાયિત કરી, જેથી લોકો તેમના નેતાઓને અંકુશમાં લેવા અને ક્રાંતિની જરૂરિયાત વિના તેમને બહાર કાઢવાની તકો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે.^[૫]