Yaren Biu–Mandara

Ana magana da Biu – Mandara ko yaren Cadi ta Tsakiya na dangin Afro-Asiatic a cikin Najeriya, Chadi da kuma Kamaru . Wanda aka fi magana dashi Kamwe, tare da masu magana dashi 300,000.

Yaren Biu–Mandara
Linguistic classification
Glottologbium1280[1]
Biu–Mandara
Central Chadic
Geographic distributionNigeria, Chad, Cameroon
Linguistic classificationTafrusyawit
  • Chadic
    • Biu–Mandara
Subdivisions
  • South
  • Hurza
  • North
Glottologbium1280[1]
Manyan masu magana da yaren Cadi a Najeriya.

An sake gina Proto-Central Chadic ta Gravina a (2014). [2]

Harsuna

Gravina (2014)

Gravina a shekarar (2014) ya kuma rarraba yankin Chadi ta Tsakiya kamar haka, a zaman wani ɓangare na sake gina harshe mai kyau. Haruffa da lambobi a cikin maƙalai suna dacewa da rassa a cikin rarrabuwa na baya. Mafi girman canje-canje shine watsewa da sake sanya harsunan tsohuwar reshen Mafa (A.5) da reshen Mandage (Kotoko), (B.1). [3]

  • Kudu
    • Kudu [4]
      • Bata (A.8)
        • Bata Daidai: Bacama, Bata, Fali, Gude, Gudu, Holma (†), Jimi, Ngwaba (daga A.1 Tera), Nzanyi, Sharwa
        • Tsuvan: Tsuvan, Zizilivakan
      • Daba (A.7)
        • Daba Dace: Daba, Mazagway Hidi
        • Mina: Mina, Mbudum
        • Buwal: Buwal, Gavar
      • Mafa (= Kudu A.5 Mafa (d)): Mafa, Mefele, Cuvok
      • Tera (A.1):
        • Gabashin Tera: Boga, Ga'anda, Hwana
        • (Yammacin Tera): Jara, Tera
      • Sukur (A.6)
  • Hurza
    • Hurza (daga A.5 Mafa): Vame, Mbuko
  • Arewa
    • Margi – Mandara – Mofu
      • Margi (A.2)
        • Bura: Bura, Cibak, Putai, Nggwahyi
        • Margi Dace: Kilba, Margi Kudu, Margi
      • Mandara (A.4):
        • Wandala: Mandara ( Malgwa ), Glavda
        • Dghwede: Cineni, Dghwede, Guduf, Gava, Gvoko
        • Podoko: Podoko, Matal (daga A.5 Mafa)
      • Mofu (wani yanki na Kudu A.5 Mafa)
        • Tokombere: Ouldeme, Mada, Muyang, Molokwo
        • Meri: Zulgo, Gemzek, Merey, Dugwor
        • Ingantaccen Mofu: Mofu ta Arewa, Mofu-Gudur
    • Maroua
      • Maroua (wani yanki na Kudu A.5 Mafa (c)): Giziga ta Arewa, Giziga ta Kudu, Mbazla
    • Lamang
      • Lamang (Yammacin A.4 Wandala): Lamang, Hdi, Mabas
    • Higi
      • Higi (A.3): Bana, Hya, Psikyɛ, Kamwe, Kirya-Konzel
    • Musgum – Arewacin Kotoko
      • Tsibirin Kotoko: Buduma
      • Kotoko ta Arewa: Mpade, Afaɗə, Malgbe, Maltam
      • Musgum (B.2): Musgum, Mbara, Muskum (†)
    • Kotoko Center
      • Cibiyar Kotoko: Lagwan, Mser
    • Kotoko ta Kudu
      • Kotoko ta Kudu: Zina, Mazera
    • Gidar

Ba a rarraba Jilbe ba, saboda babu wasu tushe.

Blench (2006)

Rassan Biu – Mandara a al'adance suna zuwa ko dai sunaye ko haruffa da lambobi a cikin tsarin fasali. Blench (2006) ya tsara su kamar haka: [5]

  • Tera (A.1): Tera, Pidlimdi (Hinna), Jara, Ga'anda, Gabin, Boga, Ngwaba, Hwana
  • Bura – Higi
    • Bura (A.2): Bura-Pabir (Bura), Cibak (Kyibaku), Nggwahyi, Huba (Kilba), Putai (Marghi West), Marghi Central (Margi, Margi Babal), Marghi South
    • ? Kofa
    • Higi (A.3): Kamwə ( Psikyɛ, Higi), Bana, Hya , ? Kirya-Konzəl
  • Wandala – Mafa
    • Wandala (Mandara) (A.4)
      • Gabas: Wandala (Mura, Mandara, Malgwa), Glavda (Gəlvaxdaxa)
      • Parəkwa (Podoko)
      • Yammaci: Gəvoko, Guduf-Gava ( Cineni ), Dghweɗe, Hdi (Xədi, Hedi, Tur), Lamang, Woga, Vemgo, Mabas
      • Sukur (Sakwun, A.6)
    • Mafa (A.5)
      • Arewa maso gabashin Mafa: Vame (Pəlasla), Mbuko, Gaduwa
      • Matal (Muktele)
      • Kudu Mafa
        • (a) Wuzlam (Ouldémé), Muyang, Maɗa, Məlokwo
        • (b) Zəlgwa-Minew, Gemzek, Ɗugwor, Mikere, Merey
        • (c) Giziga ta Arewa, Giziga ta Kudu, Mofu ta Arewa, Mofu-Gudur (Kudancin Mofu), Baldemu (Mbazlam)
        • (d) Cuvok, Mafa, Mefele, Shügule
  • Daba (A.7)
    • Arewa Daba: Buwal (Gadala), Gavar (Kortchi)
    • Kudu Daba: Mina (Besleri, Hina), Daba ( Mazagway ), Mbədam
  • Bata (Gbwata) (A.8): Bacama, Bata (Gbwata), Sharwa, Tsuvan, Gude, Fali na Mubi, Zizilivakan (Ulan Mazhilvən, Fali na Jilbu), Jimi (Jimjimən), Gudu, Holma (†), Nzanyi
  • Harshen (Kotoko) (B.1)
    • Harshen Kudu: Msər (Kousseri), Lagwan (Logone)
    • ? Jilbe
    • Yankin Arewa: Afaɗə, Maslam, Malgbe (Gulfey), Mpadə
  • Buduma (Yedina)
  • Gabas – Tsakiya
    • Gidar (Kaɗa)
    • Munjuk (B.2): Mbara, Muskum (Muzuk) (†), Mpus, Beege (Jafga), Vulum (Mulwi)
    • Mida'a (<B.1): Jina, Majəra

Newman (1977)

Tsarin Chadi ta Tsakiya ta Newman (1977):


Sunaye da wurare (Najeriya)

Da ke ƙasa akwai jerin sunayen harshe, yawan jama'a, da wurare (a cikin Najeriya kawai) daga Blench (2019).

ResheLambarWuraren farko
Rarraba rassa na Biu – Mandara a Najeriya
TeraA1Karamar hukumar Gombi , jihar Adamawa da karamar hukumar Biu , jihar Borno
BataA8Mubi LGA, Jihar Adamawa
HigiA3Michika LGA, Jihar Adamawa
MandaraA4Karamar hukumar Gwoza , jihar Borno da karamar hukumar Michika , jihar Adamawa

Kudu

LanguageBranchClusterDialectsAlternate spellingsOwn name for languageEndonym(s)Other names (location-based)Other names for languageExonym(s)SpeakersLocation(s)Notes
DabaDabaDabaA single village, less than 1,000. Mostly in CamerounAdamawa State, Mubi LGA. Between Mubi and Bahuli
MafaMafaMafa (Mofa) in Nigeria. Cameroon dialects divided into West, Central and Eastern.MofaMatakam (not recommended)2,000 (1963), 136,000 in Cameroon (1982 SIL)Borno State, Gwoza LGA; mainly in Cameroon
SakunSukurSakun, GemasakunGә̀mà SákúnSugurAdikummu Sukur5,000 (1952); 10,000 (1973 SIL). 7 villagesAdamawa State, Madgali LGA
Ga’anda clusterTeraGa’andaTlәka’andata pl. Ka’andәcaKaɓәnMokar [name of the place where the rolling pot stopped]7,600 (1952); 10,000 (1973 SIL);␣4. Six villagesAdamawa State, Gombi LGA
KaɓәnTeraGa’andaGabinTlәkaɓәnɗa pl. Kaɓәnca12 villages
FәrtataTeraGa’andaTlәfәrtata pl. Fәrtaca5 villages
BogaTeraBoka5 villagesAdamawa State, Gombi LGA
HwanaTeraHona, Hwona6,604 (1952 W&B); 20,000 (1973 SIL), estimate more than 20,000 (Blench 1987)Adamawa State, Gombi LGA, Guyuk and 30 other villages
JaraTeraJera4,000 (SIL)Borno State, Biu LGA; Bauchi State, Ako LGAAlso refers to the languages of the Jarawan Bantu group including: the Jarawa cluster, Mbárù, Gùra, Rúhû, Gubi, Dulbu, Láb􀬎̀r, Kulung, and Gwa
Tera clusterTeraTera46,000 (SIL); 50,000 (Newman 1970)Borno State, Biu LGA; Gombe State, Gombi LGA, Kwami district, Ako LGA, Yamaltu and Ako districts, Dukku LGA, Funakaye district
NyimatliTeraTeraWuyo-Ɓalɓiya-Waɗe; Deba-Zambuk-Hina-Kalshingi-Kwadon [orthography based on this cluster]Yamaltu, Nimalto, NyemathiGombe State, Ako, Gombe, Kwami, Funakai, Yamaltu LGAs; Borno State, Ɓayo LGA
PidlimdiTeraTeraHinna, Hina, GhәnaBorno State, Biu LGA
Bura KokuraTeraTeraBorno State, Biu LGA
BogaTera, EasternBokaAdamawa State, Gombi LGA
Bata clusterBataBata
BwatyeBataBataMulyen (Mwulyin), Dong, Opalo, Wa-DukuGboare, BwatiyeKwaa–ƁwaareƁwaareBachama11,250 (1952) 20,000 (1963)Adamawa State, Numan and Guyuk LGAs, Kaduna State, north east of Kaduna town. Bacama fishermen migrate long distances down the Benue River, with camps as far as the Benue/Niger confluence.
BataBataBataKoboci, Kobotschi (Kobocĩ, Wadi, Zumu (Jimo), Malabu, Bata of Ribaw, Bata of Demsa, Bata of Garoua, JiraiBatta, Gbwata26,400 (1952), est. 2,000 in Cameroon; 39,000 total (1971 Welmers)Adamawa State, Numan, Song, Fufore and Mubi LGAs; also in Cameroon
Fali clusterBataFaliFali of Mubi, Fali of MuchellaVimtim, Yimtim4 principal villages. Estimate of more than 20,000 (1990)Adamawa State, Mubi LGA
VinBataFaliUroovinUvinVimtimVimtim town, north of Mubi
HuliBataFaliBahuliUrahuliHuli, HulBahuli town, northeast of Mubi
MadzarinBataFaliUra MadzarinMadzarinMuchellaMuchella town, northeast of Mubi
ƁweenBataFaliUramɓweenCumɓweenBagiraBagira town, northeast of Mubi
GuduBataGutu, Gudo1,200 (LA 1971)Adamawa State, Song LGA, 120 km. west of Song. Approximately 5 villages.
GuɗeBataGude, GoudéMubiCheke, Tcheke, Mapuda, Shede, Tchade, Mapodi, Mudaye, Mocigin, Motchekin28,000 (1952), est. 20,000 in CameroonAdamawa State, Mubi LGA; Borno State, Askira–Uba LGA; and in Cameroon
HolmaBataHolmaDa HolmaciBali Holma4 speakers (Blench, 1987). The language has almost vanished and has been replaced by Fulfulde.Adamawa State. Spoken north of Sorau on the Cameroon border
NgwabaBataGombi, GobaFewer than 1000Adamawa State, Gombi LGA, at Fachi and Gudumiya
NzanyiBataPaka, Rogede (Rɨgudede), Nggwoli, Hoode, Maiha, Magara, Dede, Mutidi; and Lovi in CameroonNjanyi, Njai, Njei, Zany, Nzangi, Zani, Njeny, Jeng, Njegn, Njeng,Nzangɨ sg., Nzanyi pl.Jenge, Jeng, Mzangyim, Kobochi, Kobotshi1.B Wur Nzanyi14,000 in Nigeria (1952), 9,000 in Cameroon.Nigeria: Adamawa State, Maiha LGA. Cameroon: West of Dourbeye near Nigerian border in Doumo region, Mayo-Oulo Subdivision, Mayo-Louti Division, North Province.
ZizilivәkanBataZilivәÀmZírívFali of Jilbu‘a few hundred’ in CameroonAdamawa State, Mubi LGA, Jilbu town; and in Cameroon

Arewa

LanguageBranchClusterDialectsAlternate spellingsOwn name for languageEndonym(s)Other names (location-based)Other names for languageExonym(s)SpeakersLocation(s)Notes
HubaBuraLuwaHәbaHubaHubaChobba Kilba32,000 (1952); 100,000 (1980 UBS)Adamawa State, Hong, Maiha, Mubi and Gombi LGAs
MargiBuraCentral: Margi babal = ‘Margi of the Plain’ around Lasa, Margi Dzәrŋu = ‘Margi near the Hill öu’ around Gulak; Gwàrà; Mə̀lgwí (Mulgwe, Molgheu); Wúrgà (Urga); South Margi is counted as a separate language and is more closely related to HubaMarghi, MargyiMàrgíMàrgíFor Margi, Margi South and Putai: 135,000 (1955); 200,000 (1987 UBS)Borno State, Askira–Uba and Damboa LGAs; Adamawa State, Madagali, Mubi and Michika LGAs
NggwahyiBuraNgwaxi, NgwohiOne villageBorno State, Askira–Uba LGA
PutaiBuraMargi WestMargi Putai = ‘West Margi’, Margi of MinthlaLanguage dying out, but ethnic population largeBorno State, Damboa LGA
Margi SouthBuraWamdiu, HildiMargi ti ntәmFor Margi, Margi South and Putai: 135,000 (1955)Borno State, Askira–Uba LGA; Adamawa State, Mubi and Michika LGAsHoffmann (1963) relates the language of Margi South to Huba rather than to Margi.
Bura–PabirBuraBura Pela (Hill Bura), Bura Hyil Hawul (Plains Bura)Bourrah, Burra, Babir, BaburMya BuraTwo peoples with one language: the Bura and the PabirKwojeffa, Huve, Huviya72,200 (1952 W&B), 250,000 (1987 UBS)Borno State, Biu and Askira–Uba LGAs
CibakBuraChibak, Chibuk, Chibbuk, Chibbak, Kyibaku, KibakuCíbɔ̀k, Kikuk20,000 (1973 SIL)Borno State, Damboa LGA, south of Damboa town
KamweHigiNkafa, Dakwa (Bazza), Sәna, Wula, Futu, Tili Pte, Kapsiki (Ptsәkɛ) in CameroonVәcәmweHigi, Hiji, Kapsiki64,000 (1952); 180,000 (1973 SIL) est. 23,000 in CameroonAdamawa State, Michika LGA and into Cameroon
MuktaHigiKamweMuktaMukta villageAdamawa State
Kirya-Konzәl clusterHigiKirya-KonzәlFaliAdamawa State, Michika LGA.
KiryaHigiKirya-Konzәlmyá Kákíryàndá Kákìryà pl. KákìryàFali of Kiriya7,000 est. 2007. Kirya: 13 villages
KonzәlHigiKirya-Konzәlmyá Kónzә̀lndá Kónzә̀l pl. Kónzә̀lFali of Mijilu9000 est. 2007. Konzәl: 15 villages
CineneMandaraCineneCinene3200 (Kim 2001)Borno State, Gwoza LGA, east of Gwoza town in the mountains. 5 villages.
DghweɗeMandaraDghwede, Hude, Johode, Dehoxde, Tghuade, Toghwede, TraudeDghwéɗèAzaghvana, Wa’a, Zaghvana19,000 (1963), 7,900 (TR 1970), 30,000 (1980 UBS)Borno State, Gwoza LGA
Guduf–Cikide clusterMandaraGuduf–CikideAfkabiye (Lamang)21,300 (1963)Borno State, Gwoza LGA, east of Gwoza town in the mountains. Six main villages.
GudufMandaraGuduf–CikideGuduf, Cikide (Chikide)KәdupaxaƁuxe, Gbuwhe, Latәghwa (Lamang), Lipedeke (Lamang). Also applied to Dghwede.
GavaMandaraGuduf–CikideGawaKәdupaxaLinggava, Ney Laxaya, Yaghwatadaxa, Yawotataxa, Yawotatacha, Yaxmare, Wakura
CikideMandaraGuduf–CikideCikideCikide
GvokoMandaraGәvokoNgoshe Ndaghang, Ngweshe Ndhang, NggwesheNgoshe Sama2,500 (1963); 4,300 (1973 SIL); estimated more than 20,000 (1990)Borno State, Gwoza LGA; Adamawa State, Michika LGA
Lamang clusterMandaraLamangLaamangWaha15,000 (TR 1970), 40,000 (1963)
ZaladvaMandaraLamangZaladeva (Alataghwa), Dzuuɓa (Dzuuba), Lәghva (Lughva), Gwózà Wakane (Gwozo)ZәlәdvәLamang NorthBorno State, Gwoza LGA
GhumbaghaMandaraLamangHә̀ɗkàlà (Xәdkala, Hidkala, Hitkala), Waga (Wagga, Woga, Waha)Lamang CentralBorno State, Gwoza LGA; Adamawa State, Michika LGA;
GhudavanMandaraLamangGhudeven, GhudәvәnLamang SouthBorno State, Gwoza LGA; Adamawa State, Michika LGA; and in Cameroon
GlavdaMandaraNgoshe (Ngweshe)Galavda, Glanda, Gelebda, GәlәvdәWakura20,000 (1963); 2,800 in Cameroon (1982 SIL)Borno State, Gwoza LGA; also in Cameroon
HdiMandaraHidé, Hide, Xide, XediXәdiGra, Tur, Turu, Tourou, FtourBorno State, Gwoza LGA; Adamawa State, Michika LGA; and in Cameroon
Vemgo–Mabas clusterMandaraVemgo–Mabas
VemgoMandaraVemgo–MabasBorno State, Gwoza LGA; Adamawa State, Michika LGA; and in Cameroon
MabasMandaraVemgo–MabasA single village on the Nigeria/Cameroon frontierAdamawa State, Michika LGA. 10 km. S.E. of Madagali
Wandala clusterMandaraWandalaMandara, Ndara19,300 in Nigeria (1970); 23,500 in Cameroon (1982 SIL)Borno State. Bama, Gwoza LGAs.
WandalaMandaraWandalaWandalaMandaraUsed as a vehicular language in this locality of Nigeria and Cameroon
MuraMandaraWandalaMuraMora, Kirdi MoraAn archaic form of Wandala spoken by non–Islamized populationsUncertain if Mura is spoken in Nigeria
MalgwaMandaraWandalaGwanjeMәlgwaMalgo, Gamargu, Gamergu10,000 (TR 1970)Borno State, Damboa, Gwoza and Konduga LGAs
AfaɗәMandageAfade, Affade, AfadeeAfaɗәKotoko, MogariTwelve villages in Nigeria, estimate Fewer than 20,000 (1990)Borno State, Ngala LGA; and in Cameroon
JilbeMandageJilbe? 100 speakers (Tourneux p.c. 1999)Borno State, a single village on the Nigeria Cameroon border, south of Dikwa
YedinaYedinaYedina, Kuri (not in Nigeria)Yídә́nàBuduma20,000 in Chad; 25,000 total (1987 SIL)Borno State, islands of Lake Chad and mostly in Chad

Lambobi

Kwatanta lambobi a cikin kowane yare:

ClassificationLanguage12345678910
A, A.1, EasternBoga (Boka)ɨrtàcə̀pməkkənfwəɗàɗurməntyɛ̀xxɛɬmwutfwotfwə̀ɗà (2 x 4)hàhìrta (10 – 1)kum
A, A.1, EasternGa'andaar̃ta (r̃ is a trill)sur̃r̃imahkə̀nfwəɗàɗɨrmənmɪcamwùt(n)fwətfwəɗà (2 x 4)wə̀nhəhəʔar̃tà (10 – 1) ?kum
A, A.1, EasternHwana (Hwona)tìtalsuɣurìmaxə̀nfaɗàtuf(ù)mɪ̀kimɨɗ(u)(w)ùvwəɗà (2 x 4)wùtàrè (10 – 1) ?ɡumdìɗi / kum
A, A.1, WesternTera (1)dà / darāp / rapkúnúŋ / kununɡvàt / vatqúrmún / qurmunⁿjòŋ / njoŋmút / mutmʲāsī / myaasimɨ̄ɮām / mu̠dlamɡʷàŋ / ɡwanɡ
A, A.1, WesternTera (2)darabkunukfadɠurmunnjoŋmutmiyasimilamɡwan
A, A.2Nggwahyi (Ngwaxi)tə̀ŋsɪɗàmakùr̃fwə̀r̃tufùnkwɔ̀mur̃fàncismɪðakuma
A, A.2, 1Bura (Bura-Pabir) (1)ntànɡsùɗàmàkə̀rfwàrntìfùnkwàmùrfàcìsùùmðlàkùmà
A, A.2, 1Bura (Bura-Pabir) (2)ntaŋsuɗàmakùr̃fwar̃ntufùŋ̀kwàmurfàncɨsùḿðàkuma
A, A.2, 1Cibak (Bura-Pabir)tə̀ŋ / patù / dukùsudæ̀makùr̃fwòɗutufùŋ̀kwàmurɨfwæ̀ntsisùmɨðækuma
A, A.2, 1Putai (West Margi)duku / təŋ / duɡusuɗà / fɨɗɛ̀makùrfɔɗu / fwoɗutufùkwa / kwɔ̀muɗufā / muɗɨfɛ̀cisù / ncɪsùḿðà / mðɛ̀kuma / kumɛ
A, A.2, 2Huba (Kilba)dzàŋmətlùmàkə̀r / màkərùfòɗùtùfùkwàməɗəfàcìsùdlàkùmà / kùm
A, A.2, 2Central Marghitaŋ / paɬu / tɪtɨkùmɨɬù / sɪɗàŋmakùr̃fwoɗùntɪfùŋ̀kwàmɪɗɪfùntsisùḿðùkumu
A, A.3Bana (1)tánə̀bákə̀máhə̀kánə̀fáɗə̀cífə̀kwáŋbə̀rfàŋdə̀ɣə̀sə̀mə̀ɬísɗə̀mə̀ŋ
A, A.3Bana (2)kwətiŋbakəmahkanfaɗəcifəkwaŋmbərfəŋdəghəsməsliɗməŋ
A, A.3Hya (Higi Ghye)paðɛ / tanɛɓaɡɛmàŋkɛfwaɗɛwcivikwaŋəymbùr̃ùfəŋəytùɡùziwɨɬtimùŋəy
A, A.3Kafa (1)ʔìkkòóɡùttòókèèmóáwùddòʔùùttʃòóʃírìttòóʃábààttòóʃímìttòójììtʼijòóààʃìròó
A, A.3Kafa (2)ʔikkoɡuttokeemoʔauddoʔuutʃtʃoʃirittoʃabaattoʃimittojiitʼijoʔaaʃiro
A, A.3Kafa (3)ʔikkoɡuttokeemoauddouuččoširittošabaattošimittoyiitʼtʼioaaširo
A, A.3Kwame (Fali of Kiria)ɡutàn / tanəyɓwukuʔmàkun(u)fwaɗùʔ(w)cɪfuʔŋkwaŋmbùrùfūŋtùɣùsùʔǹwɬti(ʔyì)ɡwùm(ù)
A, A.3Psikye (Kapsiki)kwetɛŋebakemahekenewəfaɗemcɛfeŋkwaŋemberefaŋedeɡhesemeslimeŋe
A, A.4, LamangHadi (Hdi)tèkwhìshə̀kə̀nfwáɗhùtáfmə̀kúʔndə̀fáŋtə̀ɣástə̀mbáy / timbeɣwàŋ
A, A.4, LamangLamangtíuwá / táláχésáχ̀kə́náùfáɗáχẁtáfám̀kwá / m̀kuwáə̀lfáŋátə̀ɣásátə̀mbáyáɣwáŋá
A, A.4, LamangVemgo-Mabaspál / tékwhésxə̀kə̀núfáɗxútáfŋ́kulə̀fàŋtə̀ɣàstə̀mbàjɣə̀wàŋ
A, A.4, Mandara Proper, GlavdaCinenepàlàbùʷàxə̀kə̀rɗàùfàɗàɮɨ̀ɓàŋkʷàxàùɗifàtə̀ɣsàvaslambàɗàklawà
A, A.4, Mandara Proper, GlavdaDghwedetɨtɨkwì, tekwèmicèxəkùrèfiɗìðiɓiŋ́kwewuɗìfitəɣə̀še / təxəsetəmbə̀ɣwàŋɡa
A, A.4, Mandara Proper, GlavdaGlavdapállbwaxkərɗufáɗɮəɓŋkwaxuɗiftə́xsvaslambaɗklàáwá
A, A.4, Mandara Proper, GlavdaGuduf-Gavatekʷè / kitakʷèmitsèxəkərɗèùfəɗèɮɨ̀ɓèŋkʷaxèùɗifètə̀ɣəsèvaslambàɗèkuləkè
A, A.4, Mandara Proper, GlavdaGvokopalò / tekòxecòxəkʷaròfwaɗòɮaʔòŋkoyòntfaŋɡòtə̀ɣasòtɨ̀mbayòɣʷaŋɡò
A, A.4, Mandara Proper, MandaraWandala (Malgwa)pállebúwakəɠyéufáɗeiiɮəbéunkwévúyetiisemásə́lmanekəláwa
A, A.4, Mandara Proper, PodokoPodokokutərasəramakəraufaɗazlamaməkuwamaɗəfazametɨrəcejɨma
A, A.5Cuvok (Tchouvok) (1)ámə̀tàát͡ʃèwmáákàrfáɗɮámmáákwàtásə̀làt͡ʃáákàrt͡ʃʉ́ɗkùràw
A, A.5Cuvok (Tchouvok) (2)amta, mtaɛt͡ʃəwmaakarfaɗɮammakwatasəlatsaakart͡ʃyɗkuraw
A, A.5Dugworbeksəlamakarməfaɗzlammukwatselatsaamakartseuɗkurow
A, A.5Zulgo-Gemzekilíksúlamàkərəfáɗə̀zləmndílíktəsəlátsàmàkə̀rtswíɗkúrwá
A, A.5North Gizigaɓlàcêwmàːkàrm̀fàɗɮòmmérkêɗtàːrnàdàːɡàfàɗnɡòltêrkrô
A, A.5South Gizigaplácúwmáakə̀rmə̀fáɗɮúmmérkéɗtàrnàdàaŋɡàfáɗ (2 x 4) ?nɡòltírkúrú
A, A.5Madafteksélamahkaɾwfaàëzzlaèmmokkoàslaasélaàslalahkaàroàboèlmboèdzmoèkw
A, A.5Mafasə́táɗcew / cecewmakárfáɗzlámmokwatsáraɗtsamakaɗcœ́ɗkula
A, A.5Matal (1)dì / tēkùlāsɨ̄làmàkɨ̀rùfàɗɨ̀ɮùmùkʷāmɨ̀ɗɨfm̀tìɡìʃlàdɨ̀ɡàkùlù
A, A.5Matal (2)dìì / tékùlásə̀làmákə̀rúfàɗə́ɮùwmə̀kwámə̀də̀fmə̀tə̀ɡìʃládə̀ɡákùlù
A, A.5Mbukokərtektsewmaakaŋfuɗoɗarambərkatsuwɓedzəmaakaŋdəsuɗokuro
A, A.5Mefelemə̀tácécèwmàhkárfwàɗɮàmmòkwátsə̀làɗt͡ʃáhkàrt͡ʃʉ́ɗdùmbók
A, A.5Mereynə̀têsúlòmàkàrfàɗɮàmm̀kôtàsə́làtsàːmàːkàrcö̂ɗkrôw
A, A.5Mofu-Gudurteɗ / ték (counting), pál (enumation)t͡sewmáakarməfaɗɮammaakwáwmaasáladaaŋɡafaɗɮam-leték / ɮam-leteɗkúráw
A, A.5North Mofunetteysuhomakarfáɗɮàmmukótaasə́látsamakàŋtsəɗkuro
A, A.5Molokobɪ̀lɛ́ŋtʃɛ́wmàkáɾùfáɗ / mɔ̀fáɗɮɔ̀mmʊ̀kʷɔ̀ʃɪ̀sɛ́ɾɛ́ɬálákáɾhɔ́lɔ́mbɔ́kʷʊ̀ɾɔ́
A, A.5Muyangbílìŋtʃỳmàhkə̄rfāɗɮàmmʊ̀kʷūādə́skə̄lāāɮáláxkə̄rāmbʊ́lmbōkrū
A, A.5Ouldeme (Wuzlam)ʃɛ̄lɛ́ŋbrɛ̄tʃâw / tʃâwmākármə̄fáɗɮàmmōkōsə̄sə̄lāfə̄rfáɗálɓìtkōlō
A, A.5Vame (Pelasla)ɓìlɛ́tʃâwmáŋɡànfúːɗàwɗáːràmárkàtʃíɓàʒíːrɛ̀táhkɛ̀dʒɛm
A, A.6Sukur (1)kə̀líbákma̋kenfwáɗɮámmʊ́kwàmáɗáftə̀kə̀zmíçí / míɬíʔwàn
A, A.6Sukur (2)tá.íbákʼmáːkə̀nfwáɗɮámmə́kkwàmáɗaftə́kkəzməɬiwàŋ
A, A.7Buwaltɛ́ŋɡʷʊ̄lɛ̀ŋɡ͡bɑ́kmɑ̄xkɑ́t̚ŋ̀fɑ́t̚dzɑ̄ɓɑ́nŋ̀ʷkʷɑ́xŋ̀ʃɪ́lɛ́t̚dzɑ̄mɑ̄xkɑ̄t̚ (5 + 3)dzɑ́fɑ́t̚ (5 + 4)wɑ́m
A, A.7Dabatakansəraymakaɗfaɗjeɓinkohcesireɗcəfaɗcəfaɗ (4 + 4)dərfatakan (10 - 1)ɡuɓ təɓa təɓa
A, A.7Gavarŋ̀tɑ́t̚ɡ͡bɑ̀kmɑ̄xkɑ̀t̚ŋ̀fɑ̄t̚dzɑ̄ɓə̄nŋ̀kʷɑ́xŋ̀ʃɪ́lít̚dzɑ̄mɑ̄xkɑ̄t̚ (5 + 3)dzɑ́ŋfɑ́t̚ (5 + 4)wɑ̄m
A, A.7Mbedamntɑɗbɑkmɑxkɑɗmfɑɗdʒəɓɑnŋkwɑxdiʃliɗdʒɑmɑxkɑɗ (5 + 3)tsɑfɑɗ (5 + 4)wɑm
A, A.7Mina (Hina)ǹtásuloɗmahkaɗmfáɗdzəbuŋǹkúdìsùlùɗfáɗfáɗ (2 x 4)varkantaɡə̀ɓ
A, A.8Bacama (Bachama)hiɗòk͡peḿwɔ̀kunfwəttuftukwə̀ltaka (5 + 1)tukòluk͡pe (5 + 2)fwɔ̂fwət (2 x 4)ɗɔ̀mbiɗò (10 - 1)bə̌w
A, A.8Fali (Fali of Mucella)tɛ̀n / ʔar̃məbek / bukmàxk(u)fwəɗtufyiɗə̀wmbùr̃fuŋtùɣusmɪ̀ðɪŋɡùm
A, A.8Gudetèen / rûŋbə̀ráʔymàkkǹfwáɗtə́fkùwàmə̀ɗə̀ftə̀ɣə́sìllíŋpuʔ
A, A.8Gudu (Gudo)ǰə́ŋbœ̀kmāːkə́nfwádtùfkwǎmīskàtāfɔ̄rfwād (2 x 4)žīɛ́tə́pə̀n
A, A.8Jimi (Mwulyen)híɗò / tɛ̂nbúk / bíkə̌mwàkɨ́n / maxkə́nfwad / fwátʼtúhf / tɯ́ftúkwàldèáká / bə̌rfǐŋtúkwàlóʔpé / tɯ̀ʁɯ́sfwáfwàɗ (2 x 4) / mìɮíɲtáàmbíɗò / pó?
A, A.8Nzanyihɪɗèbukmɨ̀dɨfəlfwəttufkwɔxmɨ̀skatə̀fwəfwaɗè (2 x 4)təmɓeɗèpu
A, A.8Zizilivakanlɪmsulmàxkufwəymùxtyupŋ̀kwaʔmbùrfìŋtə̀ɣìsmɨ̀ðìɡumù
B, B.1, BudumaBuduma (Yedina)ɡə̀ttéɡàkə́nnə́híɡáyhíŋɟìhə̀ràkkə́tùlwárwósə́kə́hílíɡárhákkán
B, B.1, Kotoko Proper, NorthAfadesə́rə̀jāsɗāɡàrkə̀ɡàɗēʃìʃívə̀nārkə̄ (2 x 3)kàtùlvìyāɗē (2 x 4)dìʃẽ̄χkàn
B, B.1, Kotoko Proper, NorthMpadepálɡāsìɡòkúròɡāɗèʃénsīʃéskótētúlùr < Kanurijìlìɡàɗè (2 x 4)jìàtálàkán
B, B.1, Kotoko Proper, SouthLagwansə́ɣdia, tkúχsɗáɡǎχkərɡǎɗeʃēʃívɛnǎχkər / vɛnǎχəkər (2 x 3)kátulvɛɲáɗe (2 x 4)diʔiʃénχkan
B, B.2Mbarakítáy, ɗówmòkùhúpúɗúíɬímɬírámìɡzàk / mùɡizàkmìsílày / mùsílàywáːŋádòːɡò / dòk
B, B.2Musgukítáy, ɗáwsúlúpúɗúɬímɬàːràmìɡzàk / mùɡzàkmìtwìs / mìtìstíkládòːɡò
CGidartákàsúlàhókùpóɗòɬéɬrébùhúldòdòpórò (2 x 4) ?váyták (10 - 1)  ?kláù

Kalmomin Proto-Central Chadic

Kalmomin Proto-Central Chadic (Proto-Biu-Mandara)[6] da Hausa[7] da Turanci:

TuranciProto-Central ChadicHausaHausa (furucci)
water*ɗɨjɨmruwarúwáa
sun*pitsɨranaráanáa
moon*kɨja; *tirawatawátàa
rainbow*kʷarajbakan gizobàkán gízòo
wind*hɨmɨɗʸiskaískàa
rain*vɨnruwan samarúwán sámàa
fire*hakʷwutawútáa
ash*pɨtsiɗtokatòokáa
extinguish*mitskashekáshèe
charcoal*ɣʷɨvɨnʸgawayigáwàyíi
man*zɨɗɨrnamijinámíjì
woman*ᵑgʷɨsmacemàcè
girl*dɨmʸyarinyayáarínyàa
husband*zɨɗɨrmijimíjìi
mother*ja; *mamauwaúwáa
grandfather*dzɨdzɨʸkakakàakáa
cow*ɬasaniyasáanìyáa
sheep*tɨmatunkiyatúnkìyáa
ram*wɨzimragoràagóo
goat*ɗawɨkakwiyaàkwíyàa
horse*pɨrɨsʸ; *takʷdokidóokìi
donkey*koro; *ᵐburi; *ziᵑgʷajakijàakíi
chicken*tsɨkʷɨrkaza; sagarakàazáa; sàagáráa
bird*ɗɨjɨkʷtsuntsutsúntsúu
crow*ᵑgʷɨrhakhankakahànkáakàa
dog*kɨrikarekàrée
fish*kɨrɨpʸkifikíifíi
lion*lɨvari; *mabor; *zɨjɨlzakizáakìi
monkey*vɨdɨjbiribírìi
elephant*dzɨwɨnʸ; *gɨwɨn; *ᵐbɨlalaʸ; *nɨvigiwagíiwáa
camel*kaligimo; *ɮɨgʷamɨʸ; *ᵑgʲalubaraƙumiràaƙúmíi
scorpion*hɨrɨdzʸkunamakùnáamàa
bee*ɗawɨmzumazúmàa
fly (v.)*vɨrtashiƙúdáa; táashì
hare*hʷaⁿdav; *vidazomozóomóo
butterfly*pɨrimalam buɗe littafimáalàm bùuɗè líttáafíi
grasshopper*haɗikʷfarafàaráa
body*ɣʷɨvajikijìkíi
hair*ᵑgʷɨtsʸ; *sɨɓʷɨtiʸgashigáashìi
beard*ɣʷɨmɨɗʸgemugéemùu
blood*hambɨzʸjinijíníi
bone*ɗiɬ; *kɨrakaɬʸƙashiƙàshíi
horn*lagan; *mahʷa; *ᵐbɨkʷɨmƙahoƙàhóo
tail*kʷɨtɨrʸwutsiyawútsíyàa
head*ɣɨn; *ɣʷɨkaikâi
brain*raᵑgaɬʸƙwalƙwalwaƙwálƙwálwáa
face*kʷɨmafuskafúskàa
cheek*ɣʷɨlɨmkunci; kumatukúncìi; kúmàatúu
eye*hadaj; *tsɨʸidoídòo
ear*ɬɨmɨɗʸkunnekûnnée
nose*hʷɨtsɨnʸhanciháncìi
mouth*majbakibàakíi
tongue*ɗɨrɨnɨhʸ; *ɣanaɗʸ; *naɬɨjharshehárshèe
tooth*ɬɨɗɨnʸhakorihákóoríi
neck*ɣɨwaj; *wɨrajwuyawúyàa
shoulder*hɨpaɬʸkafaɗakàafáaɗàa
arm*dzɨvɨʸ; *hɨrahannuhánnúu
armpit*hɨᵐbɨwhammatahámmàtáa
hand*hɨrahannuhánnúu
fingernail*ɗɨkɨnʸfarcefárcèe
claw*ɗɨkɨnʸakaifaákàifáa
leg*sɨkʸ; *sɨrajƙafaƙáfàa
foot*ʃiƙafaƙáfàa
breast*ɗɨwahnononóonòo
navel*zɨᵐbʷiɗcibiyacíibíyàa
lung*pakʷaɗɨphuhuhùuhúu
kidney*ɣʷɨlɨsʸƙodaƙóodàa
stomach*hʷiɗtumbitùmbíi
cough*hʷɨɗɨɬʸyi tariyí tàaríi
spit*tiptofatóofàa
vomit*vɨnahyi amaiyí ámái
bite*dzaj; *hʷɨpɨɗcizacìizáa
dream*sɨhʷaniʸyi mafarkiyí máfár̃kíi
die*mɨtsmutumútù
itch*pɨnƙaiƙayiƙàiƙàyíi
boil*kʷaɗahtafasamàarúurùu; tàfásà
pus*wɨrɨɗʸmugunyamúgúnyàa
deaf*dɨgɨɮambebe; kurmabéebée; kúrmáa
blind*be; *ɣʷɨrɨpmakafomàkáafòo
eat*zɨmci
drink*sshasháa; àbín shâa
suck*sɨwiɓʸlasa; tsotsaláasàa; tsóotsàa
swallow*ⁿda; *sɨɗɨkhaɗeháɗèe
cook*ddafadáfàa
flour*ɣʷɨpagarigàaríi
meat*ɬɨwɨɗʸnamanáamàa
oil*marmaimâi
honey*ɗawɨmzumazúmàa
beer*ɣʷɨzɨm; *ᵐbaɮa; *vɨhʷgiya; burkutugíyàa; bùr̃kùtù
egg*ɗɨɬɨjƙwaiƙwái
razor*beli; *pɨɗakʷʸaska; rezaáskáa; r̃éezàa
hut*vɨnʸɗakiɗáakìi
field*gʷɨvɨh; *ɣʷɨr; *raj; *sɨkagonagóonáa
dig*rahaƙa; tonaháƙàa; tóonàa
grain*hʷɨrɨpƙwayaƙwàyáa
grass*kʷɨsap; *kʷɨzɨnʸciyawacìyáawàa
root*ɬɨrɨgijijiya; saiwajíijíyàa; sâiwáa
leaf*ɬaᵐbahganyegányée
tree*hʷɨpitaceítàacée
work*ɬinɨaikiáikìi
untie*pɨrakwancekwáncèe
cutyankeyánkèe
skin*haᵐbɨr; *hʷɨtaɗʸfeɗeféeɗèe
wash*banawankewánkèe
broom*kɨɬɨɗ; *sɨmɨtʸ; *sɨrɨkʷmasharimásháaríi
blow*v; *vats; *viɮbusa; hurabúusàa; húuràa
dance*ɣʷɨtsyi rawayí ráawáa
run*hɨwɨjgudugúdù
send*ɬɨnaikaàikáa
path*tsɨvɨɗʸturba; hanyatúrbàa; hányàa
give*v1; *vɨr1babáa
market*kʷasɨkʷakasuwakàasúwáa
sit*ⁿdzahzaunazáunàa
hide*ɓaɣʷɓoyeɓóoyèe
left*gʷɨla; *ɮaɓajhaguhágú
grow*gɨrgirmagírmá
hole*gɨʔʷ; *vɨgɨɗʸramiráamìi
change*ᵐbɨɗasake; canjasáakèe; cánjàa
two*ɓɨwak; *kasi; *sɨwra1; *tsɨjɨwbiyubíyú
three*hɨkinukuúkù
four*wɨpaɗhuɗuhúɗú
five*hʷɨtif; *ɬensi; *ɮɨɗɨmbiyarbìyár̃
six*kɨwah; *ɬira; *markɨɗʸshidashídà
seven*mɨɗɨp; *tasɨraɗbakwaibákwài
eight*tɨɣistakwastákwàs
ten*hɨkan; *kɨrɨw; *kʷɨmgomagóomà
night*viɗdaredárée
see*nɨɣganigáníi
white*ɗakʷaʸfarifáríi
laugh*ɣʷɨɓisdariyadàaríyáa
cry*tsɨwikukakúuká
shame*hʷaraj; *zɨrwaʸkunyakúnyàa
fear*ɮɨwɨntsorotsòoróo
know*sɨnsanisánìi
whistle*pikʷ/*pɨkʷʸyi fitoyí fíitòo
name*ɬɨmɨɗʸ1sunasúunáa
refuse*kʷarƙiƙí
drum*daŋgangagàngáa
bow*rɨgɨɗʸbakabàkáa
steal*kɨrsatasàatáa
able*be; *ᵐba
arm, upper*paɮa
baboon*hɨrɨgʷɨv
baobab*kʷɨkaɗ; *ᵐbatuɓ
belch*gʷɨɗɨɮ
birth, to give*ᵐbɨw; *wahaj
burn*dɨr
child*zɨgʷɨn
cobra, spitting*gʷavan
cold, to be*taɬ
compound*ɣaj
crocodile*kɨdɨm; *rigɨ
down, to lie*hɨna
drought*kʷaraj
drum, small*gaᵑga
earth*hʷaɗikƙasa
faeces*ɣʷɨvi; *ᵑgʷɨ; *zaj
fly (n.)*dzɨwɨɗʸƙuda
fry*sɨwra
grinding stone*wɨvɨn
guinea fowl*dzavɨn
hair, grey*ɗakʷɨr
hat*dzagʷa
hatch*ɗɨɬʸ; *tsaɬʸ
hearth*rɨwɨtsʸ
hedgehog*hʷisɨs
horn, animal*dɨrɨmƙaho
human*ⁿdɨwmutum
hump*dzɨgʷɨr
hunger*maj1
jealousy*sɨrɨkʸ
leopard*dɨɣʷɨvan
locust*dzaraj
millet*daw; *hɨjɨ; *vɨjaw
millet ball*ɗap
mortar*hɨdzɨnʸ
mouse*katakam; *kʷɨhɨm; *kʷɨsɨm
porcupine*dzɨmɨkʷʸ; *tsɨhʷɨɗʸ
quiver*ɣʷadzi
rainy season*vɨja
rat*madɨwanɓera
ripen*nɨh
roast*tɨsaw
smell bad*z
squirrel, ground*hajaɣ
stay*ⁿdzah
string*zɨwɨɗʸ
tamarind tree*ᵐbɨwran
thorn*hadik
tomb*dzɨvaj
urine*kʷɨnɨj
well*get ᵐbɨr
woman, young*daɣɨlɨj

Duba kuma

 

Bayanan kula

Manazarta

🔥 Top keywords: