Ապրանքի կյանքի ցիկլ

Մարքեթինգային հայեցակարգի համաձայն՝ ցանկացած ապրանք անցնում է կյանքի ցիկլ, այսինքն՝ կա որոշակի ժամանակահատված, երբ այն առկա է շուկայում։ Ապրանքի տիպիկ կյանքի ցիկլում առանձնացվում է չորս փուլ^[3][5]․

1. Շուկայում ապրանքի մուտք։ Ապրանքի առաջին հայտնվելը շուկայում։ Հատկանշական է վաճառքի ծավալների փոքր աճը և, համապատասխանաբար, շահույթը նվազագույն է կամ բացակայում է։
2. Աճ։ Վաճառքի ծավալի արագ աճի շրջան, եթե ապրանքը ընդունվում է շուկայի կողմից, և աճում է դրա պահանջարկը։ Շահույթը նույնպես աճում է, քանի որ վաճառքի ծավալը մեծանում է։
3. Հասունություն։ Վաճառքի ծավալները զգալի են, սակայն վաճառքի հետագա աճ չի նկատվում։ Շահույթն այս փուլում կայունացել է, քանի որ ապրանքը շուկա հանելու համար լրացուցիչ ծախսեր չեն պահանջվում։
4. Անկում, շուկայից դուրս գալը։ Ապրանքի կյանքի ցիկլի այս փուլը բնութագրվում է վաճառքի ծավալների զգալի նվազմամբ մինչև այս ապրանքի պահանջարկի ամբողջական անկումը։ Շահույթը կտրուկ հավասարվում ​​է զրոյի։

Որոշ դեպքերում առանձին փուլերը բաժանվում են ևս մի քանի փուլերի՝ ապրանքի վարքագիծը ավելի մանրամասն բնութագրելու և այս փուլում գործունեության հետ կապված որոշումներ կայացնելու համար։ Օրինակ՝ ապրանքը շուկա բերելու առաջին փուլը կարելի է բաժանել երկու փուլի՝ նոր ապրանքի ստեղծում և շուկա դուրս բերում^[3]։

Վաճառքի ծավալի փոփոխությունների կախվածությունը սովորաբար պատկերված է գրաֆիկորեն։ Աբսցիզների առանցքը ցույց է տալիս ժամանակը, իսկ օրդինատների առանցքը ցույց է տալիս վաճառքի ծավալը՝ չափված արժեքով կամ ֆիզիկական արտահայտությամբ։

Շուկայում ապրանքի առկայության հետ կապված ցուցանիշների փոփոխությունների կախվածությունը միշտ չէ, որ նույնն է բոլոր տեսակի ապրանքների համար և կարող է տարբերվել նկարում ներկայացված բնորոշից։ Ապրանքի կյանքի ցիկլի կորը կարող է կրկնվող ցիկլ ունենալ։ Ապրանքի նկատմամբ պահանջարկի կրկնակի աճը կարելի է բացատրել ապրանքի անկման փուլում իրականացվող վաճառքի խթանման միջոցառումներով։ Ապրանքի կյանքի ցիկլի կորի մեկ այլ տարբերակ կարող է լինել «կատարային» կորը, որը ներկայացնում է մի քանի հաջորդական ցիկլեր, որոնք առաջացել են, օրինակ՝ ապրանքի նոր բնութագրերի հայտնաբերման, օգտագործման նոր եղանակների կամ նոր օգտագործողների առաջացման արդյունքում։ Այս երևույթը նկատվել է նեյլոնի նկատմամբ, որի վաճառքը մի քանի անգամ ավելացել է՝ ժամանակի ընթացքում դրա օգտագործման նոր ոլորտների առաջացման պատճառով՝ պարաշյուտ, գուլպա և ներքնազգեստ, վերնաշապիկներ, գորգեր։

Կյանքի ցիկլի հայեցակարգը կիրառելի է նաև ապրանքային դասի (օրինակ՝ բենզինային շարժիչով ավտոմոբիլմերի), ապրանքի տարատեսակության (օրինակ՝ կաբրիոլետներ) կամ ավտոմեքենայի հատուկ ապրանքանիշի (օրինակ՝ Ford Focus) նկատմամբ։ Ապրանքների դասերն ունեն կյանքի ամենաերկար ցիկլերը, իսկ ապրանքի տեսակներն ունեն ավելի կարճ կյանքի ցիկլ։ Որոշակի ապրանքանիշի կյանքի ցիկլի տևողությունը կախված է նրանից, թե որքանով է այն հաջողակ և պահանջված, ինչպես նաև նրանից, թե ինչպես են գործում մրցակիցները^[3]։

1. 1931 թվականին առաջին անգամ հիշատակվել է «Ապրանքի կյանքի ցիկլ» (Product Life Cycle, PLM) հասկացությունը՝ կյանքի փուլերով անցնող ապրանքի կյանքի (և դրա կառավարման) հայեցակարգը։ Օտտո Կլեպները եղել է այն բանի նախակարապետը, ինչ այժմ հասկանալի է որպես ապրանքի հիմնական կյանքի ցիկլ։ Իր դասական «Գովազդային ընթացակարգ» տեքստում նա պնդել է, որ ապրանքների մեծ մասն անցնում է «նորարարության», «մրցակցության» և «հիշողության մեջ» փուլերով^[6]։
2. 1939 թվականին ավստրիացի հայտնի տնտեսագետ Յոզեֆ Շումպտերը (Joseph Schumpter) տնտեսական զարգացման իր տեսության մեջ ճանաչել է ապրանքի կյանքի ցիկլի նման մի երևույթ)^[7]։
3. 1957 թվականին Booz Allen Hamilton-ի նոր արտադրանքի պլանավորման մենեջեր Կոնրադ Ջոնսը (Conrad Jones) առաջարկել է, որ ապրանքների մեծամասնությունն ունի կյանքի ցիկլ, որը բաղկացած է հետևյալ փուլերից. կիրարկում, աճ, հասունություն, հագեցվածություն, անկում^[8]։
4. 1965 թվականին (մարտ) Ֆիլիպ Կոտլերը (Phillip Kotler) հրատարակել է «Թույլ ապրանքների աստիճանային հեռացումը» («Phasing Out Weak Products») աշխատանքը, որում նկարագրել է մարող ապրանքի ծառայության ժամկետը ընդլայնելու կամ երկարացնելու, ապրանքատեսականու մաքրության պահպանելու և հնացած ու թանկարժեք ապրանքներից նպատակային հրաժարման հնարավորությունը^[9]։
5. 1965 թվականին (նոյեմբեր) Թեոդոր Լևիտը մանրամասն նկարագրել է ապրանքի կյանքի ցիկլի հայեցակարգը։ Հեղինակը ցույց է տվել, թե ինչպես կարելի է օգտագործել «Ապրանքի կյանքի ցիկլ» հասկացությունը մրցունակությունը բարձրացնելու համար^[10]։
6. 1974 թվականին լույս է տեսել «Ապրանքի կյանքի ցիկլի» հետ կապված թերևս ամենահայտնի ու մասշտաբային աշխատանքը՝ Չեսթեր Ուոսոնի (Chester Wasson) «Dynamic Competitive Strategy and Product Life Cycles» («Դինամիկ մրցակցային ռազմավարությունը և արտադրանքի կյանքի ցիկլերը») մեծ մենագրությունը^[11]։

1. Ջորջ Դեյը (D. Day) մտահոգություն է հայտնել ապրանքի կյանքի ցիկլի հայեցակարգը որպես անթերի կանխատեսող մոդել օգտագործելու վերաբերյալ^[12]։
2. Դեյվիդ Գարդները (David Gardner) «Ապրանքի կյանքի ցիկլի վերաբերյալ գրականության քննադատական վերլուծություն» աշխատության մեջ ուշադրություն է հրավիրել այն փաստի վրա, որ 1960-ական թվականներից հետո լույս տեսած մոտ 300 հոդվածներից շատերը ապրանքի կյանքի ցիկլի տարբեր ասպեկտների վերաբերյալ կասկածներ են հայտնել այս հայեցակարգի վերաբերյալ^[13]։

• Կազմակերպության կյանքի ցիկլ