Բենջամին Լիստ
Բենջամին Լիստ (գերմ.՝ Benjamin List, հունվարի 11, 1968[1], Ֆրանկֆուրտ, Դարմշտադտի վարչական շրջան, Հեսսեն, Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն[1]) գերմանացի քիմիկոս, Մաքս Պլանկի ածխի հետազոտությունների ինստիտուտի տնօրեն և Քյոլնի համալսարանի օրգանական քիմիայի պրոֆեսոր։ Նա համատեղ մշակել է օրգանական կատալիզը՝ քիմիական ռեակցիաները արագացնելու և դրանք ավելի արդյունավետ դարձնելու մեթոդը։ Նա Դեյվիդ ՄաքՄիլանի հետ արժանացել է 2021 թվականի քիմիայի Նոբելյան մրցանակին՝ «ասիմետրիկ օրգանոկատալիզի զարգացման համար»[8]։
| Բենջամին Լիստ գերմ.՝ Benjamin List | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | հունվարի 11, 1968[1] (56 տարեկան) |
| Ծննդավայր | Ֆրանկֆուրտ, Դարմշտադտի վարչական շրջան, Հեսսեն, Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն[1] |
| Քաղաքացիություն |  Գերմանիա |
| Կրթություն | Բեռլինի ազատ համալսարան և Ֆրանկֆուրտի Գյոթեի անվան համալսարան |
| Գիտական աստիճան | դոկտորի աստիճան[1] |
| Ազդվել է | Richard Lerner? |
| Երկեր | asymmetric organocatalysis?[2] |
| Մասնագիտություն | քիմիկոս, համալսարանի դասախոս և գիտնական |
| Աշխատավայր | Max Planck Institute for Coal Research?[3] |
| Պարգևներ և մրցանակներ | |
| Անդամություն | Լեոպոլդինա |
 Benjamin List Վիքիպահեստում | |
Նախապատմություն
Լիստը ծնվել է Ֆրանկֆուրտում, միջին դասի գիտնականների և արվեստագետների ընտանիքում[9]։ Լիստը սրտաբան Ֆրանց Վոլհարդի ծոռն է և քիմիկոս Յակոբ Վոլհարդի երկրորդ ծոռը[10]։ Նրա մայրը ճարտարապետ Հայդի Լիստն է, իսկ մորաքույրը՝ 1995 թվականի բժշկության ոլորտում Նոբելյան մրցանակակիր Քրիստիան Նուսլեյն-Վոլհարդն է[9][11]։ Նա Երեք տարեկան էր, երբ նրա ծնողները բաժանվեցին[10]։
Կարիերա և հետազոտությունh
Լիստը, իր քիմիայի մագիստրոսի կոչումը ստացել է Բեռլինի Ազատ համալսարանից 1993 թվականին, իսկ դոկտորականը՝ Ֆրանկֆուրտի Գյոթեի անվան համալսարանից 1997 թվականին[12][13][14][15]։ Լիստը 1997-1998 թվականներին աշխատել է ԱՄՆ Լա Ջոլլայի Սկրիպսի հետազոտական ինստիտուտի մոլեկուլային կենսաբանության բաժնում որպես հետդոկտորական գիտաշխատող[16]։ 1997 - 1998 թվականներին որպես պրոֆեսորի օգնական[10][17][18]։
2003 թվականին նա վերադարձավ Գերմանիա՝ դառնալու Մաքս Պլանկի ածխի հետազոտությունների ինստիտուտի խմբի ղեկավար, իսկ 2005 թվականին նա դարձավ ինստիտուտի տնօրեններից մեկը[10][19]։ 2012-ից 2014 թվականներին նա եղել է ինստիտուտի գործադիր տնօրեն[14]։ 2004 թվականից նա համատեղությամբ նաև զբաղեցրել է Քյոլնի համալսարանի օրգանական քիմիայի պատվավոր պրոֆեսորի պաշտոնը[17][18]։ 2018 թվականից Լիստը նաև Հոկայդոյի համալսարանի Քիմիական ռեակցիաների նախագծման և հայտնաբերման ինստիտուտում գլխավոր հետազոտող է[20][21]։ Նա Synlett գիտական ամսագրի գլխավոր խմբագիրն է[22]։ 2021 թվականի դրությամբ նա ունի 95 h-ինդեքս՝ ըստ Google Scholar-ի[23] և 86՝ ըստ Scopus-ի[24]։
Լիստը համարվում է օրգանոկատալիզի հիմնադիրներից մեկը, որն օգտագործում է ոչ մետաղական և ոչ ֆերմենտային կատալիզատորներ[25]։ Մասնավորապես, երբ նա դեռ դոցենտ էր, ամինաթթու պրոլինը դիտարկեց որպես արդյունավետ քիրալային կատալիզատոր օգտագործելու հնարավորություն[25]։[26]
2021 թվականի հոկտեմբերի 6-ին նա Դեյվիդ ՄաքՄիլանի հետ արժանացել է քիմիայի Նոբելյան մրցանակի «ասիմետրիկ օրգանոկատալիզի զարգացման համար»[8]։ Այդ հայտնագործությունը մեծ ազդեցություն ունի դեղագործական հետազոտությունների և դեղերի արտադրության վրա և «քիմիան ավելի կանաչ է դարձրել»[27]։
Անձնական կյանք
1999 թվականին Լիստն ամուսնացել է Սաբինա Լիստի հետ Լա Ջոլայում։ Նրանք ունեն երկու որդի՝ Թեոն և Փոլը[10][28][29][30][31]։
Լիստի ծնողները ձգտում էին իրենց երեխաներին դաստիարակել հակաավտորիտար դաստիարակության ոճով. նա խոստովանել է, որ երբեմն իր երեխաների հետ նույն կերպ է վարվել՝ ասելով, որ «դուք կարող եք ընդամենը 12 տարեկան լինել, բայց եթե կարծում եք, որ ձեզ լավ կլինի տասը շոկոլադե սալիկ ուտելը, ապա շարունակեք դա անել։ Ես հավատում եմ ձեզ, սակայն ես դա չէի անի»[10]։