Բուդդայի արձանը Լեշանում

Չկա հստակ փաստաթուղթ այն մասին, թե որ ժամանակաշրջանում է կառուցվել Լեշանի հսկա Բուդդան^[4]։ Այն հիշատակվում է միայն Թան դինաստիայի՝ ընդհանուր «Քայյուանի սկզբում»։ Այն առաջին անգամ կառուցվել է Կուեյճոուի վանական Հայթոնգի կողմից։ Կառուցման նպատակն էր նվազեցնել գետերի միախառնման ջրային ուժը^{[5][6]: 7-9}։ Բուդդայի արձանի կառուցումից հետո այն բազմաթիվ նվիրատվություններ է ստացել տարբեր մարդկանց կողմից։ Այդ պատճառով տեղի պաշտոնյան վանական ՀայԹոնգից կաշառք է խնդրում, սակայն վանական Հայթոնգը մերժում է՝ ասելով, որ «Սեփական աչքերը կարելի է հանել, բայց Բուդդայի հարստությունը՝ ոչ»։ Սակայն պաշտոնյան շարունակում է կաշառք խնդրել։ Վանական Հայթոնգը հանում է իր մի աչքը, դնում ափսեի մեջ և հանձնում նրան։ Պաշտոնյան այլևս երբեք կաշառք չի խնդրում նրանից։

Վանական Հայթոնգի մահից հետո Բուդդայի շինարարությունը որոշ ժամանակ դադարեց^[7]։ Քայյուանի (739 թվական) քսանյոթերորդ տարում Ճանչոու Ծիենցյոնը սկսեց ծառայել որպես ռազմական կառավարիչ և Մեծ Բուդդայի վերակառուցման համար նվիրաբերեց 200,000 յուան^[8], և արձանի շինարարությունը վերսկսվեց։ Թիենպաոյի հինգերորդ տարում (746 թվական) Ճանչոու Ծիենցյոնին տեղափոխեցին կենցաղային վարչության նախարարի պաշտոնին, և Մեծ Բուդդայի շինարարությունը նորից լճացավ։ Այդ ժամանակ արձանը ծնկների վրա էր, և միայն ծնկները չէին վնասվել։

Ճընյուանի առաջին տարում՝ 785 թվականին Վեյ Կաոն է ծառայել որպես Սիչուանի ռազմական կառավարիչ, և ստացվեց երրորդ անգամ վերսկսել արձանի շինարարությունը։ Այս ընթացքում Վեյ Կաոն հատուկ նվիրաբերեց 500000 յուանի չափով դրամական միջոցներ։ Ճընյուանի (803 թվական) տասնիններորդ տարում ավարտվեց Լեշանի հսկա Բուդդայի շինարարությունը, և շինարարության ամբողջ շրջանը տևեց մոտ 90 տարի։ Ավարտից հետո այն դարձավ աշխարհի ամենաբարձր հսկա Բուդդայի, ինչպես նաև աշխարհի ամենամեծ նստած Բուդդայի արձանը^{[9][10]: 14}։

Նորակառույց Լեշան հսկա Բուդդայի գեղատեսիլ տարածքը պատկանում է Լինյուն տաճարի ներքին Բուդդայի արձանին։ Արտաքինից պատված է ներկով, զարդարված ադամանդներով, որոշ տեղերում նաև ոսկյա փայլաթիթեղներ են փակցված, իսկ Հսկա Բուդդան դրսից պաշտպանված է փայտե տաղավարով^[11]։ Թան դինաստիայի վերջում և հինգ դինաստիաների, ինչպես նաև տասը թագավորությունների ժամանակաշրջանում Հսկա Բուդդայի պահպանման մասին հստակ արձանագրություն չկար։ Վաղ Հյուսիսային Սոն դինաստիայի ժամանակ Լեշան հսկա Բուդդայի գեղատեսիլ տարածքը ավերվել էր, Բուդդայի մարմինը ծածկվել էր մամուռով, իսկ դրսի փայտե տաղավարը՝ փլուզվել։ Սոն Րընծոնի օրոք լայնածավալ վերականգնողական աշխատանք է իրականացվել, դրսի փայտե տաղավարը նույնպես վերակառուցվել է։ Այդ ժամանակից ի վեր Մեծ Բուդդայի ոչնչացման և վերակառուցման մասին գրառումները բացակայում են, իսկ Լինյուն տաճարի սկզբնական կառույցը նույնպես բազմիցս ավերվել է պատերազմների ժամանակ։ 1898 թվականին Լեշանի հսկա Բուդդայի գեղատեսիլ տարածքի ողջ մակերեսը երկար ժամանակ անմխիթար վիճակում էր՝ պատված մեծ քանակությամբ մամուռով, իսկ փայտե տաղավարն ամբողջությամբ վնասվել էր^[12]։ 1914 թվականին Լինգյուն տաճարի վանականները ժամանակին պահպանում էին Մեծ Բուդդան։ 1925 թվականին Բուդդայի աջ աչքի անկյունում հայտնվեց շատ մեծ ուղղանկյուն անցք, և քիթը և աջ ականջը բացակայում էին^[13]։ Չըն Հոնֆանը, որը Լեշանի տեղական ռազմական հրամանատարն էր, հազարավոր յուաններ ներդրեց Բուդդան պահպանելու համար։ Արդյունավետ տեխնոլոգիաների բացակայության պատճառով այս ընթացքում Լեշանում տեղական կարմիր ավազից մեծ թվով քարերի շերտեր կտրվեցին և ուղղակիորեն դրանցից դեմքի դետալներ պատրաստեցին՝ Բուդդայի դեմքը ծածկելու համար։ Դեմքի դիմագծերը պարզապես ներկել էին, քանի որ դժվար էր վերանորոգել։ Վերջապես Բուդդայի դեմքը ներկվեց կարմիր ավազով։ Վերանորոգված Բուդդան բոլորովին այլ տեսք ուներ։ Նույն տարում Յան Սենը առաջնորդեց իր բանակը՝ Չըն Հոնֆանին Լեշանից հեռացնելու համար։ Ավելի ուշ Յան Սենի զորքերը օգտագործեցին արձանի գեղատեսիլ տարածքը որպես կրակային թիրախ՝ ռազմական պատրաստության համար։ Հսկա Բուդդայի շինարարության ավարտից անմիջապես հետո կարմիր շերտով պատված ձախ աչքի հատվածը բռունցքի հարվածից կոտրվեց այս մարզման ժամանակ։ Առաջացած մեծ անցքը վերանորոգվել է տեղի վանականի կողմից 1927 թվականին։ 1930-1933 թվականներին արձանի տարածքը կրկին հիմնանորոգվել է։ Այս հիմնանորոգման ժամանակ նախկինում ավելացված կարմիր շերտը թափվեց, իսկ խիստ վնասված քիթը վերականգնվեց՝ փայտե եռոտանու կառուցման միջոցով^[14]։

Լեշանի հսկա Բուդդայի տարածքը սփռված է լեռան լանջերի երկայնքով, գագաթին բաց խորշեր կան։ Բուդդայի արձանը Մայտրեյա Բուդդան է՝ նստած երկու ձեռքերի և ծնկների վրւա^[15], ընդհանուր բարձրությունը 71 մետր է, գլխի լայնությունը՝ 10 մետր, բարձրությունը՝ 14,7 մետր, ականջի երկարությունը՝ 7 մետր, աչքի երկարությունը՝ 3,3 մետր, քթի երկարությունը՝ 5,6 մետր։ բերանի լայնությունը՝ 3,3 մետր, պարանոցի երկարությունը՝ 3 մետր, ուսի լայնությունը՝ 24 մետր, ձեռքի միջին մատի երկարությունը՝ 24 մետր, ոտքի լայնությունը՝ 9 մետր, երկարությունը՝ 11 մետր, աջ ականջը և քիթը փայտյա կառուցվածքով և գիպսով վերանորոգվել են հետագա աշխատանքների ընթացքում։ Գլխին կա 1021 «ոսկոր»։ Բուդդայի մարմնի յուրաքանչյուր մաս համաչափ է, և ամբողջ մարմինը կառուցված է բուդդայական «Արձանի չափման սուտրա» գրառումների և պահանջների համաձայն։ Ձևը խիստ և միաժամանակ հանգիստ է, որն էլ լիովին համապատասխանում է Թան դինաստիայի արձանների ոճին^[16]։

Բուդդայի կրծքավանդակում փակ կեղտոտ անցք կա, իսկ դռան կնքման քարը Սոն դինաստիայի Թիեննին տաղավարի վերակառուցման հիշատակի անցքն է, որը պարունակում է երկաթի ջարդոններ, կոտրված կապարներ, աղյուսներ և այլն։ Բուդդայի մարմնի վրա կառուցված է դրենաժային համակարգի մի շարք, որը կարող է նվազեցնել սարերի և գետերի էրոզիան և եղանակային պայմանների ազդեցությունը։ Բուդդայի գլխի 18 շերտերի մեջ՝ ամապատասխանաբար 4-րդ, 9-րդ և 18-րդ շերտերում հորիզոնական դրենաժային փոսեր կան^[17]։ Առջևի կրծքավանդակի ձախ կողմում խրամատ կա, որը կապված է աջ թևի հետևի խրամատի հետ։Երկու ականջների հետևում, ժայռի մոտ, աջ ու ձախ իրար միացած անցքեր կան, կրծքավանդակի հետևի երկու ծայրերում՝ նույնպես, բայց դրանց միջև անցք չկա:Բուդդայի երկու կողմերում գտնվող լեռների վրա դրված է զրահով և նիզակով զինված Դհարմայի Պաշտպանի արձանը։ Յուրաքանչյուր արձան ունի մոտ 16 մետր բարձրություն և 6 մետր լայնություն^[18]։ Բուդդայի աջ կողմում կառուցված է փայտե արահետ, որով կարելի է արձանի գլխից հասնել ոտքերին։ Տախտակամածով ճանապարհի ժայռապատի վրա կան երկու բուդդայական խորշեր, որոնք հարյուրավոր բուդդայական խորշերից լավագույնս պահպանվածն են։ Ճանապարհի առաջին շրջադարձային կետում վերևից ներքև փորագրված է «Արևմտյան երանելի քարտեզի» պատճենը. նրբորեն արված փորագրություն, որը պարունակում է արձաններ և տաղավարներ^[19]: 90։

Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության հիմնադրումից հետո՝ 1956 թվականին, Լեշանի հսկա Բուդդայի գեղատեսիլ տարածքը Սիչուան նահանգի Ժողովրդական կոմիտեի կողմից ներառվել է որպես Սիչուան նահանգի մշակութային մասունքների պահպանության միավոր^[20]։ «Մշակութային հեղափոխության» ժամանակ լայնորեն խոսվում էր այն մասին, որ Լեշանի ուսանողները պատրաստվում էին ռմբակոծել Բուդդան, ինչը, ինչպես ասում էին, տեղի է ունեցել 1966 թվականի օգոստոսին։ Այնուամենայնիվ, լեռն ամուր էր և անհրաժեշտ էր պայթուցիկ օգտագործել։ Կարմիր գվարդիան կանգնեցվեց որոնումների ժամանակ։ 1982 թվականին Լեշանի հսկա Բուդդայի տարածքը ներառվել է որպես ազգային առանցքային մշակութային մասունքների պահպանության միավոր^[21]。1982年，乐山大佛被列为全国重点文物保护单位^[3]: 1996 թվականի դեկտեմբերի 6-ին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության կոմիտեն «Ըմեի լեռը՝ Լեշանի հսկա Բուդդայի գեղատեսիլ տարածքը» ներառել է Համաշխարհային մշակութային և բնական ժառանգության ցանկում^[22]։ 1994 թվականից մինչև 1997 թվականը երեք անգամ անցկացվել է «Չինաստանի մշակութային մասունքներ և պատմական վայրեր» հսկա Բուդդայի զբոսաշրջության միջազգային փառատոնը»^[23]։ 1998 թվականին պաշտոնապես ստեղծվեց Լեշանի հսկա Բուդդայի տարածքի կառավարման կոմիտեն^[24]։ Կառավարման կոմիտեն ունի 17,88 քառակուսի կիլոմետր հսկողության տարածք, ներառյալ 44 գեղատեսիլ վայրեր և Լեշան հսկա Բուդդայի գեղեցիկ տարածքը։ Կառավարման կոմիտեն հիմնականում պատասխանատու է գեղատեսիլ վայրերի պաշտպանության և կառուցման համար^[25]։ 2006 թվականին Լինպաոն ցուցակագրվեց որպես մշակութային մասունքների պահպանության ազգային առանցքային միավոր և անմիջապես ընդգրկվեց Լեշանի հսկա Բուդդայի տարածքում^[26]։ 2008 թվականին պաշտոնապես ստեղծվեց Ըմեի Լեշան լեռան հսկա Բուդդայի տարածքի կառավարման կոմիտեն։ Կառավարման կոմիտեի հիմնական խնդիրն է զարգացնել զբոսաշրջային ռեսուրսները՝ դառնալով կրողը Ըմեի լեռան համաշխարհային մշակութային և բնական ժառանգություն և Լեշան գեղատեսիլ հսկա Բուդդա կոչման^[27]։

1989-ից 1991 թվականներին յոթ ստորաբաժանումներ, ներառյալ Չինաստանի մշակութային մասունքների ինստիտուտը, ընդհանուր հետազոտություն են անցկացրել Լեշանի հսկա Բուդդայի տարածքում։ Այս հետազոտության ընթացքում հնագետները պարզել են, որ Բուդդայի գլուխը լրջորեն վնասվել է, ոսկորը չկա, իսկ մարմինը շատ վայրերում տուժել է նաև ջրի արտահոսքից։ Աջ ձեռքը լրջորեն վնասվել էր^{[28]: 31-35}: Մինչև 1992 թվականը տարածքի բոլոր մոլախոտերը մաքրվել են Չինաստանի Ժողովրդա-ազատագրական բանակի սպաների և զինվորների կողմից։ Այդ ժամանակից ի վեր Լեշանի հսկա Բուդդայի տարածքը կառավարման կոմիտեի աշխատակիցները ներառել են նախագիծի մեջ, և նրանք կարող են շուտով տարեկան 2-3 անգամ հեռացնել Բուդդայի ամբողջ մարմնի մոլախոտերը։ Քամու փչելու, ջրի բծերի, գետի ջրի ազդեցության և այն փաստի պատճառով, որ հսկա Բուդդան կառուցվել է ցածր դիմացկունությամբ կարմիր ավազաքարի վրա, տարածքի պահպանման նախագծի առաջին փուլը, որը պաշտոնապես փոխառվել է Համաշխարհային բանկի կողմից, ստեղծվել է 2002 թվականի մարտի 24-ին։ Այս սպասարկման նախագիծն իրականացրել է դեմքի ամբողջական վերափոխում՝ հսկա Բուդդայի գլխից մինչև կրծքավանդակը։ Բացի այդ, նրանք նաև ամրացրել են ժայռի պատի վրա Թան դինաստիայի գրոտոների երկու վտանգավոր ժայռերը^[29]։ Սպասարկման այս նախագիծը պաշտոնապես ավարտվեց մարտի 22-ին^[30]։ 2002 թվականի հունիսի 23-ին մեկնարկեց Լեշանի հսկա Բուդդայի տարածքի պահպանման ծրագրի երկրորդ փուլը։ Ծրագրի այս փուլում անձնակազմը պահպանեց և ամրացրեց Բուդդայի ներքևի հատվածում գտնվող ժայռը և վերականգնեց գետի տակ գտնվող էրոզիայի ենթարկված ժայռային զանգվածը։ Բացի այդ, գետի հատակից կառուցվեց թեք ժայռի նմանվող անջրանցիկ պատ՝ գետի ջրով ժայռային զանգվածի ուղղակի մաքրումը կանխելու համար, իսկ Բուդդայի ոտքի հիմքն ամբողջությամբ ամրապնդվեց։ Միևնույն ժամանակ, անջրանցիկ պատը նաև կառուցվածքային հենարան է Բուդդայի հարթակը ընդլայնելու համար^[31]։ Այդ տարվա սեպտեմբերի 2-ին՝ Լեշանի հսկա Բուդդայի գեղատեսիլ տարածքի ծննդյան 1200-ամյակին^[32][33], երկրորդ փուլի նախագծի ավարտի համար պաշտոնապես տեղի ունեցավ ժապավենի կտրման արարողությունը, և անմիջապես անցկացվեց նաև Բուդդայի արձանի չորրորդ փառատոնը^[23]։ Այս աշխատանքների ավարտից հետո Բուդդայի ոտքի հարթակը ընդլայնվեց մինչև մոտ 160 քառակուսի մետր^[31]։ Այս երկու փուլերի ընդհանուր արժեքը կազմում էր 250 մլն յուան^[30]։ 2013 թվականի հոկտեմբերի 30-ից նոյեմբերի 3-ը Լեշանի հսկա Բուդդայի տարածքի քաղաքային կառավարությունն անցկացրեց Հսկա Բուդդայի հինգերորդ փառատոնը՝ ընդլայնելու համար իր ազդեցությունը^[34]։

2014 թվականի նոյեմբերին Լեշանի հսկա Բուդդայի տարածքի պաշտպանությունը դարձավ «Լեշանի հսկա Բուդդայի գեղատեսիլ տարածքի հյուսիսային դարպաս»։ Արևմուտքում գտնվում է Լինյուն լեռան գետափնյա ժայռի արձանը, Լեշանի հսկա Բուդդայի տարածքի սահմանը, որը տարածվում է գետի երկայնքով 30 մետր, հարավում՝ Ստորին Կուանյին տաճարի հարավային կողմի ստորոտն է, արևելքում՝ Լինպաոյի արևելյան եզրը, կայանատեղի, և Լինյուն տաճարի սուտրա տաղավարի արևելյան հատվածը։ Շինարարության հսկողության տարածքը համարվում է «միացնող գիծ Չըննան զբոսաշրջության նավահանգստի հարավային 2 ծայրերից դեպի Կուանֆո շենքի հարավային կողմը՝ Մինծիան գետի հակառակ ափը», արևմուտքում Ֆընճոու կղզու արևելյան սահմանը, հարավում՝ Յոնցուեյլոուից մինչև Ճուրոն գագաթի և Տույու գագաթի ստորոտը, և Չըննան միջքաղաքային ճանապարհի արևմտյան կողմի գիծը, Լեշանի հսկա Բուդդայի տարածքի արևելյան դարպասը և Ծիոուրի գագաթի ստորոտը արևելքում»^[35]։ 2015 թվականի հունվարի 14-ին տարածքում 5,0 մագնիտուդով երկրաշարժ է տեղի ունեցել։ Տեղի մշակութային մասունքների բաժնի հետաքննությունից հետո պարզվել է, որ երկրաշարժը ոչ մի կործանարար ազդեցություն չի թողել Լեշան հսկա Բուդդայի վրա^[36]։

2018 թվականի հոկտեմբերի 18-ին Լեշանի հսկա Բուդդայի տարածքի տարածքի կառավարման կոմիտեն հաղորդագրություն է հրապարակել, որում ասվում է. «Լեշանի հսկա Բուդդայի կրծքավանդակի և որովայնի ճաքճքված և վնասված հատվածի պահպանության համար պաշտոնապես մեկնարկել են նախնական հետազոտական և փրկարարական աշխատանքներ»^[37]։ 2019 թվականի ապրիլին ավարտվեցին 180-օրյա հետազոտության և վերականգնման աշխատանքները, և տարածքում վերաբացվեցին Ծիոուցյուի ճանապարհ և Բուդդայի ոտք տեսարժան վայրերը^[38]։

• «Առեղծվածային Բուդդա» (ֆիլմ, 1980 թվական)
• «Քամի և ամպ. Տիրել աշխարհին» (ֆիլմ, 1998 թվական)
• «Քամի և ամպ» (հեռուստասերիալ, 2002 թվական)
• «Քամի և ամպ 2» (ֆիլմ, 2009 թվական)
• «Վատ և սրամիտ ձյան հրեշը» (ֆիլմ, 2019 թվական)

• Բուդդա
• Աշխարհի ամենաբարձր արձանների ցանկ

• Փաստեր Համաշխարհային ժառանգության կայքից

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բուդդայի արձանը Լեշանում» հոդվածին։