Դամասկոսի հայոց թեմ

Թեմը կազմավորվել է 15-րդ դարի կեսին Երուսաղեմի հայոց պատրիարքության կողմից և գործել նրա ենթակայության ներքո։ 1632 թվականին Երուսաղեմի հայոց պատրիարք Գրիգոր Գանձակեցին (Պարոնտեր) այցելել է Դամասկոս, նորոգել 15-րդ դարի կեսին կառուցված սուրբ Սարգիս եկեղեցին, նրան կից օթևաններ կառուցել Երուսաղեմ գնացող ուխտավորների համար։ 1720 թվականին Երուսաղեմի հայոց պատրիարք Գրիգոր Շիրվանցին (Շղթայակիր) եղել է Դամասկոսում, վերանորոգել Սուրբ Սարգիս եկեղեցին, վճարել նրա պարտքերը։ 1860 թվականին եկեղեցին հրդեհվել է։ Նրա տեղում 1867 թվականին, թեմի առաջնորդ Բառնաբաս վարդապետ Տեր-Հովհաննիսյանի (Գանձակեցի) ջանքերով կառուցվել է նոր` ներկայիս առաջնորդանիստ եկեղեցին։ 1906 թվականին կառուցվել է առաջնորդարանի երկհարկանի շենքը։

Օսմանյան կայսրությունից Սիրիայի անկախացումից հետո անգամ՝ մինչև 1929 թվականը Դամասկոսի թեմը պատկանել է Երուսաղեմի հայոց պատրիարքությանը։ Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսության վերակազմավորման համար (հայոց ցեղասպանությունից և 1921 թվականին Կիլիկիայի հայաթափումից հետո նրա ենթակայության տակ էր մնացել միայն Հալեպի թեմը) 1929 թվականին, Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գևորգ Ե Սուրենյանցի օրհնությամբ, Երուսաղեմի հայոց պատրիարքությունը Բեյրութի (Լիբանան) և Կիպրոսի թեմերի հետ Կիլիկիո աթոռին է փոխանցել նաև Դամասկոսի թեմը։ Առաջնորդներ են եղել Խադ արքեպիսկոպոս Աջապահյանը (1932-37), Եփրեմ արքեպիսկոպոս Ասիլյանը (Տոհմունի, 1937-46), Ռուբեն արքեպիսկոպոս Մանասյանը (1946-48), Շավարշ եպիսկոպոս Գույումճյանը (1949-56)։

1956 թվականին թեմը չի ճանաչել Զարեհ եպիսկոպոս Փայասլյանի կաթողիկոսական ընտրությունը, հրաժարվել է ենթարկվել Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսությանը և միացել է Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածնին։ 1956-69 թվականներին թեմն առաջնորդ չի ունեցել։ Այնուհետև թեմի առաջնորդներ են եղել Տարոն վարդապետ Ճերեճյանը (1969-71), Կորյուն եպիսկոպոս Մանուելյանը (1971-72), Ոսկան եպիսկոպոս Գալփակյանը (1973-91)։ 1995 թվականից Դամասկոսի թեմը մինչև 2007 թվականը գործում էր յուրահատուկ կարգավիճակով, ապա վերջնականապես անցել Էջմիածնին^[2]։

1990 թվականին կառուցվել է Սուրբ Սարգիս եկեղեցու գավիթը, 1995 թվականին գավթից աջ` Ապրիլյան նահատակների հուշահամալիրը (Մեծ եղեռնի 80-ամյակի առթիվ)։ Դամասկոսի թեմին է ենթարկվում նաև Հոմսի հայ առաքելական համայնքը, որտեղ գործում են Սուրբ Մեսրոպ եկեղեցին և Սահակյան վարժարանը։ Առաջնորդարանին է պատկանում նաև Դամասկոսի սուրբ Թարգմանչաց ճեմարանը (հիմնադրվել է 1898 թվականին)։ Դամասկոսի և շրջակայքի (Հոմս) հայ առաքելական համայնքի կենտրոնը կաթողիկոսական փոխանորդությունն է։ Դամասկոսի թեմի առաջնորդական տեղապահն է եղել Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածնի միաբանության անդամ Գնել արքեպիսկոպոս Ճերեճյանը (1991-2019)։