Լուկա Արբոր

Լուկա Արբորը ծնվել է 1486 թվականի սեպտեմբերի 14-ին։ Տիրապետում էր եկեղեցասլավոներենին, լեհերենին և լատիներենին, մի քանի անգամ եղել է բանակի հրամանատար^[2]։ Լուկան Քիրստեյթ Անաստասիա Արբորի որդին էր։ Նա ուներ քույր ու եղբայր՝ Անուշկան և Պիտարը։ Նրա քույրը հետագայում ամուսնացավ բոյար Կրասնեժի հետ։ Կիրստեան հավատարիմ մնաց արքայազնին մինչև նրա մահը և սպանվեց 1476 թվականին օսմանյան բանակի արշավանքի ժամանակ^[3]։

Արբորը կարևոր պաշտոն է ստանձնել 1486 թվականին Մոլդովայի արքայազն Ստեփանոս III-ի օրոք^[4]։ Նա դարձավ Սուչավայի երկարամյա կաստելան ^{[Ն 1]}:Այս պաշտոնը համատեղում է ռազմական և վարչական գործառույթները դիվանագիտական գործունեության հետ։ Ուստի Արբորը կազմակերպեց Սուչավայի պաշտպանությունը լեհական արշավանքի ժամանակ 1497 թվականին։ Որպես զորավար՝ մասնակցել է Պոկուտիայի մոլդովական օկուպացմանը 1502 թվականին։ Նրան անվանում էին Լուկա-Վլախ, ով ծառայում էր Ստեփանոսին Լեհաստանում և Մոսկվայի Մեծ Դքսության դիվանագիտական կարևոր պաշտոններում^[5]։ Արբորը Մոլդովական գահի հավակնորդ էր 1505 թվականին։ Բայց նա դեռ ծառայում էր Ստեփանոսի որդուն՝ Բոգդան III-ին, ով կարիք ուներ նրա օգնության ու առաջնորդության, մասնավորապես մոլդովա-լեհական բախումների ժամանակ։ Արբորը, չնայած պարտությանը, պահպանեց իր քաղաքական դիրքերը և շարունակեց ծառայել Բոգդանի որդու՝ Ստեֆան IV-ի Շտեֆանիցայի ուսուցիչ։ Նա հաշտեցրեց իր երկիրը Լեհաստանի հետ, որը պատերազմ մղեց Ղրիմի խանության դեմ՝ հաղթելով այն 1518 թվականի օգոստոսին^[6]։1496-1497 թվականներին Արբորն ուղեկցում էր մոսկովյան բանագնաց Իվան Օշիրինին, որը Մոսկվայից ուղևորություն կատարեց Մոլդովա։ Այս առաքելությունը Մոլդովայի, Մոսկվայի և Լիտվայի միջև բարձր մակարդակի շփումների մի մասն էր, որի նպատակն էր համոզել Լիտվայի մեծ դուքս Ալեքսանդր Յագելոնչիկին դուրս գալ Լեհաստանի հետ դաշինքից։ Երբ 1497 թվականին Լեհաստանը ներխուժեց Մոլդովայի տարածք և պաշարեց Սուչավան, Արբորը կազմակերպեց մայրաքաղաքի պաշտպանությունը^[7]։ Լուկա Արբորը գլխատվել է ապրիլին Հարլաուի արքայական պալատում 1523 թվականին։ Ընտանեկան նստավայրը տիրակալի կողմից բռնագրավվել է և դարձել պետական նստավայր^[8]։

Սուրբ Հովհաննես Մկրտչի գլխատման եկեղեցին, Արբոր եկեղեցին ուղղափառ եկեղեցի է, որը գտնվում է Ռումինիայի հյուսիս-արևելքում։ Այն կառուցվել է արագ, բայց առանց նկարների, 1502 թվականին Արբոր գյուղում, այն տարածքում, որը պատկանում էր Ստեփանոս Մեծի հեթման Լյուկ Արբորին, այժմ այն Սուչավա շրջանն է։ Եկեղեցին Ռումինիայում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում ընդգրկված մոլդովական ութ եկեղեցիներից մեկն է։ Ամենայն հավանականությամբ, եկեղեցին մտահղացվել է որպես Արբորների ընտանեկան դամբարան, ինչի մասին վկայում է համապատասխան որմնանկարը։ Եկեղեցու նվիրումը Հովհաննես Մկրտչի գլխատմանը որոշ չափով զավեշտական է ստացվել, քանի որ 21 տարի անց՝ 1523 թվականին, Լուկա Արբորը և նրա երկու որդիները գլխատվելու էին դավաճանության մեղադրանքի պատճառով։ Դա պետք է իրականացներ Ստեփանոս Մեծի թոռ Ստեփանոս IV-ը, որը նաև Ղուկասի աշակերտն էր։ Ներքին որմնանկարներն ավարտվել են միայն 1523 թվականին, մինչդեռ արտաքին որմնանկարները պատվիրվել են Լուկայի թոռնուհի Աննայի կողմից 1541 թվականին։ Եկեղեցին կառուցված է քարերով, կենցաղային բակի մոտ։ Ունի ուղղանկյուն ձև և արևմուտքում կողային պատերի բնորոշ երկարացում, որոնք ավարտվում են կամարով, որը, ըստ երևույթին, ծառայել է որպես զանգակատուն։ Այս ճարտարապետական կոթողի արժեքը տալիս է ներքին գեղանկարչությունը՝ 1503-1504 թվականներին, ինչպես նաև 1538 թվականի օսմանյան արշավանքից հետո վարպետ Դրագոսինի (Յասի քաղաքից Կոման քահանայի որդին) կատարած արտաքին նկարը։ Նկարը հիմնականում վնասված է, նրանում գերակշռում է կանաչ երանգը^[9][10]։

• Евгений Ловинеску, История современной румынской литературы. Кишинев: Издательство «Литера», 1998. — с. 301
• Константин Величи, Неопубликованные документы Стефана Великого в исторических вопросах // Исторический журнал.-вып.№ 7-9. — 1934. — С. 291