Ծննդյան տորթ

Ծննդյան տորթ
Տեսակ	ճաշ
Ենթատեսակ	տորթ
	Birthday cakes Վիքիպահեստում

Ծննդյան տորթ, հրուշակ, որն ուտում են շատ երկրներում ծննդյան տոնակատարության ժամանակ։ Ծննդյան տորթերը տարբեր են լինում, օրինակ՝ ծննդյան քափքեյք, քեյք փոփ (բառացի՝ տորթ փայտիկի վրա), թխվածք և տարտ, հաճախ ունենում են վանիլային, շոկոլադի կամ ելակի համեր։ Դրանք պատրաստվում են տարբեր ձևերով և զարդարվում գլազուրով ու բազմաթիվ գույներով։

Պատմություն

Ծննդյան տորթը Արևմտյան Եվրոպայում ծննդյան տոնակատարության մասն է կազմում սկսած 19-րդ դարի կեսից^[1]։ Սակայն ծննդյան տորթերի և ծննդյան տոնակատարությունների միջև կապը հետ է գնում մինչև հին հռոմեական ժամանակները։

Հին Հռոմում «տորթերը» ժամանակ առ ժամանակ մատուցվում էին հատուկ ծննդյան տոների և հարսանիքների ժամանակ։ Դրանք տափակ ու շրջանաձև էին՝ պատրաստված ալյուրից և ընկույզներից, խմորիչից և մեղրով քաղցրացրած։

15-րդ դարում Գերմանիայում հացի փռերը ծննդյան տոնի համար սկսել են վաճառել մեկ շերտից պատրաստված տորթեր, և այդպես առաջացել է ժամանակակից ծննդյան տորթը^[2]։ 17-րդ դարում ծննդյան տորթը ստացել է իր ժամանակակից տեսքը։ 17-րդ դարի այս տորթերը նման էին ժամանակակից ծննդյան տորթին՝ բազմաշերտ էին, գլազուրապատ և զարդարված։ Սակայն այս տորթերից օգտվում էին միայն մեծահարուստները։ Արդյունաբերական հեղափոխության արդյունքում ծննդյան տորթերը մատչելի են դարձել նաև ցածր դասի համար։

Ժամանակակից արարողություններ

Տորթը, թխվածքը կամ աղանդերը մատուցվում են տվյալ անձի ծննդյան խնջույքի ժամանակ։ Ժամանակակից Արևմտյան մշակույթներում տորթի վրա մեկ կամ մի քանի մոմ է վառվում, որը տվյալ անձը փչելով հանգցնում է։

Ծննդյան տորթերն անգլիալեզու երկրներում մատուցվում են «Happy Birthday» երգի կամ տվյալ երկրի լեզվով դրան համարժեք որևէ երգի հետ։ «Ծնունդդ շնորհավոր» արտահայտությունը սկսել է գրվել ծննդյան տորթերի վրա 1900-ական թվականների սկզբին՝ «Happy Birthday to You» երգի հայտնի դառնալուն զուգահեռ։ Աշխահի տարբեր մասերում կատարվում են ծննդյան տարբեր երգեր և արարողություններ։ Ուրուգվայում ծննդյան երեկույթի հյուրերը «Happy Birthday to You» երգի ներքո ձեռքերը դնում են հոբելյարի ուսին կամ գլխին։ Էկվադորում հոբելյարը տորթը կծում է, նախքան այն մատուցելը։ Պերուում հյուրերը նախ երգում էին «Happy Birthday to You» երգը անգլերենով ու նշում հոբելյարի անունը, հետո իսպաներեն, որից հետո՝ ցանկացած այլ երգ ու վերջում փչում մոմերն ու կտրում տորթը։

Ծննդյան տորթը հաճախ զարդարում են փոքր մոմերով, որոնք տորթի վրա դրվում են հատուկ բռնիչներով կամ պարզապես տորթի մեջ խրելով։ Տորթի հետ հաճախ մատուցվում են այլ քաղցրավենիքներ, օրինակ՝ պաղպաղակ։ Միացյալ Թագավորությունում, Հյուսիսային Ամերիակայում և Ավստրիալիայում մոմերի քանակը հավասար է այն մարդու տարիքին, որի ծննդյան օրն է, երբեմն մեկն ավելացվում է բախտավորության համար։ Ըստ ավանդույթի հոբելյարը ցանկություն է պահում և փչում մոմերը․ եթե բոլորը փչում է մեկ շնչով, ապա ցանկությունը կատարվելու է։

Որպես ուրախության և համախմբվածության խորհրդանիշ տորթը բաժանում են երեկույթին ներկա բոլոր հյուրերի միջև։

Մոմեր և ծագման տեսություններ

Թեև մոմը փչելու ծեսի ճշգրիտ ծագումն ու նշանակությունը անհայտ է, սակայն կան բազմաթիվ տեսություններ, որոնք փորձում են բացատրել այս ավանդույթը։

Հունական ծագման պատմություն

Ծննդյան տորթերի վրա մոմեր տեղադրելու ավանդույթը բացատրելու առաջին տեսությունը վերագրվում է վաղ հույներին, որոնք ամեն լուսնային ամսվա վեցերորդ օրը մոմեր էին վառում Աթենա աստվածուհու ծննդյան օրը խորհրդանշելու համար ^[փա՞ստ]։ Նրա պտղաբերության վերահսկողության և ծննդյան տորթերի վրա մոմեր վառելու ավանդույթի միջև կապը, սակայն, հաստատված չէ^[փա՞ստ]։

Հեթանոսական ծագման պատմություն

Որոշ ծեսերում կրակի օգտագործումը կապվում է զոհասեղանների ստեղծման հետ։ Ասում են, որ ծննդյան մոմերը խորհրդանշական ուժ ունեն^[3]։

Նախկինում հավատում էին, որ չար ոգիները մարդկանց ծննդյան տոներին այցելում էին նրանց, և տվյալ անձին պաշտպանելու համար մարդիկ շրջապատում էին նրան և ուրախացնում։ Խնջույքի ներկաները բարձր աղմկում էին, որպեսզի վախեցնեն չար ոգիներին։

Գերմանական ծագման պատմություն

18-րդ դարում Գերմանիայում տորթերի վրա մոմերի պատմությունը կարելի է տեսնել դեռևս Kinderfest-ի ժամանակ՝ երեխայի ծննդյան տոն^[4]։ Ըստ ավանդույթի օգտագործում են մոմեր և տորթեր։ Գերմանացի երեխաներին տանում են դահլիճ։ Այնտեղ նրանք ազատղ տոում էին իրենց ծնունդը, և գերմանացիները հավատում էին, որ մեծահասակները երեխաներին պաշտպանում են չար ոգիներից՝ փորձելով գողանալ իրենց հոգիներ։ Այդ ժամանակ չկար ծննդյան նվեր բերելու ավանդույթը, հյուրերը կարող էին պարազապես բարի մաղթանքներ ցանկանալ հոբելյարին։ Այնուամենայնիվ եթե հյուրը նվեր էր բերում դա համարվում էր լավ նշան հոբելյարի համար։ Հետագայում ծննդյան տոնին սկսեցին նվիրել ծաղիկներ^[5]։

Շվեդական ծագման պատմություն

Շվեյցարիայում ծննդյան տորթի մոմերը փչելու սովորույթի մասին գրառվել է 1881 թվականին։ Folk-Lore Journal ամսագրում նշվել են մի քանի սնահավատություններ, որոնք գոյություն են ունեցել միջին խավի շրջանում։ Պատկերվել էր նաև վառված մոմերով ծննդյան տորթ, որի մոմերի թիվը համապատասխանում էր կյանքի յուրաքանչյուր տարվան։ Այդ մոմերը հոբելյարը պետք է հատ-հատ փչելով հանգցներ^[6]։

Ծննդյան տորթերը տարբեր մշակույթներում

Կան շատ տարբեր քաղցրավենիքներ, որոնք ամբողջ աշխարհոմ ուտում են ծննդյան օրը։ Չինական ծննդյան տոներին ուտում են shòu bāo (壽包, simp. 寿包) կամ shòu táo bāo (壽桃包, simp. 寿桃包) թխվածքը, որը պատրաստվում է ցորենի ալյուրից և ձևավորվում ու գունավորվում, որպեսզի դեղձի նմանվի։ Մեկ մեծ թխվածքի փոխարեն յուրաքանչյուր հյուրին մատուցվում է փոքրիկ shou bao։ Կորեայում ավանդական ծննդյան ուտեստը ջրիմուռով ապուրն է։ Արևմտյան Ռուսաստանում ծննդյան օրը երեխաներին մատուցում են մրգերով կարկանդակներ, որոնց վրա ծննդյան բարեմաղթանք է գրված։ Շվեդիայում ծննդյան տորթը պատրաստվում է ֆունտանոց տորթի նման, հաճախ ծածկում մարիցիպանով և զարդարվում ազգային դրոշով։ Հոլանդական ծննդյան թխվածքները մրգային կարկանդակներ են՝ հարած սերուցքով պատված։ Հնդկաստանի գյուղերում ոչ բոլորն են նշում ծննդյան օրը, բայց քաղաքներում ծննդյան տորթերը լինում են արևմտյան երկրների նման, հատկապես բարձրագույն կրթություն ունեցող մարդկանց շրջապատում։

Ծննդյան մոմերը փչելու ծես

Շատ մշակույթներում այն անձը, ում ծննդյան տարեդարձը նշվում է, ցանկություն է պահում և փչում մոմերը^[7]^[8]^[9]։

2017 թվականի հունիսին Քլեմսոնի համալսարանի հետազոտողներն ապացուցել են, որ որոշ մարդիկ փչելու ընթացքում տորթի վրա մեծ քանակությամբ մանրէներ են թափում^[7]^[8]^[9]^[10]։