Ծորակի ջուր

Ծորակի ջրի հոմանիշն է խողովակավորված ջուրը, որն օգտագործում է ջրամատակարարման և ջրահեռացման համատեղ մոնիտորինգի ծրագիրը ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի և Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության կողմից, որպեսզի նկարագրի զարգացող երկրներում քաղցրահամ ջրի հասանելիությունը^[3]։ Խողովակավորված ջուրը պարտադիր չէ որ լինի խմելու ջրի որակի, բայց համարվում է ջրի բարելավված աղբյուր, համաձայն կայուն զարգացման 6-րդ օրենքի։ Ջրի բարելավված աղբյուրները ներառում են՝ ջրհորները, պաշտպանված ակնաղբյուրները, անձրևաջուրը և շշալցված կամ բաքերով տեղափոխվող ջուրը^[3]։

Այն ամենը, ինչը շինությունում օգտագործում է ջուր, բաժանվում է երկու տիպի՝ հարմարանքներ և սարքեր։ Քանի որ վերոնշյալ տիպերը կատարում են իրենց գործառույթը, դրանց մեծ մասը արտադրում է թափոններ, որոնք պետք է հեռացվեն ջրամատակարարման համակարգից և որպեսզի այդ գարշահոտությունը չտարածվի օգտագործում են օդապահման հարմարանքը։

Հարմարանքներն օգտագործում են ջուրը առանց էլեկտրաէներգիայի հավելյալ աղբյուրների։

Կցամասեր և փականներ

Խմելու ջրի մատակարարման համակարգերը կազմված են խողովակներից, կցամասերից և փականներից։

Ջրի հոսքի նվազեցում

Ջրի հոսքը ծորակից կարելի է նվազեցնել փոքր էժան պլաստիկ հոսքը նվազեցնող հարմարանքների միջոցով։ Դրանք նվազեցնում են ջրի հոսքը 15-50%-ով նպաստելով ջրի խնայողությանը և նվազեցնելով բեռը ինչպես ջրամատակարարման այնպես էլ մաքրման կայանների վրա։

Հումք

Ջրի խողովակների տեղադրումը կարելի է իրականացնել օգտագործելով հետևյալ պլաստիկ^[4] և մետաղական նյութերը^[4]։

Պլաստիկ

• Պոլիբուտիլեն (PB)
• Կոշտ խաչաձև-կարված պոլիէթիլեն (PE-X)
• Պոլիպրոպիլենային բլոկային համապոլիմերներ (PP-B)
• Պոլիպրոպիլենային համապոլիմեր (PP-H)
• Պոլիպրոպիլենային պատահական համապոլիմեր (PP-R)
• Շերտ՝ խաչաձև կարված պոլիէթիլեն, ալյումին, կոշտ պոլիէթիլեն (PE-X / Al / PE-HD)
• Շերտ՝ խաչաձև կարված պոլիէթիլեն, ալյումին, խաչաձև կարված պոլիէթիլեն (PE-X / Al / PE-X)
• Շերտ՝ պատահական պոլիպրոպիլենի համապոլիմեր, ալյումին, պոլիպրոպիլենային պատահական համապոլիմեր (PP-R / Al / PP-R)
• Պոլիվինիլքլորիդ՝ քլորացված (PVC-C)
• Պոլիվինիլքլորիդ՝ չփափկեցրած (միայն սառը ջրի համար) (PVC-U)

Մետաղներ

• Ածխածնային պողպատ ցինկապատված
• Կոռոզիային դիմադրող պողպատ
• Ֆոսֆորի բարձր պարունակությամբ դեօքսիդացված պղինձ (Cu-DHP)
• Կապար (այլևս չի օգտագործվում նոր տեղադրումների մեջ թունավորության պատճառով)

Այլ նյութեր, եթե դրանցից պատրաստված խողովակները շրջանառության մեջ են դրվել և լայնորեն կիրառվում են ջրամատակարարման համակարգերի կառուցման մեջ։

Կապարի խողովակներ

Երկար տարիներ ջրի խողովակները պատրաստվում են կապարից, քանի որ այն հեշտ է մշակվում և ամուր է։ Կապարի խողովակների օգտագործումը մարդկանց մոտ առողջական խնդիրներ է առաջացնում դրա՝ մարդու մարմնի վրա ունեցած վտանգավոր ազդեցության մասին անտեղյակության պատճառով։ Այն դառնում է վաղաժամ վիժումների և նորածնային մահերի պատճառ։ Կապարի խողովակները, որոնք հիմնականում տեղադրվել են 1800-ականներին ԱՄՆ-ում, դեռևս օգտագործվում են և դրանց մեծ մասը տեղակայված են հյուսիսարևելքում և կենտրոնական արևմուտքում^[5]։ Դրա ազդեցությունը համեմատաբար փոքր է խողովակների՝ քարերով աղտոտման և ջրի մեջ կապարի արտանետումների քանակի պակասի շնորհիվ, այնուամենայնիվ կապարի խողովակները վտանգավոր են։ Այժմ գոյություն ունեցող կապարի խողովակների մեծ մասը հեռացնում են և փոխում ավելի տարածված նյութով, ասենք՝ պղինձ կամ պլաստիկ։

Որոշ լեզուներով խողովակների մնացորդները ջրամատակարարման համակարգերի տեղադրման, պահպանման, վերանորոգման մեջ ներգրավված մասնագետների անուններն են, որոնք առաջացել են լատիներեն`«lead», անգլերեն`«plumber», ֆրանսերեն`«plombier» բառերից։

Ժամանակակից ջրմուղները մատակարարում են անվտանգ, մաքուր և խմելու ջուր դեպի ջրի բաշխման համակարգի յուրաքանչյուր կետ ներառյալ՝ ծորակը^[6]։ Շատ կարևոր է որպեսզի մաքուր ջուրը չաղտոտվի կեղտաջրով։ Պատմականորեն, ջրի աղտոտման այս տեսակը ամենամահացուն է եղել մարդկության համար^[7]։ Խմելու ջրի ստանդարտներին համապատասխանության պահանջների մեխ մասը վերաբերում է ոչ թե բաշխման համակարգին, այլ կեղտաջրերի մաքրման կայանին։ Չնայած ջրամատակարարման համակարգը պետք է սպառողներին ապահաովի մաքրված ջրով, առանց ջրի որակի նվազման, համակարգի ներսում բազմաթիվ խրթին ֆիզիկակակն, քիմիական և կենսաբանական գործոններ կարող են առաջացնել ծորակի ջրի աղտոտում^[6]։

Ծորակի ջուրը հաճախ կարող է պղտոր լինել և այդ պղտորությունը հաճախ շփոթում են ջրի մեջ եղած հանքային խառնուրդների հետ։ Դա հաճախ առաջանում է լուծույթներից դուրս եկող պղպջակների պատճառով՝ ջերմաստիճանի կամ ճնշման փոփոխության արդյունքում։ Քանի որ սառը ջուրը ավելի շատ օդ է պարունակում քան տաքը, ջրում փոքր պղպջակներ կհայտնվեն։ Այն լուծված գազի բարձր պարունակություն ունի, որը տաքանալիս կամ ճնշման բարձրացման պարագայում, նվազեցնում է լուծված գազի քանակը։ Ջրի անվտանգ պղտորությունը շուտով անհետանում է, քանի որ գազը առանձնանում է ջրից^[8]։

Միացյալ Նահանգներ

Խորակի ջրի աղտոտվածության մակարդակները տարբերվում են ըստ տան և ջրմուղի համակարգի։ Մինչ ԱՄՆ ընտանիքների մեծ մասը ունեն բարձրորակ ծորակի ջրի հասանելիություն, շշալցված ջրի պահանջարկը ավելանում է^[9]։

2002 թվականին Գելափի հանրային կարծիքi հարցումը բացահայտել է, որ առողջության վրա ծորակի ջրի սպառման ռիսկը այն գլխավոր պատճառներից է, որով Ամերիկայում նախընտրում են շշալցված ջուրը^[10]։

Ծորակի ջրի հանդեպ ունեցած վստահության չափը կախված է տարբեր չափանիշներից, ներառյալ՝ ջրի որակի և դրա կիրառման մասին՝ գործող կառավարական կանոնադրությունը։ 1993 թվականին Վիսկոնսին նահանգի Միլուոքի քաղաքում կրիպտոսպորիդիայի բռնկումը հանգեցրեց ավելի քան 400000 բնակիչների զանգվածային հոսպիտալացման և համարվում է ամենամասսայականը ԱՄՆ պատմության մեջ^[11]։ Ծորակի ջրի որակի չափանիշների խախտումները հանդիսանում են հանրային վստահության նվազման պատճառ^[12]։

Ծորակի ջրի և շշալցված ջրի որակի միջև եղած տարբերությունները վիճելի են։ 1999 թվականին բնական ռեսուրսների պաշտպանության խորհուրդը հրապարակել է 4 տարվա հնության հակասական հետազոտություններ շշալցված ջրի մասին։ Հետազոտությունը պնդում էր, որ անալիզ անցած ջրերի 1/3-ը աղտոտված է սինթետիկ օրգանական քիմիական նյութեր, բակտերիաներ և արսեն։ Առնվազն մեկ նմուշ գերազանցել է շշալցված ջրի աղտոտվածության մակարդակի պետական նորմատիվները^[13]։

ԱՄՆ-ում որոշ պետական մարմիններ փորձում են օգտագործել ծորակի ջուր իրենց կազմակերպած խնջույքների կամ հավաքների ժամանակ։ Վաշինգտոնում քվեարկողները դեմ են քվեարկել շշալցված ջրի հարկ մուծելու որոշման դեմ^[14][15]։

• International Code Council - Model safety codes and standards