Կղմուխ

Ցողունի բարձրանում է՝ 20-60 սմ է (որոշ տեսակներինը՝ մինչև 2մ)։ Տերևներն ամբողջական են, ատամնաեզր, հերթադիր։ Ծաղկազամբյուղները մեկական են կամ կազմում են հուրանանման կամ վահանանման ծաղկաբույլ։ Ծաղիկները դեղին են կամ նարնջագույն։ Ծաղկում է հուլիս-օգոստոսին։ Պտուղը մերկ կամ թավոտ փուփուլավոր սերմիկ է։

Արմատը և կոճղարմատը պարունակում են մանուշակահոտ եթերայուղ (1-4%), սապոնիններ, խեժ, ձյութ, լորձային և դառը նյութեր, պիգմենտ, դեհիդրոալանտոլակտոն, ֆրիդելին, դամմարադիենիլացետատ, դամմարադիենոլ, ֆիտոմելան, ինուլին (մինչև 44%), պսևդոինուլին, անկայուն պոլիեններ, ստիգմաստերին, E վիտամին, կարոտին և այլն, տերևներում՝ վիտամին C։ Եթերայուղի հիմնական բաղադրիչ մասը ալանտոլակտոնն է։

Տարածված է գրեթե բոլոր մարզերում։ Աճում է խոնավ և անտառոտ վայրերում, չոր լանջերին և այլն։ Կղմուխ Օշեիև (I. aucherana) հանդիպում է Հաղարծին գյուղի Դիմաց և Պատվար սարերի լանջերին, Լոռու (Հաղպատ գյուղում), Արարատի, Սյունիքի (Տաթև գյուղ) մարզերում։ Խիստ հարմարվել է հանք, ջրերին և աճում է առավելապես տրավերտինների վրա. գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում։

Որոշ տեսակներ դեղաբույսեր են. պարունակում են սապոնիններ, ալկալոիդներ, Եթերայուղեր, սեսկվիտերպենոիդներ, բուրավետ միացություններ, իսկ կոնիզա Կղմուխից՝ կաուչուկ։ Պատրաստուկներն օգտագործվում են որպես միզամուղ, քրտնաբեր, խորխաբեր, հակասնկիկւսյիև, հակաբորբոքային և այլ միջոց։

Տաքսոնոմիա

Կղմուծը մտնում է Inula դասի, Asteraceae ընտանիքի և Asterales կարգի մեջ։

Դասը ընդգրկում է մոտ 100 տեսակ^[1] (այլ տվյալներով՝ 150), նրանցից մի քանիսը^[2][3][4]։ՀՀ-ում՝ 12 տեսակ՝

• Կղմուխ մեծ կամ Կղմուխ Հեղինեի (I. helenium),
• Կղմուխ բրիտանական (I. bri- tannica),
• Կղմուխ անցողուն (I. acaulis),
• Կղմուխ կոնիզա (I. conyza) և այլն։
• Inula acaulis Schott & Kotschy ex Tchich.
• Inula acervata S.Moore
• Inula acinacifolia Gand.
• Inula acuminata DC.
• Inula anatolica Boiss.
• Inula auriculata Boiss. & Balansa
• Inula bifrons (L.) L.
  • [syn. Inula glabra Besser]
• Inula britannica L.
  • [syn. Inula hispanica Pau]
  • [syn. Inula japonica Thunb.]
• Inula candida (L.) Cass.
• Inula cappa (Buch.-Ham. ex D.Don) DC.
• Inula caspica Blume
• Inula clarkei (Hook.f.) R.R.Stewart
• Inula conyzae (Griess.) Meikle
  • [syn. Inula conyza DC.]
  • [syn. Inula suaveolens Jacq.]
  • [syn. Inula vulgaris Trevis.]
• Inula crithmoides L.
• Inula cuspidata (Wall. ex DC.) C.B.Clarke
• Inula ensifolia L.
• Inula eupatorioides DC.
• Inula falconeri Hook.f.
• Inula forrestii J.Anthony
• Inula germanica L.
  • [syn. Inula media W.D.J.Koch]
• Inula grandis Schrenk ex Fisch. & C.A.Mey.
• Inula helenioides DC.
• Inula helenium L.
• Inula helianthus-aquatica
• Inula helvetica Weber
• Inula hirta L.
• Inula hookeri C.B.Clarke
• Inula hupehensis (Ling) Ling
• Inula koelzii R.Dawar & Qaiser
• Inula lineariifolia Turcz.
• Inula magnifica Lipsky
• Inula montana L.
• Inula multicaulis Boiss.
• Inula nervosa Wall.
• Inula obtusifolia A.Kern.
• Inula oculus-christi L.
• Inula orientalis Lam.
  • [syn. Inula grandiflora Willd.]
• Inula pterocaula Franch.
• Inula racemosa Hook.f.
• Inula rhizocephala Schrenk ex Fisch. & C.A.Mey.
  • [syn. Inula rhizocephaloides C.B.Clarke]
• Inula royleana DC.
• Inula rubricaulis (DC.) Benth. & Hook.f.
• Inula salicina L.
• Inula salsoloides (Turcz.) Ostenf.
• Inula sericophylla Franch.
• Inula spiraeifolia L.
• Inula stewartii Abid & Qaiser
• Inula subfloccosa Rech.f.
• Inula thapsoides Spreng.
• Inula verbascifolia (Willd.) Hausskn.
• Inula wissmanniana Hand.-Mazz.

• Flora Europaea: Inula
• Flora of China: list of Chinese Inula species
• Anderberg, A. (1991). «Taxonomy and phylogeny of tribe Inuleae (Asteraceae)». Pl. Syst. Evol. 176 (1–2): 75–123. doi:10.1007/BF00937947.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կղմուխ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կղմուխ» հոդվածին։