Հաղթանակ

Ցանկացած պատերազմի նպատակը հաղթանակն է, և դրան անհնար է հասնել առանց երկրի բնակչության և, մասնավորապես, նրա բանակի բնակչության որոշակի բարոյահոգեբանական վիճակի։ Միևնույն ժամանակ, և՛ ժողովուրդը, և՛ բանակը պետք է համոզված լինեն թշնամու նկատմամբ իրենց առաջին հերթին բարոյական գերազանցության մեջ և, իհարկե, թշնամու նկատմամբ վերջնական հաղթանակի մեջ։ Այս ամենը վերաբերում է ոչ միայն վերաբերմունքին, այլ նաև մասսայական տրամադրությունների, մարդկանց զգացմունքների տիրույթին^[4]։

Սպորտի շարժիչ ուժը հաղթանակի ձգտումն է, թեև կա Պիեռ դը Կուբերտենին սխալմամբ վերագրվող այլ կարծիք, ըստ որի սպորտում կարևորը մասնակցությունն է, այլ ոչ հաղթանակը^[5]։ Մարզիկները երկու նպատակ ունեն՝ ցույց տալ առավելագույն հնարավոր արդյունք և այդ արդյունքը բավականաչափ կայուն դարձնել^[6]։ Սպորտային և մշակութային մրցույթներում հաղթողները մեդալներ և հիմնականում գավաթի տեսքով մրցանակ են ստանում^[7]։ Այս ավանդույթը հին արմատներ ունի՝ Հին Հունաստանում և հետո Միջնադարում սպորտային կամ ասպետական խաղերում հաղթողին թանկարժեք գավաթ էին նվիրում։ Հին Հունաստանում ծեսերի ժամանակ այդ գավաթներն էին լցվում զոհաբերված կենդանու արյունը կամ գինի^[8]։

Մրցանակների, պարգևների, ռազմավարի, նվաճված ապրանքների և այլնի ձեռքբերումը նույնպես հաճախ հաղթող է դարձնում անձին։ Պատերազմում տարած հաղթանակի խորհրդանիշ է համարվում ռազմավարը՝ հակառակորդից զավթած դրոշը, նրա կողմից մարտադաշտում լքված կամ հանձնվելու դեպքում հանձնած, զենք, ռազմական հանդերձանք, տրանսպորտի միջոցներ, ռազմական տեխնիկա և այլ նյութական արժեքներ^[9]։ Սպորտումև մշակութային մրցույթներում հաղթանակի խորհրդանիշ են մեդալներն ու գավաթները։ Որսորդությունում կենդանիների գլուխներն ու մորթին։

Հաղթանակի նշան

Լատիներեն «Վիկտորիա» տառի առաջին տառի լատիներեն V-ի նմանությամբ հաղթանակող կամ դրան ձգտող կողմը հակառակորդին կամ իր կողմնակիցներին ցույց է տալիս պաարզած ձեռքի երկու մատերը ցուցամատն ու միջնամատը^[10][11]։ Երկրորդ հանաշխարհային պատերազմի տարիների Ուինսթոն Չերչիլը ակտիվորեն օգտագործել է այս նշանը^[12]։

Հաղթանակը աղոթքներում

Տարբեր կրոններում ընդունված է աղոթել երկրի, ազգի հաղթանակի համար՝ կա՛մ հաղթանակ են խնդրում աստծուց կամ աստվածներից կա՛մ էլ գոհաբանության աղոթք են կարդում և շնորհակալություն են հայտնում արդեն ընձեռնված հաղթանակի համար^[13][14]։ Ճակատամարտից առաջ կարդացվող աղոթքը հաղթանակ է խնդրում աստծուց, ոգևորում և խթանում է ռազմական կարգապահությունը^[15]։

Հայաստանում յուրաքանչյուր տարի մայիսի 9-ին Շուշիի ազատագրման տարեդարձի և Հաղթանակի տոնի առթիվ աղոթք է կատարվում^[16]

Փա՛ռք Քեզ, Երկնավո՛ր Տեր, որ հավատարիմ, քրիստոնյա և արիասիրտ ազգի զավակներ ենք, Օրհնությա՛մբդ հաղթանակած ազգի զավակներ։ Մենք խոնարհվում ենք մեր սուրբ նահատակների առաջ։ - Հաղթական աղոթքից հատված[17]

Ուղղափառ եկեղեցին պատերազմական իրավիճակում ուղղափառ զինվորի զենքի հաղթանակի համար աղոթում է ամենաշատ մեծարվող սրբերից մեկին՝ Սուրբ Գևորգին, որը համարվում է հաղթանակ բերող (ռուս.՝ победоносец)^[18]:

Հաղթանակը դիցարանում

Հայկական դիցարանումում պատերազմի, քաջության և հաղթանակի աստվածը եղել է Վահագնը^[19]։ Հին հունական դիցաբանության մեջ հաղթանակը դիցուհի կար, տիտան Աթենաս Պալլասի և Ստիքսի դուստրը՝ Նիկեն, Կրատոսի (հզորություն), Բիայի (ուժ) և Զելոսի (եռանդ) քույրը։ Ուղեկցել է Զևսին։ Նա միշտ հերոսների կողքին է եղել և արձանագրել է նրանց հաղթանակները։ Սովորաբար պատկերվել է թևերով^[20]։ Իրանական դիցարանում հաղթանակի աստվածը Վերետրանգան էր^[21], սկանդինավյան դիցարանում Օդինը^[22][23], թամիլների մոտ Մուրուգանը (Կարտիկեյա)։ Հռոմեական դիցարանում հաղթանակի աստվածուհին Վիկտորիան էր, իսկ Հտոմեացի զինվորները կիսաաստված Հերկուլեսին էին համարում էին իրենց հաղթանակի հովանավոր և աստված^[24]։

• Տարբեր դիցարանների հաղթանակի աստվածներ
• 
  Վահագնի արձան, հեղ.՝ Կառլեն Նուրիջանյան
• 
  Նիկեի արձանը Եփեսոսում
• 
  Նիկեն, 1-ին դարի վերջի հռոմեական բարձրաքանդակ
• 
  Նիկեի արձանը, մոտ մ.թ.ա. 190 թ.
• 
  Օդին, 18-րդ դարի մանրանկար

Հաղթանակի տոնակատարություններ և հուշարձաններ

Տարբեր երկրներ և ազգեր տոնում են իրենց պատմության էական, հիշարժան հաղթանակները՝ անմիջապես հաղթանակից հետո, յուրաքանչյուր տարի կամ էլ որոշակի տարելիցների՝ կախված հաղթանակի կարևորությունից։ Ասորեստանի և ուրարտական թագավորները բազմաթիվ հաղթական սեպագիր արձանագրություններ և բարձրաքանդակներ են թողել, որտեղ նրանք շնորհակալություն էին հայտնում աստվածներին հաղթանակի համար, պատկերել կամ նշել իրենց հաղթանակները, ռազմավարի քանակը^[25]։ Հռոմեական հանրապետությունը և կայսրությունը հաղթանակները տոնում էին հաղթական արարողություններով։ Կարևոր հաղթանակ տարած զորավարի մուտքը Հռոմ կոչվում էր տրիումֆ՝ հաղթերթ, որը ընթանում էր Մարսյան դաշտից մինչև Կապիտոլիումի Յուպիտերի տաճար։ Երթի առջևից գնում էին ծերակույտն ու պաշտոնյաները, այնուհետև՝ դափնեպսակով և Յուպիտերի հատկանիշներով զարդարված զորավարը՝ չորս սպիտակ ձի լծած կառքով, շրջապատված երաժիշտներով ու երգիչներով, ապա՝ հաղթանակած զորքը։ Հաղթանակների առիթով հուշարձաններ էին կանգնեցնում, ինչպիսիք էին հաղթանակի սյունները և հաղթական կամարները։ Առաջին հաղթական կամարները սկսել են կառուցել դեռ հին հռոմեացիները և ավանդույթը տարածվեց բազմաթիվ ժողովուրդների շրջանում^[26]։

Անուններ

Հաղթանակին վերաբերող անուններ օգտագործում են տարբեր ազգեր։ Հայերենում օգտագործվում են արրական՝ Հաղթանակ^[27] և իգական Հաղթուհի անունները^[28]։ Հայերենում օգտագործում են աշխարհով մեկ տարածված, հռոմեական հաղթանակի Վիկտորիա աստվածու անունից^[29][30] ծագած անվան իգական՝ Վիկտորյա^[31] և արրական՝ Վիկտոր հայերեն տարբերակները^[32]։