Ձվարանի կիստա

Կարող են առկա լինել որոշ կամ բոլոր ախտանիշները, սակայն հնարավոր է նաև անախտանիշ ընթացք^[4]։

• Որովայնային ցավ։ Բութ ցավ որովայնում կամ կոնքում, հատկապես սեռական հարաբերության ժամանակ։
• Արգանդային արյունահոսություն։ Ցավ դաշտանի սկզբում, վերջում կամ ամբողջ ընթացքում, անկանոն ցիկլ, ոչ նորմալ արգանդային արյունահոսություն կամ քսվող արյուն։
• Լցվածության, ծանրության, ճնշման, այտուցվածության կամ փքվածության զգացում որովայնում։
• Սուր և հանկարծակի սկսվող ցավ որովայնի ստորին հատվածի մի կողմից։
• Հաճախամիզություն, դժվարամիզություն (միզապարկը ամբողջությամբ դատարկելու անհնարինություն), աղիների պերիստալտիկայի դժվարություն կապվաց կոնքի խոռոչի օրգանների (ձվարանների) չափերի մեծացմամբ։
• Կոնստիտուցիոնալ ախտանիշներ՝ հոգնածություն, գլխացավ։
• Սրտխառնոց, փսխում
• Քաշի ավելացում

Այլ ախտանիշներ կարող են առաջանալ՝ կախված, թե որն է կիստայի առաջացման պատճառը^[4]։

• Ձվարանների պոլիկիստոզային համախտանիշի (ՁՊԿՀ) (PCOS-Polycystic ovarian syndrome) ժամանակ դիտվում է դեմքի և մարմնի մազակալում, ակնե, ճարպակալում և անպտղություն։
• Էնդոմետրիոզի ժամանակ լինում է առատ դաշտան, սեռական հարաբերությունը ցավոտ է։

Կիստաների ազդեցությունը պտղաբերության վրա, որոնց առաջացումը կապված չէ ՁՊԿՀ-ի հետ, պարզված չէ^[5]։

Կիստայի պատռում

Պատռված կիստան սովորաբար ունի տեղային դրսևորում և պահանջում է բժիշկի կողմից հսկողություն, ցավազրկողների ընդունում։ Գլխավոր ախտանիշն է հանդիսանում ցավը որովայնում, որը կարող է տևել օրերից մինչև շաբաթներ, սակայն երբեմն լինում է անախտանիշ^[6]։ Մեծ կիստայի պատռումը կարող է հանգեցնել որովայնի խոռոչում արյունահոսության, ընդհուպ մինչև հեմոռագիկ շոկի։

Ձվարանի ոտիկի ոլորում

Կիստաները բարձրացնում են ձվարանի ոտիկի ոլորման վտանգը՝ 4սմ-ից մեծերը ասոցացված են 17% հավանականության հետ։ Ոլորումը կարող է հանգեցնել արյան հոսքի խանգարման և ձվարանի ինֆարկտի^[7]։

Ձվարանի կիստաները սովորաբար ախտորոշվում են ՈՒՁՀ-ի, ՀՏ, ՄՌՇ հետազոտությունների օգնությամբ, իսկ արդյունքները կորրելացվում են կլինիկական արտահայտությունների և էնդոկրինոլոգիական թեստերի արդյունքների հետ։

Ուլտրաձայնային հետազոտություն

Վերարտադրողական շրջանում գտնվող կանանց շրջանում, մինչև 5 սմ տրամագծով կիստայի առկայության դեպքում հետագա դինամիկ ՈՒՁՀ-ի կարիք չկա, որովհետև դրանք սովորաբար ֆոլիկուլյար կիստաներ են։ Նախադաշտանադադարային կանանց շրջանում 5-7 սմ կիստայի առկայության դեպքում անհրաժեշտ է ամենամյա դինամիկ ՈՒՁՀ։ Պարզ կիստայի 7 սմ-ից մեծ չափերի դեպքում ցուցված է ՄՌՇ հետազոտություն կամ ախտորոշիչ վիրահատություն։ Մեծ չափերի պատճառով հնարավոր չէ դրանք հուսալիորեն գնահատել միայն ՈՒՁՀ-ի օգնությամբ։ Ուլտրաձայնային ալիքի վատ թափանցելիության հետևանքով դժվար է տեսնել փափուկ հյուսվածքի հանգուցավորությունը կամ հետին պատի հաստացած միջնապատը։ Դեղին մարմնիկի համար, որը դոմինանտ ձվազատող ֆոլիկուլն է, բնորոշ է հաստացած պատը, որը ներսից խոզանակավոր, անկանոն ուրվագծեր ունի։ Դինամիկ հետազոտությունը անհրաժեշտ է, եթե տրամագիծը գերազանցում է 3 սմ-ը։ Հետդաշտանադադարային կանանց մոտ յուրաքանչյուր կիստա, որը մեծ է 1 սմ-ից, ենթակա է ամենամյա ուլտրաձայնային հսկողության։ Ինչպես և վերարտադրողական շրջանի կանանց մոտ, կիստայի 7 սմ-ից մեծ չափերի դեպքում ցուցված է ՄՌՇ հետազոտություն կամ ախտորոշիչ վիրահատություն^[8]։

Պատահական հայտնաբերված դերմոիդ կիստաների համար, որոնք ՈՒՁՀ-ով տարբերակվում են շնորհիվ իրենց մեջ պարունակվող պաթոգնոմոտիկ էխոգեն ճարպի շնորհիվ, անկախ հիվանդի տարիքից ցուցված է ամենամյա դինամիկ հետազոտություն և վիրահատական հեռացում։ Պերիտոնեալ կիստաների համար, որոնք նման են ճմրթած թղթի-հյուսվածքի և կրկնում են շրջակա օրգանների ուրվագծերը, հսկողությունը հիմնվում է անամնեզի տվյալների վրա։ Անէխոգեն պատկերի պատճառով, հիդրոսալպինգսը կամ ֆալլոպյան փողի լայնացումը կարող են սխալմամբ ախտորոշվել որպես ձվարանի կիստա։ Հետազոտումը նույնպես հիմնված է անամնեզի տվյալների հիման վրա^[8]։

Բազմախոռոչավոր, մինչ 3 մմ միջնապատ ունեցող կիստաների ժամանակ խորհուրդ է տրվում վիրահատական հեռացում։ Խոռոչների առկայությունը ենթադրում է նեոպլազիա։ Բարակ միջնապատերը վկայում են, որ նեոպլազիան բարորակ է։ Միջնապատի հաստացումը, հանգուցավորության առաջացումը և դոպլեր հետազոտությամբ կիստայի անոթավորման հայտնաբերումը ցուցում է վիրահատության, որպեսզի ժամանակին կանխվի հետագա հնարավոր չարորակացումը^[8]։

Գնահատման համակարգեր

Գոյություն ունի ձվարանի կիստայի չարորակացման գնահատման մի քանի համակարգ, ինչպիսիք են չարորակացման ինդեքսի ռիսկ, LR2, ՊԳ (պարզ գնահատում)։ Դրանց զգայունությունը և յուրահատկությունը ներկայացված է ստորև^[9]՝

Ձվարանային կիստաներրը կարելի է դասակարգել ելնելով այն հանգամանքից, հանդիսանում են դրանք նորմալ դաշտանային ցիկլի ֆոլիկուկյար (ֆունկցիոնալ) կիստա, թե ունեն այլ ծագումնաբանություն^[4]։

Կիստան համարվում է մեծ, եթե 5 սմ և ավելի է ու հսկա, եթե 15 սմ և ավելի է։ Եթե երեխաների մոտ կիստան հասնում է պորտի մակարդակին, համարվում է հսկա։

Ֆունկցիոնալ կիստա

Ֆունկցիոնալ կիստաների առաջացումը կապված է դաշտանային ցիկլի հետ։ Տարբերում են հետևյալ տեսակները՝

• Ֆոլիկուլյար կիստա։ Ամենահաճախ հանդիպող տեսակն է։ Ֆոլիկուլը, որը ձվաբջիջ է պարունակում, դաշտանային ցիկլի 14-րդ օրը, ձվազատման ժամանակ պետք է պատռվի։ Եթե դա տեղի չի ունենում, առաջանում է ֆոլիկուլյար կիստա՝ 2,5 սմ և ավելի տրամագծով^[4]։
• Դեղին մարմնիկի կիստան առաջանում է ձվազատումից հետո^[4]։
• Տեկկա լյուտեինային կիստան առաջանում է տեկկա բջջային շերտում, որը շրջապատում է զարգացող ձվաբջիջներին։ Մարդու խորիանային գոնադոտրոպինի գերազդեցության հետևանքով զույգ ձվարաններում տեկկա բջիջները պրոլիֆերացվում են և դառնում կիստոզ^[4]։

Ոչ ֆունկցիոնալ կիստաներ

• Բազմաթիվ մանր կիստաներով ձվարան, որը հայտնաբերվում է կլինիկապես առողջ կնոջ մոտ կամ ՁՊԿՀ-ի ժամանակ,
• Էնդոմետրիոիդային կիստա, որը հայտնի է որպես շոկոլադե կիստա,
• Հեմոռագիկ ձվարանային կիստա,
• Դերմոիդ կիստա,
• Ձվարանային շճային ցիստադենոմա,
• Ձվարանային մուցինոզ ցիստադենոմա,
• Հարձվարանային կիստա,
• Ցիստիկ ադենոֆիբրոմա,
• Սահմանային ուռուցքային բջիջներ։

Նման կլինիկական վիճակներ

Յուվենիլ հիպոթիրեոիդիզմի 75% դեպքերն ուղեկցվում են մուլտիկիստոզ ձվարաններով։ Ձվարանի ուռուցքի մարկերները և մեծ կիստաները բնորոշ են Ֆան Վիկի և Գրումբախի համախտանիշին^[10]։

Երեխաների և դեռահասների շրջանում չարորակ պրոցեսների բացակայության պայմաններում CA-125 մարկերը հաճախ կարող է բարձրացած լինել։ Սա պետք է հաշվի առնել պահպանողական բուժում նշանակելու համար։

ՊԿՁՀ-ի ժամանակ, լյուտեինացնող և ֆոլիկուլոխթանիչ հորմոնների բարձրացած հարաբերության հետևանքով զույգ ձվարանների վրա առաջանում են բազմաթիվ մանր կիստաներ։ Բնորոշ է 25 և ավելի կիստաների առկայությունը կամ ձվարանի ծավալի 10 մլ և ավելի մեծացումը^[11]։

Կլոմիֆենով անպտղության բուժման արդյունքում մարդու խորիոնային գոնադոտրոպինի (ՄԽԳ) բարձրացման հետևանքով հնարավոր է զույգ ձվարաններում բիլատերալ մեծ կիստաների առաջացում։ Այս երևույթը հայտնի է որպես ձվարանների գերդրդման համախտանիշ^[12]։ Մի շարք չարորակացումներ կարող են նմանվել կլոմիֆենի ազդեցությանը, բարձրացնելով ՄԽԳ-ի քանաակը, օրինակ՝ ստամոքսաղիքային տրոֆոբլաստիկ հիվանդությունը։

Չարորակացման ռիսկ

Ձվարանի քաղցկեղի առաջացման հավանականության գնահատման լայն տարածում գտած մեթոդներից է չարորակացմանի ինդեքսի ռիսկը՝ risk of malignancy index (RMI)^[13]: Ըստ այս մեթոդի, բոլոր նրանց, ում մոտ RMI 200-ից բարձր է եղել, պետք է ուղղորդել դեպի մասնագիտացված օնկո-վիրաբուժական կենտրոններ^[14]։

RMI-ը հաշվում է հետևալ կերպ^[14]՝

RMI = ՈՒՁՀ միավոր x դաշտանադադարային միավոր x CA-125-ի քանակը Մ/մլ

ՈՒՁՀ միավորը և դաշտանադադարային միավորը որոշելու համար գոյություն ունի երկու մեթոդ և կախված նրանից, թե որ մեթոդն է ընտրվել, հետազոտությունը կոչվում է RMI 1 և RMI 2^[14]:

RMI 2-ի 200 և բարձր արժեքի զգայունությունը կազմում է 74-80%, յուրահատկությունը 89-92%, դրական կանխատեսիչ արժեքը շուրջ 80%։ RMI 2-ը համարվում է ավելի զգայուն, քան RMI 1-ը^[14]։

• 
  Ձվարանի կիստայի տեսակները 244 հետազոտողների շրջանում (%)^[15]
• 
  Ձվարանի կիստա ունեցող հղի/ոչ հղի կանանց թվաքանակը 244 հետազոտվածների շրջանում (%)
• 
  Ձվարանի կիստա ունեցող կանանց ամուսնական կարգավիճակը 244 հետազոտվածների շրջանում (%)

Հիպոթիրեոիդոզով կամ էնդոկրին համակարգի այլ խնդրի հետ ասոցացված կիստաների վարումը կապված է նշված հիվանդության բուժման հետ։

Կիստաների 95%-ը բարորակ են, ոչ կանցերոգեն^[16]։

Ֆունկցիոնալ կիստաները և ձվարանի հեմոռագիկ կիստաները սովորաբար ներծծվում են.^[17]: Սակայն, որքան մեծ է կիստան, այնքան ավելի անհավանական է, որ նա ինքնուրույն կներծծվի^[18]։ Բուժում կարող է անհրաժեշտ լինել, եթե նրանք պահպանվում են ամիսներ շարունակ, մեծանում են կամ առաջացնում են ցավ^[19]։ Կիստաները, որոնք պահպաանվում են երկու կամ երեք դաշտանային ցիկլ կամ հայտնաբերվում են հետդաշտանադադարային կանանց մոտ, կարող են վկայել ավելի լուրջ հիվանդության մասին։ Նրանք պետք է հսկվեն ՈՒՁՀ-ի օգնությամբ և անհրաժեշտության դեպքում կատարվի ախտորոշիչ լապարոսկոպիա։ Որոշ դեպքերում կարող է կատարվել վիրահատական բիոպսիա։

Ցավ

Կարող են օգտագործվել հետևյալ դեղամիջոցները.

• Ցավազրկողներ՝ ացետամինոֆեն, ոչ ստերոիդային հակաբորբոքային դեղամիջոցներ^[1] կամ օպիոիդներ։
• Հորմոնալ հակաբեղմնավորիչները կանխում են նոր կիստաների առաջացումը, սակայն կիրառելի չեն արդեն առկա կիստաների բուժման համար^[1][2]։

Վիրահատություն

Չնայած որ կիստաների մեծ մասը հսկվում են, որոշների համար անհրաժեշտ է վիրահատական միջամտություն^[20]։ Կարող է հեռացվել ինչպես կիստան, այնպես էլ մեկ կամ երկու ձվարանները^[21]։ Եթե կիստան մեծ չէ կամ չարորակացումը բացառված է, կատարվում է լապարոսկոպիա^[22]։ Վիրահատական միջամտություն պահանջող դեպքերն են^[23]՝

• Ձվարանային կիստաների կայուն կոմպլեքս,
• Ախտանիշներ առաջացնող կիստա,
• 5 սմ և ավելի չափեր ունեցող կիստաների կոմպլեքս,
• 10 սմ և ավելի չափեր ոնեցող միայնակ կիստա,
• Նախադաշտանադադարային և հետդաշտանադադարային շրջան։

Վերարտադրողական շրջանում գտնվող կանանց մոտ հաճախ առաջանում են փոքր կիստաներ^[1]։ Մեծ կիստաները առաջացնում են բարդություններ մինչև դաշտանադադարը գտնվող անձանց 8%-ի շրջանում^[1]։ Ձվարանային կիստաները առկա են դաշտանադադարում գտնվող կանանց 16%-ի մոտ և ավելի հավանական է, որ դա կարող է լինել քաղցկեղ^[1][3]։

• Ձվարանի կիստա
• Ձվարանի կիստա Medscape կայքում
• Ձվարանի կիստայի և անպտղության կապը